Polyak alim "rus dünyasının" əsaslarını sarsıdan kitab yazıb...

...O, uzun illər İsveçdə çalışmış polşalı arxeoloq Vladislav Duçkonun “Ruś wikingów. Skandynawowie we wczesnośredniowiecznej Europie Wschodniej” (“Vikinq Rusiyası. Erkən Orta əsr Şərqi Avropada Skandinaviyalılar”) kitabında Rusiyanın mənşəyi haqqında danışır.

SİA-nın məlumatına görə, kitab 2025-ci ildə Varşava Universiteti Nəşriyyatında nəşr olunub.

Polşa radiosu xəbər verir ki, müəllif ağır xəstəlikdən qısa müddət sonra vəfat edib.

Varşava Universiteti Nəşriyyatının direktoru Beata Yankovyak-Konik professor Duçkonun işinin nəşrə hazırlanmasına cavabdeh idi...

...Və aşağıda deyilənləri də o, Duçkonun kitabda yazdıqlarına istinad edir.

...Beləliklə, yeni nəşr ingilis dilindən tərcümədir. İlk ingilisdilli nəşr 2004-cü ildə, daha sonra isə 2006-cı ildə polyak nəşri nəşr olunub. O vaxtdan bəri kitab biblioqrafik nadirliyə çevrilib, lakin ona tələbat hələ də yüksəkdir.

...Deməli, Vladislav Duçkonun kitabından öyrənirik ki, Rusiyanın tarixi 8-ci əsrin ortalarında, İsveçdən ilk tacirlərin Fin torpaqlarına gəldiyi vaxtdan başlayır.

Bu yeni gələnlərin adı fin dilində ruotsi sözü ilə başqa dillərə gəlib. İsveç dilindən götürülmüşdür və "avarçəkənlər" deməkdir.

...“Rus” sözünün özü slavyan mənşəli deyil – onun kökləri fin-uqor dillərindədir. Skandinaviyadan gələnləri belə adlandıran finlər idi. Ruslar Şərqi Avropa torpaqlarına mərkəzi İsveçdən gələn skandinaviyalılar idi.

Yunan və Latın mənbələrində onlar “ros” (rhos) adı ilə də tanınırlar.

Dövlətin Rus adı onlardan yarandı və yerli əhali Rus adlandırılmağa başladı.

Lakin bu dövlət müxtəlif etnik qrupların konqlomeratı idi. Skandinaviyalılar, şübhəsiz ki, onun yaradıcıları idi, lakin burada bütün mənşəli insanlar yaşayırdı. Zaman keçdikcə Skandinaviya ilə əlaqələr zəiflədi, oradan gələnlərin və onların nəsillərinin şəxsiyyəti dəyişməyə başladı. Bununla belə, təxminən üç əsr ərzində Skandinaviya kimliyi orada çox güclü qaldı - bunu xatırlamaq və etiraf etmək lazımdır.

...Vladislav Duçko sübut edir ki, Vikinqlər dövründə müasir Rusiya, Belarusiya və Ukrayna ərazilərində, eləcə də Baltik dənizi sahillərində skandinaviyalıların böyük icmaları mövcud olub.

Bu qruplar öz vətənləri ilə əlaqə saxlayır, üzvləri də oxşar əşyalardan istifadə edirdilər. Şərqi Avropada ilk dövlət strukturlarını yaradan məhz onlar, ruslar idi.

İlk vikinqlər mərkəzi İsveçdən gəldilər - əvvəlcə tacir kimi, sonra isə etnik kimliklərini qoruyub saxlamaqla burada daimi məskunlaşmağa başladılar. Tədricən, yeni skandinaviyalıların axını azaldıqca, onlar yerli əhali ilə qarışdılar və Kiyev knyazlığında slavyanlaşma baş verdi - bu, xüsusən skandinaviyadan slavyanlara keçən hökmdarların adlarından aydın görünür.

Bununla belə, Skandinaviya kimliyi çox uzun müddət davam etdi. Ruslar, indiki İsveçdən olan tacirlər və döyüşçülər Kiyevə çatmazdan əvvəl onlar indiki Köhnə Ladoqa ilə Pskov, Novqorod və Moskva arasında geniş Fin torpaqlarında çaylar və göllər boyunca öz dövlətlərini yaratmışlar.

Oradan Xəzər dənizinə, daha sonra Bizansa gediblər. Onlar qayıqlarda üzürdülər, qalalı qəsəbələr saldılar, yerli əhalini qarət edirdilər... Fin və Baltik torpaqlarında rus dövləti belə yarandı.

Şərqi Avropada mühüm rol oynayan çoxlu qədim mərkəzlər var idi. Demək olar ki, artıq ən erkən dövrdə - hardasa 8-9-cu əsrin ortalarında - bu mərkəzlər Kiyevdən qat-qat böyük əhəmiyyət kəsb edirdi.

Yalnız 10-cu əsrdə Kiyev daha görkəmli rol oynamağa başladı. Şimalda, Kiyevdən əvvəl, Köhnə Ladoga, eləcə də Novqorod yaxınlığında Rurikovo Gorodishche, Smolensk vilayətində Qnezdovo, Çerniqov və digər möhkəmləndirilmiş yaşayış məntəqələri var idi.

Professor Duçko bu ərazilərdən arxeoloji tapıntıları təqdim edir ki, bu da Kiyev Knyazlığının yaranmasından çox əvvəl orada skandinaviyalıların uzunmüddətli və sabit mövcudluğuna dəlalət edir. Skandinaviya icmaları bir çox başqa yerlərdə də mövcud idi.

Xülasə: Kiyev bu dövrün əvvəlində nə birinci, nə də ən vacib mərkəz idi - qətiyyən yox.

...Siz təəccüblənəcəksiniz, amma hələ 12-ci əsrdə isveçlilər Rusiyanı “Böyük İsveç” adlandırırdılar. Tarixdən də göründüyü kimi, bu, təsadüfi deyil.

Yeri gəlmişkən, Rurik knyazlar sülaləsinin son nümayəndələrindən biri, əfsanəvi Vikinq Rurik nəslindən olan Moskva çarı İvan Qroznı özünü... alman hesab edirdi.

Bu fakt rus tarixçisi Konstantin Yerusəlimskinin bu yaxınlarda nəşr olunmuş “Müqəddəs Rus İmperatoru” kitabında xatırlanır.

Bu gün həm Putin, həm də çar Rusiyası, Rusiya dövlətinin slavyanlar tərəfindən qurulan slavyan olması mövqeyindən çıxış edirlər.

Amma onların fikrincə, skandinaviyalılar guya orada muzdlu və döyüşçülərin maksimum rolunu oynayıblar..?

Lakin faktlar bununla ziddiyyət təşkil edir - yerdən çıxarılan artefaktlar və bu ərazilərdə tapılan əşyalar bu dövlətin Skandinaviya xarakteri daşıdığını göstərir.

Belə ki, Rusiya diktatoru Vladimir Putin özünün “Rus dünyasını” bərpa etmək siyasətində Rusiyanın mirasına, xüsusən də knyaz Rurikin irsinə istinad edərək, yəqin ki, bu hökmdarın kim olduğunu dərk etmir və ya həm öz vətəndaşlarını, həm də dünya ictimaiyyətini bilərəkdən çaşdırır.

Rurik və yoldaşları Skandinaviyadan gəliblər, ona görə də Rusiya dövlətinin slavyanlar tərəfindən qurulması tezisi bu faktla uyğun gəlmir. Lakin biz Rurikin kimliyini dəqiq müəyyən edə bilmirik. Onu Skandinaviyada tanınan konkret şəxsiyyətlərlə əlaqələndirmək üçün müxtəlif cəhdlər edilir, lakin bu təkliflər o qədər qaranlıqdır və tarixin qaranlığına bürünmüşdür ki, bizdə dəqiq məlumat yoxdur.

Təəssüf ki, Rusiyanın tarixində hələ də çoxlu suallar var. Lakin alimlər cavab axtarırlar. Başqa bir şey budur ki, bir çox siyasətçilər tarixi prosesə baxışlarını təhrif edirlər.

Əli Babayev