“Valideynlərdən pul yığılması problemi illərdir həll olunmamış qalır” - EKSPERT TƏNQİD ETDİ

“İlk növbədə qeyd edim ki, təhsil sistemində şəffaflıq və korrupsiyanın qarşısının alınması hər bir ölkə üçün prioritet məsələlərdən biridir. Azərbaycanda isə məktəblərdə valideynlərdən pul yığılması problemi illərdir həll olunmamış qalır”. Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.

Kamran Əsədov sözlərinə belə davam edib: “Rəsmi açıqlamalara görə, Təhsil Nazirliyi və onun rəhbəri Emin Əmrullayev bu cür halların qarşısının alınması üçün addımlar atır. Lakin reallıq fərqlidir. 8 Mart kimi bayramlarda müəllimlər üçün pul yığılması, hədiyyələrin alınması və bəzi hallarda direktor və məktəb rəhbərliyinə baha qiymətli hədiyyələrin təqdim edilməsi təhsil sistemində gizli korrupsiya elementlərindən biri kimi qalır.

Nazirliyin açıqlamaları yalnız formal xarakter daşıyır. Sosial şəbəkələrdə, valideyn qruplarında və müxtəlif forumlarda yayılan məlumatlar açıq şəkildə göstərir ki, məktəblərdə hələ də pul yığımı davam edir. Valideynlərin bəziləri bu prosesə məcburi şəkildə qoşulur, çünki uşaqlarının məktəbdə sıxıntı yaşaya biləcəyindən qorxurlar. Digərləri isə bu prosesi adət halına salaraq öz təşəbbüsləri ilə müəllimlər və direktor üçün bahalı hədiyyələr alırlar. Bu cür halların qarşısı alınmasa, təhsil sistemində qeyri-rəsmi ödənişlər daha da güclənəcək və korrupsiya dərinləşəcək.

Beynəlxalq təcrübəyə baxsaq, inkişaf etmiş ölkələrdə məktəblərdə pul yığımı halları qəti şəkildə qadağan olunur və buna ciddi nəzarət mexanizmləri tətbiq edilir. Məsələn, Finlandiya və Danimarka kimi ölkələrdə təhsil tamamilə dövlət tərəfindən maliyyələşdirilir və məktəblərdə pul yığımı qanunla qadağandır. Müəllimlər üçün hər hansı hədiyyə və ya pul yığımı halları aşkarlanarsa, ciddi hüquqi tədbirlər görülür. Almaniya və Fransa kimi Avropa ölkələrində də məktəblərdə valideynlərdən pul yığılması korrupsiya hesab edilir və qanunla cəzalandırılır.

Türkiyə təcrübəsində də son illərdə bu problemə qarşı ciddi tədbirlər görülüb. Türkiyə Milli Təhsil Nazirliyi məktəblərdə valideynlərdən hər hansı ad altında pul yığılmasını tam qadağan edib. Müəllimlərə hədiyyə alınması yalnız şəxsi təşəbbüslə və maddi yük yaratmadan həyata keçirilə bilər. Əgər məktəb rəhbərliyi və ya müəllimlər valideynlərdən pul tələb edərsə, bu, qanuni məsuliyyət yaradır.

Azərbaycanın qonşu ölkələrindən biri olan Gürcüstanda da oxşar tədbirlər həyata keçirilib. Son illərdə Gürcüstan hökuməti təhsil sahəsində şəffaflığı artırmaq üçün müxtəlif islahatlar həyata keçirib. Məktəblərdə pul yığımı halları aşkarlanarsa, valideynlər bununla bağlı birbaşa Təhsil Nazirliyinə və Ombudsmana şikayət edə bilərlər. Bu sistem Azərbaycanda tətbiq olunsa, məktəblərdə valideynlərdən pul yığılmasının qarşısını almaq daha asan olar.

Dünyada korrupsiyanın təhsil sisteminə təsiri ilə bağlı müxtəlif statistikalar var. Transparency International təşkilatının 2023-cü il hesabatına görə, təhsil sektorunda korrupsiya halları inkişaf etməkdə olan ölkələrdə daha geniş yayılıb. Statistikaya əsasən, dünyada orta məktəblərdə qeyri-rəsmi ödənişlər və pul yığımı hallarının 60%-dən çoxu Asiya və keçmiş SSRİ ölkələrində baş verir. Ən aşağı korrupsiya səviyyəsi isə Skandinaviya və Şimali Avropa ölkələrində qeydə alınıb.

Azərbaycanda məktəblərdə valideynlərdən pul yığımı ilə bağlı rəsmi statistika mövcud olmasa da, bu problemin geniş yayıldığı açıq-aşkar görünür. Valideynlərin sosial şəbəkələrdə paylaşdığı şikayətlər, məktəblərdə direktor və müəllimlər üçün baha qiymətli hədiyyələrin alınması barədə yayılan xəbərlər bu məsələnin nə qədər ciddi olduğunu sübut edir. Əgər Təhsil Nazirliyi bu halların qarşısını almaqda həqiqətən ciddi olsaydı, konkret tədbirlər görərdi.

Emin Əmrullayevin təhsil naziri olduğu dövrdə bəzi struktur islahatlar həyata keçirilsə də, məktəblərdə pul yığımı ilə bağlı real nəticə əldə edilməyib. Əksinə, bu proses daha sistematik və gizli formaya keçib. Təhsil Nazirliyi hər il bayramlar ərəfəsində “məktəblərdə pul yığmaq olmaz” deyə açıqlamalar versə də, bu açıqlamaların real nəticəsi olmur.

Məktəblərdə valideynlərdən pul yığımı hallarının qarşısını almaq üçün ciddi nəzarət mexanizmləri yaradılmalıdır. Müəllimlər üçün hədiyyə və bayramlarla bağlı ödənişlər qadağan olunmalıdır. Məktəb rəhbərləri və müəllimlər bu prosesdə iştirak edirsə, onların məsuliyyətə cəlb olunması üçün konkret qanuni tədbirlər görülməlidir. Valideynlər üçün isə xüsusi şikayət platformaları yaradılmalı və anonim şəkildə şikayət vermək imkanı təmin edilməlidir.

Bu məsələdə əsas problem dövlətin nəzarət mexanizminin zəif olmasıdır. Əgər Təhsil Nazirliyi real olaraq məktəblərdə pul yığılmasının qarşısını almaq istəyirsə, sadəcə bəyanatlar verməklə kifayətlənməməlidir. Konkret yoxlama mexanizmləri, ictimai monitorinq və valideyn şikayətlərinin hüquqi həlli təmin edilməlidir. Əks halda, Emin Əmrullayevin təhsil sistemində ciddi dəyişikliklər etdiyini iddia etmək mümkün olmayacaq.

Nəticə olaraq, Azərbaycanda məktəblərdə valideynlərdən pul yığılması hələ də geniş yayılmış bir problemdir və bu məsələ ilə bağlı konkret tədbirlər görülmədikcə, sistemin korrupsiyadan təmizlənməsi mümkün olmayacaq. Təhsil Nazirliyi və Emin Əmrullayev real dəyişikliklərə nail olmaq istəyirsə, sadəcə rəsmi açıqlamalarla kifayətlənməməli, məktəblərdə şəffaflıq və hesabatlılığı təmin edəcək ciddi islahatlar həyata keçirməlidir. Əks halda, Azərbaycan təhsilində rüşvətxorluq və qeyri-rəsmi ödənişlər uzun illər boyunca davam edəcək”.

Ayşən Vəli