“3+3” formatı regionun gələcəyi üçün nə vəd edir? - ANALİZ

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə irəli sürülən və region dövlətləri arasında sıx əlaqələri və inteqrasiyanı nəzərdə tutan “3+3” formatı son zamanlar təkcə regional ekspertlərin deyil, beynəlxalq ictimaiyyətin də diqqətini cəlb edib. Xatırladaq ki, söhbət Cənubi Qafqazda 6 oyunçunun iştirakını nəzərdə tutan yeni əməkdaşlıq formulundan gedir: bir tərəfdən Rusiya, İran, Türkiyə, digər tərəfdən isə Azərbaycan, Gürcüstanvə Ermənistan.

Azərbaycanın təşəbbüskarı olduğu bu format Türkiyə tərəfindən də tam dəstəklənib. Hipotetik olaraq, bu format Cənubi Qafqazda, o cümlədən qonşu Gürcüstan üçün çoxtərəfli proseslərə qoşulmaq üçün bir fürsət açır, baxmayaraq ki, Rusiyanın da öz yerini alacağını nəzərə alsaq, sonuncu mərhələnin bu mərhələdə iştirakı çox şübhəli görünür. Düzdür, media Gürcüstanın xarici işlər naziri David Zalkalianiyə istinadən Tbilisinin bu və ya digər formada elan edilmiş formata qoşulmağa hazır olması barədə yazıb. Bu arada, digər gün Gürcüstan mediasında Pentaqon rəhbəri Lloyd Ostinin bir jurnalistin Gürcüstanın bu formatda iştirakının NATO-ya gedən yoluna təsir edib-etməyəcəyi sualına cavab olaraq Moskvaya kəskin bir mesaj göndərdiyi barədə məlumatlar yayılmışdı. O deyib ki, Rusiya yeni platformalar haqqında danışmazdan əvvəl 2008-ci il atəşkəs illərinin şərtlərinə riayət etməlidir. Göründüyü kimi, ABŞ yeni regional platformaya münasibətini açıq şəkildə göstərib.

İrana gəlincə, "altılıq" ideyasının Tehranın yeni geosiyasi platformada alacağı iqtisadi üstünlükləri nəzərə alaraq İran rəhbərliyi tərəfindən təsdiqlənməsi təəccüblü deyil. Qonşu Ermənistanda isə eyni təşəbbüs son dərəcə mənfi qarşılanıb, Qarabağda son müharibədən sonra regionda qüvvələr nisbətinin dəyişməsi fonunda təhlükəsizliyə təhdid kimi qiymətləndirilib.

Bu arada, Belarusun Avropaya İnteqrasiya Mərkəzinin direktoru Yuri Şevtsovun sözlərinə görə, “3+3” formatı ən barışmaz rəqiblər arasında regional problemlər üzrə dialoq üçün imkan yaradır.

“Lakin mən bunun əsas əhəmiyyətini indi Gürcüstanda yeni xarici siyasət üçün baza yaratmaqda görərdim. Dərin daxili böhran üçün ilkin şərtlər var: Covidin ən güclü yayılması və gözlənilən enerji böranı Gürcüstanda hər şeyin nə qədər ciddi olduğunu göstərir. Ona görə də bu formatın taleyi gürcü siyasi təbəqəsinin əlindədir. Çox güman ki, Gürcüstanda mövcud böhrandan əvvəlki vəziyyət bu və ya digər şəkildə həll olunmayana qədər bu təşəbbüs istiqamətində hərəkət zəif olacaq.

“Hesab edirəm ki, bu, əsas məqamdır, çünki Birləşmiş Ştatlar hazırda diqqətini Gürcüstanda cəmləşdirir”, - ekspert bildirib.

Yuri Şevtsovun hesablamalarına görə, Rusiya Gürcüstanda Tbilisinin xarici siyasətini yenidən istiqamətləndirmək istəyən qüvvələri gücləndirmək üçün şərait yaradıb.

“Bu formatın həyata keçirilməsi Azərbaycanın regional mövqelərini gücləndirəcək, Rusiya ilə Gürcüstan arasında münasibətlərin yaxşılaşması üçün ilkin şərtlər yaradacaq.

Ermənistanın belə bir şəraitdə Rusiya ilə münasibətlərdə eksklüzivliyi qoruyub saxlamaq üçün hələ də alternativi yoxdur. Yeri gəlmişkən, bu da bir problemdir. Amma Gürcüstandakı kimi kəskin deyil.

Mənə elə gəlir ki, bu konfiqurasiyada ən çox Rusiya qazanacaq, üstəlik bu, Gürcüstanla münasibətlərdə dalandan çıxmaq üçün də bir addım olacaq. Həm xarici siyasət aspektində, həm də daxili Gürcüstan aspektində. İran Cənubi Qafqaz siyasətində daha yüksək səviyyədə iştirak əldə edəcək. Amma ona dərindən nüfuz etmədən. Məsələn, Azərbaycanla münasibətlərin yaxşılaşdırılması. Hesab edirəm ki, Gürcüstan bu formatda kritik həlqədir.

Amma bu konfiqurasiyada ən böyük maraq Azərbaycandır. Əsas oyun onun ətrafındadır. Azərbaycan diplomatik oyun üçün kəskin imkanlar əldə edir. Rusiya Azərbaycan üçün Türkiyə və İranı müəyyən qədər balanslaşdıracaq. Beləcə, Azərbaycanın Türkiyəyə dayanıqlı bir dəhliz yaratmaq imkanları asanlaşır”, - belaruslu mütəxəssis izah edir.

Öz növbəsində gürcü politoloqu Qela Vasadze qeyd edib ki, Tbilisi heç vaxt bu formata qoşulmağa hazır olduğunu bəyan etməyib. Onun sözlərinə görə, Gürcüstan xarici işlər nazirinin hipotetik olaraq belə bir ehtimalı qeyd etdiyi bəyanatı elə ertəsi gün XİN-in özü tərəfindən təkzib edilib- David Zalkaliani yanlış anlaşılıb.

"3 + 3 formatı Lavrovun İranı da Cənubi Qafqaza cəlb etmək təşəbbüsüdür. Bu, nəinki birbaşa münaqişə tərəflərinin, hətta İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra bu formatı təbliğ edən Türkiyənin də maraqlarına ziddir. İndi vəziyyət elə dəyişib ki, nə Ankara, nə Bakı, nə də İrəvan hələ bu formata hazır deyil. Bəs Tbilisi niyə buna qoşulsun?

Pentaqonun rəhbəri isə Moskvaya xatırladıb ki, Rusiya Federasiyası hələ 2008-ci ilin avqust razılaşmasını yerinə yetirməyib və bu razılaşmanı yerinə yetirmək və yalnız bundan sonra bəzi formatlar haqqında danışmaq yaxşı olardı”.

Müəllif - Mətanət Nəsibova

Tərcümə - Elçin Bayramlı

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə "Azərbaycan Respublikasının dünya birliyinə inteqrasiyası, region ölkələri və digər dövlətlərlə, beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığının inkişaf etdirilməsi" istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb.