Məşhur HPV peyvəndi nədir? - ARAŞDIRMA

Son zamanlar "HPV peyvəndi" deyilən peyvənd növü bütün həkimlərin sosial şəbəkələrindəki paylaşımlarında geniş yer alır. Belə ki, onlar bu peyvəndin faydalarından ağızdolusu danışırlar. Bəs, nədir HPV peyvəndi? Kimlər üçündür? Hansı fayda və zərərləri var?

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

HPV peyvəndi HPV infeksiyalarından qoruyan, yaşa görə iki və ya üç dozada tətbiq olunan və HPV infeksiyalarının genital ziyil və ya xərçəngə səbəb olmasının qarşısını alan bir peyvənddir.

HPV nədir?

HPV oxşar tipli viruslar qrupuna verilən addır. Virusun adı Human Papillomavirusudur. HPV-yə ən çox cinsi yolla keçən xəstəliklərdə rast gəlinir. Bu virusun 100-dən çox növü var. Bəzi növlər ziyillərə, bəziləri də uşaqlıq boynu xərçənginə səbəb ola bilər. Uşaqlıq boynu xərçəngi hallarının 99%-də HPV aşkar edilmişdir. Virusun bəzi başqa xərçənglərə də səbəb olduğu məlumdur.

HPV infeksiyasına necə diaqnoz qoyulur?

HPV infeksiyaları, adətən, asemptomatikdir, yəni simptomları yox kimidir və buna görə də onu tutmaq çətindir. Erkən diaqnoz və müalicə üçün peyvənddən sonra ən təsirli üsul müntəzəm müayinə və nəzarətdir. HPV diaqnozu standart genital müayinə və pap-smear testləri ilə qoyulur. Pap smear testləri xüsusilə uşaqlıq boynu xərçənglərinin erkən diaqnozunda istifadə edilən bir üsuldur. Pap smear testində nahiyədən götürülən nümunə analizə göndərilir və nəticələr qiymətləndirilir. Qeyri-adi nəticə olduqda, lazım gələrsə, həkim virusun növünü müəyyən etmək üçün müxtəlif testlər təyin edə bilər. HPV-nin növündən, insanın yaşından və sağlamlığından asılı olaraq, virus bədəndən xaric edilir. Bir çox digər virus infeksiyalarında olduğu kimi, immunitet sisteminin təbii prosesi və insanın müalicəyə ehtiyacı olmaya bilər. Bununla belə, yüksək riskli virus suşları öz-özünə sağalmaya və müxtəlif ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Bunlar genital bölgə ilə məhdudlaşmır. Virusun növündən asılı olaraq infeksiya dəri ziyilləri, səs tellərində ziyillər və ya anus, penis, vagina, qırtlaq xərçəngi ilə nəticələnə bilər.

Bu günə qədər yayılan yanlış fikirlərdən biri də virusun yalnız qadınlara təsir etməsidir. Bu virus kişilərə də təsir edir və kişilərdə penis və ya anus xərçənginə, eləcə də ziyillərə səbəb ola bilər.

HPV necə bir başqasına keçir?

HPV növləri həm cinsi, həm də dəridən dəriyə təmas yolu ilə ötürülə bilər. Barmaqlarda, əllərdə, ağızda və cinsiyyət nahiyəsində aşkar edilən viruslar insandan insana istənilən təmasda keçə bilər. Buna görə də uşaqları erkən yaşda HPV-yə qarşı peyvənd etmək vacibdir. Bundan əlavə, peyvəndin insanlar virusa yoluxmazdan əvvəl vurulması böyük əhəmiyyət kəsb edir.

HPV peyvəndi nədir?

HPV peyvəndi insanları HPV-nin bəzi növlərinə və onların xəstəliyə səbəb olan təsirlərinə qarşı qoruyan bir peyvənddir. Ümumiyyətlə, genital ziyillərdən və xərçəngə səbəb olan virus növlərindən qoruyur.

HPV peyvəndi;

• Uşaqlıq boynu xərçənginin 80%-ni törədən 16 və 18 növ viruslar,

• Genital ziyillərin 90%-nə səbəb olan 6 və 11 növ viruslar,

• 31, 22, 45, 52 və 58 növ, müxtəlif (uşaqlıq, anus), vulva, vajina, penis və qırtlaq) xərçəngə səbəb olan HPV tiplərinə qarşı qorunma təmin edir.

HPV peyvəndi virusun bədənə daxil olması nəticəsində orqanizmdə immun reaksiya yaradır. Beləliklə, bədənin müdafiə sistemi gələcəkdə mümkün infeksiyalara qarşı stimullaşdırılır. Xəstəliklərin yayılmasının qarşısını almaq üçün 15-45 yaş arası kişi və qadınların peyvənd edilməsi xalq sağlamlığı üçün vacibdir. HPV peyvəndi adətən 3 dozada verilir. 15 yaşdan yuxarı şəxslərə ikinci doza birinci dozadan iki ay sonra, üçüncü doza isə ikinci dozadan altı ay sonra verilir. 15 yaşdan kiçik uşaqlara peyvənd 6 ay ara ilə 2 dozada tətbiq edilir. Tam qorunmanı təmin etmək üçün peyvəndin bütün dozalarını tamamlamaq lazımdır.

Hər hansı bir HPV növünə yoluxmuş olmaq şəxsin peyvənd olunmasına mane olmur. Virusun çoxsaylı ştammları var. Hər hansı bir HPV növünə yoluxmuş insanların digər virus növlərindən qorunmaq üçün hələ də peyvənd edilməsi vacibdir.

HPV peyvəndi HPV-nin cinsi yolla ötürülməsi səbəbindən cəmiyyətdə yanlış təsəvvürə malikdir. Bu peyvəndin uşaqlıq peyvəndləri arasında olması şübhəlidir. Lakin erkən yaşda peyvənd edilməsi insanların yetkin yaşda yaşayacağı xəstəlik riskinin və xəstəliyin cəmiyyətdə yayılmasının qarşısını alır. Bu səbəbdən də uşaqların cinsi həyata başlamadan çox əvvəl peyvənd edilməsi vacibdir. Xüsusilə, bədənin müxtəlif yerlərində inkişaf edən ziyillərə və bir çox xərçəng növünə qarşı qoruma təmin etdiyi üçün HPV peyvəndi lazımdır.

Qardaş Türkiyədə iki növü var. Bunlardan birincisi Gardasil, ikincisi Cervarix peyvəndidir. Qardasil peyvəndi 6, 11, 16 və 18 HPV tiplərinə qarşı qoruyur. Cervarix peyvəndi xərçəngə səbəb olduğu bilinən HPV tip 16 və 18-dən qorunma təmin edir.

HPV peyvəndi hansı hallarda tətbiq edilir?

Peyvənd 9-45 yaş arası insanlara vurulur. Ancaq yaşından asılı olmayaraq həkimlərin lazım bildiyi istənilən vəziyyətdə tətbiq oluna bilər. HPV və onun yaratdığı xəstəliklər ictimai sağlamlıq problemidir. Uşaqların gələcəkdə sağlam cinsi həyat sürmələri və xəstəliyi yaymamaları üçün onların peyvənd edilməsi xüsusilə vacibdir. HPV peyvəndi dünyanın bir çox ölkəsində yeniyetməlikdən əvvəl uşaqlara edilən rutin peyvəndlər sırasındadır.

HPV peyvəndinin qoruması nədir?

Hal-hazırda mövcud olan HPV vaksinləri növündən asılı olaraq 6, 11, 16, 22, 18 31, 45, 52 və 58 tipli viruslara qarşı effektivdir. Erkən yaşda peyvənd olunan insanlar gələcəkdə bu viruslarla qarşılaşarsa, virusların xəstəlik törədici təsirindən qorunur. Bununla belə, virusun başqa xəstəlik törədən növləri da var. Bu səbəbdən peyvənd olunsa belə, daimi müayinə və pap-smear testləri davam etdirilməlidir. Peyvənd minimum 10 il qoruma təmin etdiyi məlumdur. Lakin qorumanın daha uzun sürdüyünü göstərən tədqiqatlar var. HPV peyvəndi yalnız HPV növlərinin yaratdığı infeksiyalara qarşı qorunma təmin edir. Cinsi yolla keçən digər xəstəliklərdən qorumur. Bu səbəbdən cinsi əlaqə zamanı peyvəndlə yanaşı digər qorunma üsullarından da istifadə etmək vacibdir. Qızlarda ziyil və xərçəng növlərini 86%, yetkinlərdə isə 71% azaldır. Bundan əlavə, peyvənddən sonra uşaqlıq boynu xərçənglərində 40% azalma əldə edilmişdir.

HPV peyvəndinin yan təsirləri nələrdir?

HPV peyvəndi 10 ildən artıqdır ki, tədqiq edilən təhlükəsiz bir peyvənddir. Bir çox digər peyvəndlərdə olduğu kimi, yan təsirlər peyvəndin vurulduğu yerdə qızartı və yüngül ağrı kimi özünü göstərir. Bundan əlavə, ürəkbulanma və baş ağrısı nadir hallarda baş verə bilər.

HPV peyvəndi kimlərə olmaz?

Peyvəndin hər hansı bir komponentinə qarşı allergiyası olan və maya allergiyası olan şəxslərə tətbiqi ciddi risklər daşıyır. Bu səbəbdən peyvənddən əvvəl xəstənin xəstəlik və allergiyası bilinməlidir. Hamilə qadınlar peyvənd olunmaq üçün hamiləlik dövrünün sonuna qədər gözləməlidirlər.

Dünyada HPV peyvəndi ilə bağlı vəziyyət necədir?

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı HPV-nin qarşısını almaq üçün bütün ölkələrdə HPV vaksinlərini tövsiyə edir. Türkiyədə HPV peyvəndinin pulsuz olması uzun müddətdir gündəmdədir və peyvəndin bir dozası ötən il min lirəyə başa gəlirdi. Dünyada peyvənd üçün tələb olunan qiymət isə fərqlidir.

Bəs hansı ölkədə peyvənd əldə etmək imkanı necədir? Dünyada peyvənd nisbəti necədir?

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarına görə, uşaqlıq boynu xərçəngi dünyada qadınlar arasında ən çox yayılmış dördüncü xərçəng növüdür. 2020-ci ildə aşkar edilən 604 min yeni yoluxma hadisəsindən 342 mini ölümlə nəticələnib. Uşaqlıq boynu xərçənginin böyük əksəriyyəti (95 faizdən çoxu) HPV ilə bağlıdır. ÜST, uşaqlıq boynu xərçənginin demək olar ki, bütün hallarının HPV ilə əlaqəli olduğunu izah edir. HPV peyvəndi uşaqlıq boynu xərçənginə qarşı mübarizədə ən təsirli üsullardan biridir.

ÜST məlumatlarına görə, 2021-ci ilə qədər, dünyada qızların 13 faizi HPV peyvəndi olub. Qızların 90%-nin peyvənd edilməsi tövsiyə olunur. Pandemiya (2019-2021) səbəbindən ABŞ-da, aşağı gəlirli və aşağı-orta gəlirli ölkələrdə peyvənd proqramı əhəmiyyətli dərəcədə təsirləndi.

Yüksək gəlirli ölkələrdən toplanan məlumatlara görə, HPV peyvəndi sayəsində 15-19 yaşlı gənc qadınlarda HPV-yə yoluxma nisbəti 83 faiz, 20-24 yaşlı qadınlarda isə 66 faiz azalıb. Dünyada HPV nisbətinin ən yüksək olduğu bölgə yüzdə 24 ilə Saharaaltı Afrikadır. 21,4 faizlə Şərqi Avropa, 16,1 faizlə Latın Amerikası 3-cü yerdədir.

Peyvənd ilk dəfə 2006-cı ildə ABŞ-da tətbiq edilib. 2017-ci ildən etibarən HPV peyvəndi 71 ölkədə qızlar üçün milli peyvənd təqviminə daxil edilmişdir. AGAVI Alyansının dəstəyi ilə bəzi Afrika ölkələrində HPV peyvəndi tətbiq edilmişdir. 2013-cü ildə vaksin Qana, Keniya, Madaqaskar, Malavi, Niger, Sierra Leona və Tanzaniyada tətbiq edilib. Milli peyvənd təqviminə HPV peyvəndini əlavə edən ilk ölkə Avstriya, ondan sonra Avstraliya oldu.

2006-cı ilin iyul ayında Kanadada HPV peyvəndi 9-26 yaş arası qadınlar üçün təsdiq edildi. 2010-cu ilin fevral ayında peyvəndin 9-26 yaş arası kişilərdə də istifadəsinə icazə verildi. Ölkədə HPV peyvəndindən pulsuz yararlanmaq dünyada ştatdan asılı olaraq dəyişir.

Çin 2016-cı ildə HPV-yə qarşı geniş istifadə olunan peyvəndi əvəz edərək öz peyvəndini istehsal etdi. Çində təsdiqlənmiş ilk HPV peyvəndi 9-45 yaş arası qadınlar üçün nəzərdə tutulub.

Hansı ölkə HPV peyvəndini nə zamandan istifadə edir?

ABŞ: 2007-ci ilin sonunda 13-17 yaş arası qızlar arasında təqdim edilmişdir. 2014-cü ilin sonunda HPV peyvəndi olan qadınların nisbəti 38 faizə yüksəldi. Xərci özəl sığorta və ya dövlət tərəfindən təmin edilir. Ümumiyyətlə, peyvəndin bir dozası təxminən 250 dollara başa gəlir.

Almaniya: 2007-ci ildə həyata keçirilib. Tibbi sığortası olan 9-17 yaş arası qız və oğlanların peyvənd haqqı sığorta tərəfindən ödənilir. 17 yaşdan yuxarı insanlar 3 doza üçün 500 avro ödəyirlər.

Avstriya: 2006-cı ildə həyata keçirilib. 9-11 yaşlı oğlan və qızların peyvənd haqqı dövlət tərəfindən ödənilir. 11 yaşdan yuxarı şəxslər üçün birdəfəlik dozanın qiyməti 62,70 avro təşkil edir.

BƏƏ: ÜST məlumatlarına görə, HPV peyvəndi 2007-ci ildə dünyada uşaqlıq boynu xərçənginə ən çox rast gəlinən ölkələrdən biri olan BƏƏ-də təsdiqlənib. 2013-cü ildən etibarən 13-26 yaş arası qızlar və qadınlar peyvənddən pulsuz istifadə edə bilərlər.

Böyük Britaniya: 2008-ci ildə həyata keçirilmişdir. Peyvənddən istifadə 25 yaşa qədər qadınlar üçün pulsuzdur. Peyvəndin bir dozası 165 funt sterlinqə başa gəlir.

Belçika: 2008-ci ildə həyata keçirilib. Cinsindən asılı olmayaraq 18 yaşa qədər hər kəs üçün pulsuzdur. Üç dozanın qiyməti 420 avrodur.

Danimarka: 2009-cu ildə həyata keçirilmişdir. Peyvənd 18 yaşdan kiçik və risk qrupunda olan hər kəs üçün pulsuzdur.

Finlandiya: 2013-cü ildə qadınlar üçün, 2020-ci ildə kişilər üçün təqdim edilmişdir. 11-12 yaşlı qız və oğlanların peyvənd haqqı dövlət tərəfindən ödənilir.

Fransa: 2007-ci ildə həyata keçirilib. 14-23 yaş arası qadınlar üçün peyvənd haqqının 65 faizini hökumət ödəyir.

İrlandiya: 2009-cu ildə həyata keçirilib. 12-13 yaş arası qız və oğlanların peyvənd haqqı dövlət tərəfindən ödənilir. Peyvəndin bir dozası 230 avroya başa gəlir.

Hollandiya: 2009-cu ildə həyata keçirilib. 12-13 yaş arası qızların peyvənd haqqı dövlət tərəfindən ödənilir. Peyvəndin bir dozası təxminən 185 avroya başa gəlir.

İsveçrə: 2008-ci ildə həyata keçirilib. Peyvənd 11-26 yaş arası qızlar və qadınlar üçün pulsuzdur. Peyvəndin bir dozası 240 dollara başa gəlir.

İsrail: 2012-ci ildə həyata keçirilib. 13-14 yaş arası uşaqlar peyvənddən pulsuz istifadə edə bilərlər.

Kanada: Peyvənd 25 yaşa qədər qızlar və qadınlar üçün pulsuzdur. Bir dozanın qiyməti 215 dollardır.

2013-cü ildə Yaponiya Səhiyyə Nazirliyi HPV peyvəndinə qarşı çıxdığı üçün peyvəndi tövsiyə etməyi dayandırdı. 2022-ci ilin əvvəlində bu qərarın səhv olduğu anlaşıldı və peyvəndi yenidən tövsiyə etməyə başladılar.

HPV peyvəndləri İsveçrə, Portuqaliya, Kanada, Avstraliya, İrlandiya, Cənubi Koreya, Honq Konq, Böyük Britaniya, Yeni Zelandiya və ABŞ da daxil olmaqla bir çox ölkə və regionda kişilər üçün də təsdiq edilmişdir.

Bəs, Azərbaycanda bu peyvənd varmı? Qiyməti hansı aralıqdadır?

Belə ki, ölkəmizdə hər doza 270 -300 AZN-dır. 9 növdən qoruyan peyvənd 400-500 AZN, 4 növündən qoruyan isə 270 AZN-dır.

Cərrah, mama-ginekoloq Ləman Əliyeva: "HPV başa düşüləcək dillə izah etsək, qadınlarda ziyil şəklində səpgilərin olmasıdır. Bu, cinsi yolla keçən bir virusdur və çox növləri var. Həmçinin, uşaqlıq boynu xərçəngi yaradan növləri də var.

Peyvənd əvvəllər yetkinlik yaşına çatmış qızlara tətbiq edilirdi. Amma yeni qaydalara əsasən, 9 yaşından etibarən qızlara tətbiq etmək olar.

Əvvəllər kimdə virus yox idisə, peyvəndi onlara tətbiq edirdilər. Amma indi düşünülür ki, HPV virusuna yoluxulsa belə, peyvəndi tətbiq etməklə müsbət nəticələr əldə etmək olar.

Hələ ki, heç bir zərəri demək olar ki, yoxdur".

Ayşən Vəli