"Ağrılı sual". İlham Əliyev İrəvana nə təklif etdi? - ANALİZ

“3 ölkənin liderləri təsadüfən iqtisadiyyatdan başlamadılar: ticarət olduğu zaman qarşıdurmalar səngiyir. Tam əməkdaşlıq və barışığa yol açan iqtisadi əlaqələrdir”

Rusiyanın nüfuzlu media orqanlarından olan RİA-Novosti-də Azərbaycan-Ermənistan danışıqları gaqda maraqlı analitik yazı dərc olunub. Həmin yazını oxucularımıza təqdim edirik.

Ermənistan Rusiya ilə dəmir yolu əlaqəsi alacaq, Azərbaycan isə Ermənistan ərazisindən Naxçıvana birbaşa dəhlizə sahib olacaq. Bunu Prezident İlham Əliyev Moskvada Vladimir Putin və Nikol Paşinyanla görüşdən sonra söylədi. Nəqliyyat məsələsi münaqişə edən ölkələr üçün niyə bu qədər vacibdir?

Müdriklik və iradə

Rusiya, Ermənistan və Azərbaycanın üç lideri danışdı, sonra Rusiya prezidenti Əliyev və Paşinyanla ayrıca danışdı. Azərbaycan prezidenti və Ermənistanın baş naziri müxtəlif yollarla vurğu etdilər. Əliyev xatırladıb ki, bu, bölgədəki dövlət liderlərinin 2-ci ortaq bəyanatıdır. Ancaq yeni sənədin əhəmiyyəti Qafqazdakı yolların açılmasına kömək edəcəkdir.

"Otuz ildən çox bir müddətdən sonra Azərbaycan Ermənistan ərazisindən keçən nəqliyyat rabitəsi yolu ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə əlaqəni bərpa edəcək"- Əliyev dedi. "Ermənistan Rusiya və İrana, biz isə- Türkiyə bazarına çıxış əldə edəcəyik. Bundan əlavə, Türkiyə və Rusiya dəmir yolu arteriyaları birləşəcək"- Azərbaycan Prezidenti əlavə edib.

Əliyev barışıq nümayiş etdirdi. "Ermənistanla Azərbaycan arasında illərdir inkişaf edən vəziyyət sonunda həll edildi" deyərək, erməni tərəfinin atəşkəs bəyanatına meydan oxumayacağına və iki xalqın "gələcək haqqında düşünmək üçün özündə iradə və müdriklik" tapacağına ümid etdiyini söylədi.

Azərbaycan Prezidenti Moskvadakı görüşündən əvvəl də İrəvanla əlaqələr qurmağa hazırlaşırdı. İlin sonunda Bakının Ermənistanla sərhədə gedən dəmir yolunun texniki-iqtisadi əsaslandırmasını hazırladığı məlum oldu. "İnanıram ki, tikinti maksimum 2 il çəkəcək" dedi Əliyev. Və "Azərbaycan, Ermənistan və Türkiyə arasında bir dəhlizin yaranmasına böyük əhəmiyyət verdiyini" sözlərinə əlavə etdi. 2021-ci ilin yanvarında KİV-lər xəbər verdilər: Füzulidə Azərbaycana gedən ərazilərdə beynəlxalq hava limanı tikiləcək.

Bölgədəki nəqliyyat əlaqələrinin bərpası - Qarabağ, İrəvan və Bakı arasındakı münaqişə səbəbi ilə əlaqələrin kəsildiyi 1990-cı illərin nəticələrinin aradan qaldırılması deməkdir. Bu, Ermənistanı ən ağrılı şəkildə vurdu: ölkə özünü blokada ilə müqayisə olunan bir vəziyyətdə tapdı. Sovet dövründə yükün əhəmiyyətli bir hissəsi Azərbaycan SSR ərazisindən keçirdi.

Vəziyyət Gürcüstan-Abxaziya münaqişəsinin başlamasından və Gürcüstanda vətəndaş müharibəsindən sonra daha da pisləşdi: Suxumidən keçən dəmir yolu xətti bağlandı. Türkiyə ilə sərhəd də bağlanmışdı. Bəzi məlumatlara görə, Ermənistanın xarici ticarəti sözün əsl mənasında 1992-ci ildə çökdü - 1990-cı illə müqayisədə dövriyyə 94 faiz azaldı. Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan 2020-ci ilin noyabrında Qarabağda hərbi əməliyyatların dayandırılması barədə bəyanat imzalayarkən rabitənin bərpası barədə razılığa gəldilər.

Paşinyan niyə Moskvaya getdi?

Ancaq yanvar ayında Moskvada keçirilən görüşdə Paşinyan, həll olunmamış humanitar problemlərin ona iqtisadiyyat və tranziti müzakirə etməsini əngəllədiyini vurğuladı. "Düşünürəm ki, hamımız üçün ən həssas və ağrılı mövzu hərbi əsirlər, itkin düşənlər, ölülərin cəsədlərinin mübadiləsi ilə bağlı məsələlərdir"- deyə Ermənistan baş naziri izah etdi.

Ölkəsindəki siyasi mənalı fon nəqliyyat danışıqları üçün əlverişli olmadı. İlin sonunda Yerevanda Paşinyanın istefasını tələb edən açıq bir mitinq elan edildi; müxalifət onun kortejinin qarşısındakı yolları bağladı. Hökümət başçısı müxaliflərinin bəyənilməyən şərhləri altında Moskvaya uçdu. Məsələn, hüquq müdafiəçisi Avetik İşxanyan, baş nazirin yeni bir "təslim aktı" imzalayıb imzalamayacağını sualını irəli sürdü.

Hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları Baş nazir Nikol Paşinyanın gediş-gəlişini təmin etmək üçün İrəvanın Zvartnots hava limanına gedən yolu bağlamışdılar.

Ermənistanda bir çox insan Qarabağdakı atəşkəs elanını məğlubiyyət kimi qəbul edir. Noyabr 2020-ci ildə Moskvanın vasitəçiliyi ilə Bakı və İrəvan atəşi dayandırdı, məhkumların və ölülərin cəsədlərinin mübadiləsi barədə razılığa gəlindi. Azərbaycan tanınmamış “Dağlıq Qarabağ Respublikası”nın nəzarətində olan Kəlbəcər, Laçın və Ağdam rayonlarını geri aldı. Bölgəyə bir Rusiya sülhməramlı kontingenti yerləşdirildi.

Sənədin nəşri Ermənistanda etiraz dalğasına səbəb oldu. Putinlə görüş zamanı da müxaliflər Paşinyanı gözardı etmədilər- Moskvadakı Ermənistan səfirliyinin yaxınlığında nümayiş baş verdi.

Ən vacib olan- məhbusların sərbəst buraxılması barədə sözlər baş nazirə kömək etmədi. Vətənində hələ də "Azərbaycan gündəmi" ni müzakirə etdiyi üçün qınandı. Aydınlanmış Ermənistan" partiyasının hökumət lideri Edmon Marukyan "Bütün hökumətyönlü kanallar yeni razılaşmaya uyğun olaraq Ermənistanı İran və Rusiya ilə birləşdirəcək bir dəmir yolu açacaqlarını məmnuniyyətlə yayımladılar. Bu arada, erməni xalqı görüşdən bir şeyi- hərbi əsirlərin qısa müddətdə geri qaytarılmasına dair bir razılaşma gözləyirdi, amma bu baş vermədi"-dedi.

Daha əvvəl - hələ noyabr ayında - Paşinyan yolların blokdan çıxarılması məsələsini ən vacib məsələ hesab edirdi. "Yaxın gələcəkdə buna diqqət yetirməliyik. Yalnız Ermənistanda deyil, bütün bölgədə iqtisadi sabitləşmə barədə danışarkən konkret addımlar atmalıyıq"- baş nazir deyirdi.

Ölkədə gedən siyasi böhrandan belə qonşu ilə münasibətlərin normallaşması xəbərləri yayılırdı. Dekabr ayında Bakıdan qalxan bir Türkiyə Hava Yolları təyyarəsi Ermənistan ərazisi üzərindən İstanbula uçdu. Azərbaycan mətbuatı bu faktı “tarixi uçuş" adlandırdı. Və rəsmi mənbələrin Ermənistanın hava məkanının açılması barədə məlumat vermədiyini qeyd etdi.

Stereotiplərin ağrılı şəkildə pozulması

Tarix elmləri namizədi, Qafqaz üzrə ekspert Stanislav Tarasov növbəti Moskva görüşünün mürəkkəb bir diplomatik oyunun yalnız müqəddiməsi olduğuna inanır: "Şüuru təyin edən varlıq haqqında marksist tezisdən istifadə etsək, ticarət konfliktdə olan xalqların psixologiyasını dəyişdirməlidir. Ermənistan və bütövlükdə region gələcəkdə bundan faydalanacaq, amma indi İrəvanda vərdiş edilmiş fikirlərin ağrılı bir şəkildə parçalanması var".

Ekspert Minsk formatının tədricən üçtərəfli formata (Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan) çevrilməsini istisna etmir: "Rusiyalı sülhməramlılar Qarabağa köçdükdən sonra münaqişənin siyasi və diplomatik bir kanala köçürülməsi qaçılmazdır. Heç kim üçüncü bir şəxslə- Rusiya ilə qarşıdurma istəmir. Hətta Ankara artıq İrəvanla əməkdaşlıq etməyə meyllidir”.

Rusiya eksperti, Qafqaz üzrə mütəxəssis Nurlan Qasımov marşrutların açılmasından hər üç ölkənin faydalanacağına inanır: "Əvvəllər Rusiya ilə Ermənistan arasında əlaqə hava yolu ilə və ya Hərbi Gürcüstan magistralı ilə həyata keçirilirdi –hansı ki, bu quru yolu əlverişsiz və bəzən qar tıxanması səbəbindən əlçatmaz idi. İndi ölkələr quru əlaqəsi alır. Bu, Avrasiya İqtisadi İttifaqının üzvü olan Ermənistan üçün vacibdir. Və Rusiya hərbi bazası üçün: yüklər yalnız təyyarələrlə daşınmamalıdır". Qasımov vurğulayır ki, Azərbaycan Rusiyadan hərbi tranziti özünə təhlükə hesab etmir.

Mütəxəssis eyni fikirdədir: Qarabağda həll olunmamış bir çox problem var - və Paşinyanın mövqeyi başa düşülə bilər. Ancaq 3 ölkənin liderləri təsadüfən iqtisadiyyatdan başlamadılar: ticarət olduğu zaman qarşıdurmalar səngiyir. Tam əməkdaşlıq və barışığa yol açan iqtisadi əlaqələrdir.

Müəllif: Anton Lisitsın

Tərcümə: Elçin Bayramlı

Yazı Azərbaycan Respublikası Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Ermənistan-Azərbaycan, ərazilərin işğaldan azad olunması haqqında həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, Azərbaycanın ədalətli mövqeyinin müdafiə edilməsi" istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb.