Fransa vətəndaş müharibəsinə sürüklənir - RAKURS

Fransa tarixinin ən çətin anlarını yaşayır. Makron hakimiyyət kreslosuna əyləşəndən bəri bu ölkənin qara günləri başlayıb. Sarkozinin hakimiyyətdə olduğu vaxtda Fransa tarixinə vurulan “Qordi düyünü”nü qılınc gücünə açmaq istəyən Makronun səriştəsizliyi böyük imperiya dövlətini dizə gətirib. Makron siyasət adamı deyil, qılıncı iti olsa da onu lazımi yerə vurmağı bacarmır. Həm ölkə daxilində, həm də xaricində baş verənləri zor gücünə yönləndirməyə çalışan Yelisey sarayının hazırkı sahibi ölkənin imicinə böyük və dağıdıcı zərbələr vurmaqda davam edir.

Makronun fikrincə, ifrat solun və sağın siyasi proqramları Fransanı vətəndaş müharibəsinə aparacaq. Nəşrin redaktorlarının fikrincə, növbədənkənar seçkilərin elan edilməsindən sonra prezident əsəbiləşib: onun partiyası ictimai rəy sorğularında heç də öndə deyil. İyunun 30-na təyin edilmiş növbədənkənar parlament seçkilərinə 5 gün qalmış fransızlar hədə-qorxu gəlir. Prezident Emmanuel Makron bir daha ifrat sağçı və ifrat solçu partiyaların yaratdığı təhlükə barədə xəbərdarlıq edib. Sağçı millətçi Milli Birlik (RN) və solçu France Unconquered (LFI) partiyasının siyasi proqramları vətəndaş müharibəsinə səbəb ola bilər.

O, payı çox yüksək qaldırmışdı? Emmanuel Makron liberal qüvvələrin məğlubiyyətinə və Avropa seçkilərində Marin Le Penin başçılıq etdiyi sağ millətçilərin səs-küylü qələbəsinə cavab olaraq Milli Assambleyanı (parlamentin aşağı palatası) buraxdıqdan sonra açıq-aydın əsəbiləşməyə başlayıb. O, yeni parlament seçkiləri təyin edib və seçkilərin iki turda: 30 iyun və 7 iyulda keçirilməsi nəzərdə tutulub.
Makronun partiyası III yerdədir

Bazar ertəsi axşam nəşr olunan "Nəsil Özün Et" podkastında Makron izah edib ki, ifrat sağçılar insanları dinlərinə və mənşəyinə görə etiketləməklə təhlükəsizlik məsələlərində cəmiyyəti bölür. Beləliklə, onun fikrincə, sağçı millətçi Milli Birlik vətəndaş müharibəsini qızışdırır. Solçu “Fəth edilməmiş Fransa” partiyası isə Makronun vətəndaş müharibəsinə də səbəb ola biləcəyinə inandığı “kommunitarizm forması” təklif edir. Hazırkı sorğularda Milli Birlik, Fəth edilməmiş Fransanın da daxil olduğu sol bloku qabaqlayır. Makronun partiyası üçüncü yerdədir.

Fransa idarəolunmaz hala gələndə…

“Politico” yazır ki, Makronun liberal mərkəzçiləri həddindən artıq sağa və solçulara qarşı mövqelərini itirsələr, Fransa iqtisadiyyatı çökəcək. Paris artıq xaosun qarşısını necə almaq barədə düşünür. Bir həll yolu var: apolitik texnokratları hökumətə çağırmaq. O, Avrozonanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatını xilas etmək üçün Brüsselə gəlib, lakin bazarlar onun reseptinin nəinki çox gec olduğunu, həm də çox zəif olduğunu deyir. Fond bazarında Fransa istiqrazları geriləməyə başlayıb. Avropa Mərkəzi Bankının (ECB) keçmiş rəhbəri, Avropa Komissiyasının sədri Ursula von der Leyen görüşdən əvvəl mətbuata danışarkən cəsarətlə Fransanı tərifləyib. Ancaq sözlər möcüzə yarada bilmir: siyasi qeyri-sabitlik qorxusu həddindən artıq böyükdür, ölkə həddindən artıq sol və ifrat sağ arasında parçalanıb və onların arxasında böyük maliyyə qrupları əmələ gəlib. Fransa İtaliya ilə bərabərdir və Aİ-nin Axilles dabanı hesab olunur. İyun ayında keçirilən növbədənkənar seçkilərdən bəri Fransada bir-birinin ardınca fırtına yaşanır. Həddindən artıq sağçıların səs çoxluğu əldə etməsindən sonra, Marseldən Lillədək yoxsul immiqrant məhəllələri həftələrlə etirazlarla sarsılıb. Nəticədə Parisdə keçirilən Olimpiya Oyunları zamanı polis son həddə işləməli olub. Bundan əlavə, fermerlərin qəzəbi paytaxta sıçradı: narazı sakinlər Yelisey çöllərində pəncərələri sındırdılar və nazirlikləri peyinlə səpdilər. 68 yaşlı Laqard prezident Emmanuel Makronun iğtişaşları cilovlamaq və hökumət qurmaq üçün son ümidinə çevrilib. Heç bir siyasi qrup aydın çoxluq yaratmaq üçün kifayət qədər səs toplaya bilmədiyi üçün koalisiya danışıqları dəfələrlə uğursuzluqla nəticələnib. Nəhayət, anlaşılan budur ki, Fransa iqtisadiyyatının uçurumun kənarında olması bu ölkənin sağalmamaq immunitetini artırıb.

O qədər də fantastik deyil

Sorğular göstərir ki, 30 iyun və 7 iyulda keçiriləcək iki turlu seçkilərdə heç bir siyasi blok səs çoxluğu qazana bilməyəcək və Makronun liberal mərkəzçilərinin ifrat sol və sağa tamamilə çökəcəyi təqdirdə Fransa iqtisadiyyatının da çökəcəyi qorxusu artıb. Bu gün çox az adam Laqardı ECB-dəki rahat işindən Paris cəhənnəminə sövq etməyi düşünər, lakin Fransa siyasi dairələri artıq ölkənin başına texnokratların yerləşdirilməsi imkanını müzakirə edirlər. Makron və onun müttəfiqləri də sol və sağda mötədil millət vəkillərinin daxil olacağı geniş koalisiya ideyasını irəli sürürlər, lakin belə bölünmüş siyasi mənzərədə bu mümkün deyil və parlamentin iflic olması riski getdikcə artır. Fransanın konstitusiya hüququ üzrə professoru Laureline Fontain izah edib ki, Fransada partiyalar siyasi spektrin əks tərəflərində olduqda koalisiya hökumətləri bir şey deyil. “Asılı parlament” qorxusu artıq prezidentin düşərgəsini də bürüyüb. “Ölkənin gələcəyi təhlükə altındadır... Ya biz aydın səs çoxluğu əldə edəcəyik, ya da sistemli böhran riski var”, - deyə Makronun maliyyə naziri Bruno Le Maire bildirib. Siyasi ənənəyə görə, prezident ən çox parlament mandatına malik olan partiya və ya koalisiyadan baş naziri seçir.

Milli Assambleyadakı yerlərin əksəriyyətinin ifrat sağçılara keçəcəyi proqnozlaşdırıldığını nəzərə alsaq, Makron Milli Birliyin lideri Jordan Bardellanın yeni hökuməti ilə işləməli olacaq. Bununla belə, 28 yaşlı Bardellanın “prezidentin köməkçisi” kimi fəaliyyət göstərmək niyyətində olmadığını və yalnız mütləq səs çoxluğu ilə ölkəni idarə etməyə razılaşacağını bəyan edərək, Makronun təklifini qəbul edib-etməyəcəyi hələ də bəlli deyil. Jan-Jaures Fondunun ifrat sağçı qüvvələr üzrə eksperti Jean-Yves Camus, "Mən Bardellanın baş nazirlikdən imtina edəcəyinə inanmaqda çətinlik çəkirəm" deyib. Milyonlarla seçici bu anı nəfəsi kəsilib gözləyir... Bardella hakimiyyətin astanasında belə deyə bilməz: “Gəlin, yerimiz çatmır”.

Ancaq aydın şəkildə müəyyən edilmiş çoxluq olmadan, Bardella həqiqətən də hakimiyyət rıçaqlarından imtina edə bilər ki, partiyası 2027-ci il prezident seçkilərinə, Marin Le Pen yenidən yüksək vəzifəyə iddia edə bildiyi vaxta qədər ölkənin rəhbərliyində uğursuzluğa düçar olmasın. Üstəlik, Bardella Fransanın parlament çoxluğuna sahib olmayan ilk ifrat sağçı baş nazir olmağa razılaşarsa, müxalifət partiyaları asanlıqla birləşərək etimadsızlıq səsverməsi verə və hökuməti devirə bilər. Ona görə də, Kamyuya görə, Le Pen baş nazir kreslosunu təqib etmir - nə özü, nə də Bardella üçün. Onun sözlərinə görə, “nisbi çoxluğun hakimiyyətinin adi çətinlikləri” ilə yanaşı (müəyyən qüvvə seçkilərdə qalib gəlsə də, parlamentdə yerlərin yarısından azını əldə etdikdə) Milli Birlik əksər digər partiyalar üçün çox zəhərli hesab olunur.

Digər tərəfdən, solçular seçkilərdə qalib gəlsələr, onlar da azlıq hökuməti qurmaya bilərlər. Fransanın dörd əsas solçu partiyası Makronun erkən seçkilər təyin etmək barədə şok qərarından sonrakı günlərdə birləşməyi bacarsa da, onların ittifaqı kövrəkdir və daxili çəkişmələrə meyllidir və bu, sabit hakimiyyəti çətinləşdirir.
Üstəlik, birinci tura sayılı günlər qalıb və solçular baş nazir postuna namizədlə bağlı belə razılaşa bilmirlər. Bazar günü, solda yerlərin əksəriyyətinə sahib olan France Invictus partiyasının lideri Jean-Luc Mélenchon yenidən "ölkəni idarə etmək istədiyini", lakin "tətbiq etmək" niyyətində olmadığını söyləyib. Lakin digər solçu partiyalar hakimiyyətin cilovunu ona təhvil vermək istəmirlər.

Mütəxəssisləri çağırın

Bütün təlatümlü siyasi enişlərə baxmayaraq, Fransa güclü hökumətləri ilə məşhurdur. Buna görə də, Makronun hakimiyyəti saxlayacaq bir baş nazir tapa bilməməsi sürpriz olardı, ona görə də onun apolitik mütəxəssislərdən ibarət komanda təyin etməli ola biləcəyi ilə bağlı fərziyyələr var. Le Figaro qəzeti yazır ki, politoloq Benjamin Morel, ECB başçıları Trişe və Laqarddan əlavə, Fransa prezidenti müxalifət mərkəzçi, Müqavimət qəhrəmanlarının nəvəsi, həm sol, həm də sağ tərəfindən hörmət edilən Şarl de Kurson kimi görkəmli parlament xadimini təyin edə bilər.

Beləliklə, texnokratik hökumət kənd təsərrüfatı və ya evtanaziya kimi həssas mövzularda iddialı hədəflər qoymayacaq, ictimai hüquq üzrə mütəxəssis Lando bildirib. "Bu, büdcədə əsaslı dəyişikliklərə və mübahisəli sahələrdə islahatlara təkan verməyəcək" deyib. Bununla Fransa AB-nin keçmiş komissarı Mario Montinin 2012-ci ildə bazar qarışıqlığından sonra ekspertlər hökumətinə rəhbərlik etdiyi İtaliyanın izinə düşəcək. Bununla belə, texnokratik hökumətin başçısı çox güman ki, Milli Assambleyanın gərgin fəaliyyətinə dözməli olacaq, çünki Fransa prezidenti ildə bir dəfədən çox olmayaraq növbədənkənar parlament seçkiləri təyin edə bilər. "Baş nazir hətta idarə edə biləcək, lakin birinci il parlament üzvləri buraxılma təhlükəsi ilə üzləşmədən hökuməti devirməyə çalışaraq əylənə biləcəklər", Lando deyib.

Siyasi qeyri-müəyyənlik büdcə məsələləri üçün də təhlükəli olacaq. Parisin borc və dövlət maliyyəsi ilə bağlı narahatlıqları nəzərə alsaq, bu, artıq beynəlxalq bazarlar üçün həssas məsələdir və bu, dünyanın ən dəhşətli vəziyyətinə çevrilmək riskidir. Büdcə vaxtında razılaşdırıla bilməsə, hökumət parlamentin təsdiqini gözləmədən dövləti saxlamaq üçün onu fərmanla icra edə biləcək.

Bununla belə, siyasi legitimlik olmasa, texnokratik hökumət böyük islahatlar və ya büdcə ixtisarı həyata keçirməkdə faktiki olaraq aciz qalacaq. Və Fransa artıq ağır iqtisadi çətinliklərlə və borc və maliyyə səbəbindən Avropa Komissiyasının sanksiyaları təhlükəsi ilə üzləşib. Belə bir təlatümlü siyasi mənzərədə yalnız bir şəxs hakimiyyətin bəzi görünüşünü saxlaya bilər, yəni Makronun özü.

Seçkilər ərəfəsində Le Pen bildirib ki, ölkədə vəziyyət tam çıxılmaz vəziyyətə düşərsə, Fransa prezidentinin “yalnız bir seçimi olacaq: istefa. Fransanı sistemli böhran bürüyərsə, bu çağırışlar daha yüksək səslə eşidiləcək. Ancaq başqa variantlar da var. Zamanla ayaqlaşan Fransa mətbuatı prezidentin səlahiyyətlərinin “müstəsna”lara qədər tam siyahısını öyrənir ki, bu da yalnız genişmiqyaslı böhran zamanı – məsələn, seçkilərdən sonra istifadə oluna bilər.

Əvvəllər bu cür konstitusiya səlahiyyətləri yalnız bir dəfə - Əlcəzairdə istefada olan fransız generallarının Şarl de Qolla qarşı dövlət çevrilişinə cəhdindən sonra istifadə olunub. Yelisey sarayında müxtəlif variantlar müzakirə olunur. "Onlar gələcək haqqında başlarını qaşıyırlar" deyə mənbə bildirib. Yenə də söz Makronundur, istefamı, yola davammı?

V.VƏLİYEV