Onkoloji xəstəliklər dünyada ölüm səbəbləri arasında ilk sıralarda dayanır və hər il milyonlarla insan bu diaqnozla üzləşir. Xərçəngin yaranmasında genetik faktorlar rol oynasa da, müasir araşdırmalar göstərir ki, xəstəliklərin təxminən 40–50%-i düzgün profilaktika tədbirləri ilə qarşısı alına bilər. Bu səbəbdən onkoloji xəstəliklərə qarşı mübarizədə ilkin profilaktika, erkən diaqnostika və sağlam həyat tərzi əsas istiqamətlərdir.
SİA mözu ilə bağlı araşdırma edib.
Sağlam qidalanma və düzgün pəhriz
Qidalanma xərçəng riskinə birbaşa təsir edən ən önəmli amillərdən biridir. Araşdırmalar göstərir ki:
Emal olunmuş ət məhsulları (kolbasa, sosis, hisə verilmiş ətlər) bağırsaq və mədə xərçənginin riskini artırır.
Şəkərli içkilər və yüksək kalorili qidalar piylənməyə səbəb olur ki, bu da 13-dən çox xərçəng növü üçün risk yaradır. Tərəvəz, meyvə, paxlalı bitkilərlə zəngin pəhriz antioksidant təsiri göstərərək hüceyrələrin zədələnməsinin qarşısını alır. Omega-3 yağ turşuları (balıq, kətan toxumu) iltihabı azaldır və xərçəngə qarşı qoruyucu təsir göstərir. Dietoloqlar onkoloji xəstəliklərin profilaktikası üçün “rəngli boşqab” prinsipini tövsiyə edir – gündəlik rasionda müxtəlif rəngdə tərəvəz və meyvələr olmalıdır.
Zərərli vərdişlərin aradan qaldırılması
Siqaret və tütün
Dünya üzrə xərçəng ölümlərinin 25%-i birbaşa siqaretlə əlaqəlidir.
Siqaret ağciyər, ağız, boğaz, mədəaltı vəzi, sidik kisəsi və digər xərçəng növlərinin yaranmasını dəfələrlə artırır.
Passiv siqaret çəkmək də eyni dərəcədə təhlükəlidir.
Alkoqol
Müntəzəm alkoqol qəbul etmək qaraciyər, döş və mədə xərçəngi riskini artırır. Araşdırmalar göstərir ki, “az miqdarda içki” belə xərçəng riskini sıfıra endirmir.
Bədən çəkisinin normada saxlanması və hərəkətli həyat
Piylənmə xərçəng üçün əsas risk faktorlarından biridir və hormon balansının pozulması ilə əlaqəlidir.
Mütəmadi fiziki aktivlik:
metabolizmi gücləndirir,
immuniteti artırır,
hüceyrələrin təmir prosesini sürətləndirir.
Həkimlər həftədə ən az 150 dəqiqə orta səviyyədə fiziki aktivlik (gəzinti, kardio, üzgüçülük) tövsiyə edirlər.
Günəş radiasiyasından qorunma
Dəri xərçəngi günəş şüalarının (UV-B və UV-A) təsirindən yaranan ən geniş yayılmış xərçəng növlərindən biridir.
Profilaktika üçün:
Günorta saatlarında (11:00–16:00) birbaşa günəşdə qalmaqdan çəkinmək
SPF 30+ kremlərdən istifadə
Dərini örtən geyimlər və eynəklər geyinmək
vacibdir.
Solaryum isə birmənalı şəkildə böyük təhlükə yaradır və melanoma riskini artırır.
Erkən diaqnostika və mütəmadi tibbi müayinələr
Onkoloji xəstəliklərin bir çoxu erkən mərhələdə aşkar olunduqda tam sağalır. Buna görə də skrininq proqramları həyati əhəmiyyət daşıyır.
Mama-ginekoloji müayinələr – döş və boyun ağzı xərçəngi üçün
Kolonoskopiya – bağırsaq xərçəngi üçün
Ultrasəs və qanda markerlər – qaraciyər, qalxanabənzər və digər orqanların xəstəlikləri üçün
Ağciyərin KT müayinəsi – siqaret çəkən şəxslər üçün
Xüsusilə ailəsində xərçəng tarixi olanlar daha erkən və daha tez-tez müayinə olunmalıdır.
İmmunizasiya – peyvəndlərin rolu
Bəzi xərçənglər virus mənşəlidir və onların qarşısının alınmasında peyvəndlər böyük rol oynayır:
HPV peyvəndi – uşaqlıq boynu xərçənginin qarşısını almaqda ən effektiv vasitədir.
Hepatit B peyvəndi – qaraciyər xərçəngini azaltmağa kömək edir.
Bu peyvəndlər bütün dünyada profilaktik proqramların vacib hissəsidir.
Stressin idarə olunması və psixoloji rifah
Uzunmüddətli stress immun sistemini zəiflədir və orqanizmin bərpa prosesini ləngidir. Stressin idarə olunması üçün:
meditasiya,
nəfəs texnikaları,
psixoterapiya,
sosial dəstək
mütləq tövsiyə olunur.
Ekoloji faktorlar və təhlükəli kimyəvi maddələrdən qorunma
Xərçəng riskini artıran zərərli maddələrə uzunmüddətli məruz qalmaq təhlükəlidir. Bunlara:
pestisidlər,
asbest,
sənaye tullantıları,
ağır metallarla təmas
daxildir.
Evdə kimyəvi təmizləyicilərdən həddindən artıq istifadə də problemlər yarada bilər.
Onkoloji xəstəliklərin qarşısının alınması yalnız tibbi tədbirlərlə deyil, eyni zamanda sağlam həyat tərzi və ictimai maarifləndirmə ilə sıx bağlıdır. Sağlam qidalanma, fiziki aktivlik, pis vərdişlərin tərgidilməsi, günəşdən qorunma və mütəmadi müayinələr xərçəng riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Peyvəndlər, təhlükəsiz iş mühiti və psixoloji rifah isə profilaktikanı tamamlayan əsas komponentlərdir.
Günay Hacıyeva
Bütün xəbərlər Facebook səhifəmizdə
USD
EUR
GBP
RUB