İqor Yuşkov: “Azərbaycanla əməkdaşlıq Rusiya üçün sərfəlidir” - MÜSAHİBƏ

Rusiyanın enerji bazarı tarixinin bəlkə də ən çətin dövrünü yaşayır. Bəs Rusiya energetikası belə çətin vəziyyətə necə uyğunlaşır? Nə üçün Azərbaycanla iqtisadi sahədə əməkdaşlıq etmək onun üçün sərfəlidir? Bu barədə “Caliber” analitik mərkəzinə müsahibəsində Rusiya Federasiyası Hökuməti yanında Maliyyə Universitetinin eksperti, Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun aparıcı analitiki İqor Yuşkov maraqlı fikirlər bildirib. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.

- İndiki şəraitdə Rusiya neft və qazının ixracı ilə bağlı vəziyyət necədir?

- Sual qlobaldır, genişdir. Ümumiyyətlə, biz belə mənzərəni görürük: neft və kömür daşınması daha asandır, ona görə də bu sahədə satış bazarlarının transformasiyası 2022-ci ildə baş verib və hazırda qaz sektoruna nisbətən daha sürətlə baş verir. Rusiya sanksiyaları nəzərə alaraq, tədarük coğrafiyasını demək olar ki, tamamilə dəyişməli oldu. Bu kontekstdə demək olar ki, Moskva digər enerji istehsalçıları ilə satış bazarlarını dəyişir, çünki 2022-ci il avqustun 10-dan etibarən Rusiya kömürünün Avropa bazarlarına tədarükünə qadağa, dekabrın 5-dən isə kömürə qadağa qoyulub, həmçinin neftin dəniz yolu ilə Avropaya çatdırılmasına. Ona görə də, hazırda bazarların təlatümlü olduğunu deyə bilərik- demək olar ki, bütün Rusiya nefti və kömür Asiya bazarlarına gedir. Rusiya nefti hələ də neft kəməri ilə Avropaya- Macarıstan, Çexiya, Slovakiya və Serbiyaya gəlir. Buradakı həcmlər çox kiçikdir, onları Asiya istiqaməti ilə müqayisə etmək olmaz.

Digər ciddi problem odur ki, dekabrın 5-dən Rusiya neftinə embarqo tətbiq edildikdən sonra eyni vaxtda başqa bir sanksiya növü- Rusiya neftinin qiymətinin tavanı işləməyə başladı. Burada başa düşmək lazımdır ki, bu, Rusiya neftinin bir barelinin 60 dollardan yuxarı alınmasına qadağa deyil- onu istənilən qiymətə ala bilərsiniz və ABŞ və Aİ-nin idxal edən ölkələr üçün ayrıca vurğuladığı ikinci dərəcəli sanksiyalar yoxdur. Amma bu, onun daşınmasına qadağadır və əgər tanker bir barel üçün 60 dollardan yüksək qiymətə neftlə doldurularsa, belə daşımaların sığortalanmasıdır.

Hələlik biz 2022-ci ilin yazında olduğu kimi eyni effekti görürük: o zaman Amerikanın Rusiya neftinə embarqosu da aprelin 1-dən tətbiq olundu və digər ölkələr əlavə həcmdə Rusiya nefti almaqdan qorxurdular. Bu, satış bazarlarının Asiyaya istiqamətləndirilməsinin ilk dalğası idi və dərhal müqavilə bağlamaq mümkün deyildi, bu o deməkdir ki, biz Asiya bazarlarından rəqibləri sıradan çıxarmaq üçün ixracı azaltmalı və Rusiya neftinin alıcısına böyük endirim etməli olduq. bu yolla və onları bizim əvəzimizə Avropa bazarına getməyə məcbur etdik. Bu sxemin necə həyata keçirildiyi aydındır.

İndi biz təxminən eyni effekti görürük: iki növ sanksiyalar dekabrın 5-dən işə başladı və Rusiya nəhayət ki, Asiya bazarlarına üstünlük verdi. Təbii ki, bazarların belə ciddi və təcili dəyişməsinin Rusiya üçün, məsələn, çatdırılma baxımından çatışmazlıqları var. İndi buna daha çox xərcləmək lazımdır, çünki nəqliyyat nəqliyyat xərcləri əhəmiyyətli dərəcədə artır. Rusiyanı Avropa bazarlarında enerji resursları tədarükçüsü kimi əvəz edənlər üçün də təchizat xərcləri artıb- eynilə Yaxın Şərq tədarükçüləri üçün: əvvəllər Hindistana yaxınlıqdan neft gətirirdilər və bu, yaxşıdır. Və buna görə də regionlarda nəqliyyat vasitəsi kimi dəniz tankerlərinə tələbat artıb.

Rusiya hazırda mühüm məsələ ilə məşğuldur: Rusiya neftinə qiymət tavanının tətbiqi ilə əlaqədar olaraq, qiymət tavanına məhəl qoymayan və istənilən qiymətə alınan Rusiya neftini daşıyacaq öz tanker parkının yaradılmasına ehtiyac var. Belə bir donanma artıq formalaşır. Amma istənilən halda belə tankerlərin sahiblərinə pul ödənilməlidir və onlar kifayət qədər böyük məbləğlər istəyirlər, çünki bu da onlar üçün riskdir. Və belə bir donanma üçün çatdırılma dəyərinin artdığı ortaya çıxır. Beləliklə, məlum olur ki, yeni şəraitdə neft ixrac edən Rusiya şirkətləri az gəlir əldə edirlər- görürük ki, Maliyyə Nazirliyinin məlumatları göstərir ki, Rusiyanın Urals neftinin 15 dekabr 2022-ci il tarixindən orta dəyəri 2023-cü il yanvarın 15-nə kimi bir barel cəmi 46 dollar təşkil edib. Digər tərəfdən, bu, müştərilərə böyük endirim etdiyimizin göstəricisidir.

Beləliklə, düşünürəm ki, ilk sarsıntıdan sonra və 2022-ci ilin təcrübəsini nəzərə alaraq, Rusiya şirkətləri tədricən yeni təchizat zəncirləri quracaq, tanker donanması inkişaf edəcək və bu yolla Rusiya itirilmiş neft ixracı həcmlərini bərpa etməyə başlayacaq. 2023-cü ilin birinci yarısı çətin olacaq, lakin ikinci yarıda aktivlik və mənfəət yüksələcək. Bununla belə, biz görürük ki, Brent-in istinad qiyməti miqyasından aşağı düşmür- neftə qlobal tələb o qədər də yüksək deyil. İlin birinci yarısının sonuna qədər Çinin iqtisadiyyatının bərpasına təsir edən koronavirusla işi bitirməsi gözlənilir. İnanıram ki, Aİ və ABŞ-da tətbiq edilən antiinflyasiya tədbirləri də ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin yenidən maliyyələşdirmə dərəcəsinin mümkün azaldılmasına qədər yumşaldılacaq. Çox güman ki, bu proseslər fonunda 2023-cü ildə Rusiya hətta builki Rusiya büdcəsində nəzərdə tutulan neftin bir barelinin qiymətini 70 dollara çatdıra biləcək.

- Konkret olaraq Rusiyanın qaz bazarında vəziyyət necədir- deyəsən, bu daha böyük təzyiq altındadır...

- Qazla bağlı vəziyyət başqadır. Onun axınlarını Asiya bazarlarına yönləndirmək üçün ya boru kəmərləri, ya da qazın mayeləşdirilməsi zavodu və qaz daşıyıcıları parkı lazımdır. Rusiyanın belə bir infrastrukturu yoxdur və əgər Rusiya Qərbi Sibir yataqlarından Avropaya qaz verirdisə, o zaman Şərqi Sibir yataqlarından qaz Çinə “Sibirin gücü” qaz kəməri ilə gedir. Avropa bazarından Asiya bazarına çatdırılmaların bu şəkildə yenidən qurulmasında həcm fərqi çox əhəmiyyətlidir- məsələn, Aleksandr Novakın sözlərinə görə, 2022-ci ildə “Sibirin Gücü” vasitəsilə Çinə cəmi 15 milyard kubmetr, Avropa isə 2021-ci ildə təxminən 155 milyard kubmetr Rusiya qazı (Türkiyə istisna olmaqla) və 2022-ci ildə isə 80 milyard kubmetr qaz alıb.

İndi Rusiya, yeri gəlmişkən, müharibədən asılı olmayaraq, Ukrayna kəməri ilə, həmçinin, “Türk axını” xətlərindən biri ilə Avropaya qaz verir, lakin bu, illik hesablamada cəmi 28-30 milyard kubmetrdir– həcmlər çox kiçikdir. Rusiyanın Avropaya vermədiyi qaz heç yerə getmir- sadəcə qaz hasilatını azaltmaq lazımdır. Qərbi Sibir yataqlarından qaz göndərmək üçün Çinlə yeni müqavilə bağlamaq, bunun üçün ən azı üç-dörd il müddətinə “Sibirin gücü-2” kəmərini çəkmək lazımdır. Çinlə müqavilənin hələ bağlanmamasına baxmayaraq, Pekin sərt danışıq aparan tərəfdir və Qazprom ilə danışıqlar hələ də davam edir. Qaz bazarını xilas etmək üçün başqa bir variant qazın mayeləşdirilməsi zavodlarının tikintisidir.

- Azərbaycan hazırda əsasən bu yaxınlarda tikilmiş TANAP-TAP kəməri vasitəsilə Avropaya əhəmiyyətli qaz tədarükçüsüdür. Üstəlik, Türkiyədə qaz qovşağından söhbət gedir. Bu barədə nə düşünürsünüz?

- Azərbaycanla əməkdaşlıq, yəqin ki, Rusiyanın Avropa bazarında qalmasına, məsələn, Türkiyədə qaz qovşağı ideyasını reallaşdırmağa kömək edə bilər. Rusiya rəhbərliyinin planına görə, əgər Aİ Rusiya Federasiyasının qaz infrastrukturunun tikintisini və tranzit ölkələrin risklərini öz üzərinə götürməsində israr edərsə, biz başqa cür hərəkət etməyə hazırıq - qonşu neytral ölkəyə qaz tədarük edə bilərik və oradan avropalılar özləri götürərlər, yəni qaz kəmərləri çəkirlər və tranzit risklərini öz üzərlərinə götürürlər. Beləliklə, Türkiyə qaz qovşağına daxil olan Rusiya qazının Avropa şirkətləri üçün şəxsiyyətsizləşdirilməsi və sanksiya statusunu itirməsi gözlənilir. Və burada nə qədər fərqli qaz qarışdırılarsa, Rusiya üçün bir o qədər yaxşıdır. Və burada, bu qovşaqda Azərbaycan qazının olması təbii ki, Rusiyaya kömək edə bilərdi.

Mübadilə metodundan istifadə edən başqa, tamamilə “dürüst” variant da var – yəni “Qazprom” Azərbaycanın daxili bazarına müəyyən həcmdə “mavi yanacaq” tədarük edir və Azərbaycan da eyni həcmləri Türkiyə xətlərinə göndərir, beləliklə, bütün məsələ həll olur.

Tərcümə - Elçin Bayramlı