Soçidə keçiriləcək üçtərəfli görüşdən nə gözlənilir? – POLİTOLOQ RƏYLƏRİ

Bu gün Soçidə Rusiya prezidenti Vladimir Putin, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan arasında üçtərəfli görüşün olacağı gözlənilir. Görüş Ermənistanla Azərbaycan arasında sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası, o cümlədən nəqliyyat kommunikasiyalarının açılmasında mühüm irəliləyişə gətirib çıxaracağına ümidlər var.

Kremlin mətbuat xidməti görüş ərəfəsində Soçi danışıqlarının gündəmində nələrin yer alacağına dair bəyanatla çıxış edib. Bildirilir ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan arasında keçiriləcək görüş Qarabağda hərbi əməliyyatların dayandırılmasına dair 10 noyabr 2020-ci ildə imzalanmış üçtərəfli bəyanatın bir illiyinə həsr edilib. Mətbuat xidməti bu görüşün Rusiya dövlət başçısının təşəbbüsü ilə keçirildiyini vurğulayır.

Danışıqlar zamanı 2020-ci il 10 noyabr və 2021-ci il 11 yanvar üçtərəfli razılaşmalarının həyata keçirilməsininin gedişinə nəzər salmaq, habelə regionda stabilliyin möhkəmləndirilməsi və dinc həyatın bərqərar olması istiqamətində sonrakı addımları müzakirə etmək planlaşdırılır.

Bəs bu görüş barədə siyasi ekspertlər nə düşünür?

Rusiyalı beynəlxalq ekspert, “Rossiya in Global Affairs” jurnalının baş redaktoru, “Valday” Beynəlxalq Diskussiya Klubunun elmi direktoru Fyodor Lukyanov Soçidə Putin-Əliyev- Paşinyan üçtərəfli danışıqlarından yeni heç nə gözləmədiyini bildirib.

Lukyanov qeyd edib ki, hazırkı vəziyyətdə Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin görüşü, müharibədən sonra kəsilmiş təmasların bərpası danışıqların nəticəsindən daha vacibdir. Bu baxımdan rusiyalı beynəlxalq ekspert həm Avropa tərəfinin, həm də Rusiyanın vasitəçilik rolunu vurğulayır: “Yeni nəsə gözləmək çətindir, çünki vəziyyət həll olunmaqdan uzaqdır, son bir ildə əldə edilmiş razılaşmaların icrası əsasən layihə vəziyyətində qalır. Bütün bunların nə qədər təhlükəli olduğunu göstərən son sərhəd toqquşmaları da əlavə edin. Beləliklə, məncə, bu vəziyyətdə yeganə problem bir il əvvəl müharibədən sonra kəsilmiş əlaqələri bərpa etməkdir. Bu əlaqələr olmadan irəli getmək mümkün deyil. Ona görə də avropalılar da fəaldırlar və təbii ki, Rusiya da. Bu baxımdan, məncə, nəticədən daha çox görüşün faktının özü önəmlidir”.

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova isə Soçidə gözlənilən görüş barədə danışaraq bildirib ki, hazırda əsas diqqət Ermənistan və Azərbaycan arasında ticarət-iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin inkişafına yönəlib.

"Brüsseldəki görüş zamanı Soçi görüşündə gözlənildiyi kimi heç bir qərar qəbul edilməyəcək”. Bunu açıqlamasında MDBMİ-nin baş elmi işçisi, rusiyalı tədqiqatçı və politoloq Nikolay Silayev noyabrın 26-da Soçidə keçiriləcək Putin-Əliyev-Paşinyan üçtərəfli görüşü və onun mümkün nəticələrini şərh edərkən bildirib.

"Düşünürəm ki, bu ilin yanvarında olduğu kimi hansısa üçtərəfli bəyanat qəbul ediləcək. Brüsseldə gözlənilən görüş bu görüş kimi hazırlanmamışdı. Brüsseldəki görüş zamanı Soçidəki görüşdə gözlənildiyi kimi heç bir qərar verilməyəcək, çünki Brüsseldəki görüş gözlənilmədən təşkil olunub. Bəli, orada görüşəcəklər, bir-birlərinə nəsə deyəcəklər, vəssalam. Biz Soçi görüşündən konkret qərarlar gözləyirik. Soçi görüşünün elan edilməsi və baş tutması onu göstərir ki, bu istiqamətdə kifayət qədər intensiv iş aparılır, Brüssel görüşündə bu, nəzərə çarpmır”, - Silayev bildirib.

MDBMİ-nin Beynəlxalq Araşdırmalar İnstitutunun Avro-Atlantika Təhlükəsizliyi Mərkəzinin aparıcı elmi işçisi Sergey Markedonov isə bildirib ki, İran və Türkiyə ikiqütblü məntiqə sığmayan xüsusi maraqlarını müdafiə edir və təbliğ edir. Onların nəzərə alınması Brüssel və Vaşinqtonun təşəbbüslərindən az, çox olmasa da, vacibdir.

S.Markedonov əlavə edib ki, Rusiya, Azərbaycan prezidentləri və Ermənistanın baş naziri arasında danışıqlar Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin Brüsseldə keçiriləcək Şərq Tərəfdaşlığı sammiti çərçivəsində görüşünə on doqquz gün qalmış baş tutacaq. Rusiya bir növ liderliyini qoruyub saxlayır. Soçidə Əliyev və Paşinyan 2021-ci ilin yanvarında Moskva danışıqlarından sonra ilk dəfə görüşəcəklər.

Politoloq sual edir ki, Soçi təşəbbüsü Avropa İttifaqı Şurasının rəhbəri Şarl Mişelin Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında Brüsseldə danışıqların təşkili təklifinə çevik reaksiya olubmu?

“Bu gün əksər şərhlərdə və nəşrlərdə postsovet məkanda baş verənlər “Soyuq Müharibə” məntiqinə uyğun olaraq qiymətləndirilir, buna uyğun olaraq dünya siyasətinin iki qütbünün “sıfır məbləğli oyun” oynaması bu və ya digər istiqamətdə ən azı minimal fayda əldə etməkdən “ehtimal olunan düşmənin” qarşısını alır. Lakin Qafqazdakı vəziyyət Yalta-Potsdam dünya düzəninin sadə remeyki deyil. Transqafqazda ABŞ və Aİ ilə yanaşı, İran və Türkiyə də ikiqütblü məntiqə sığmayan öz xüsusi maraqlarını müdafiə edir və təbliğ edirlər. Onların nəzərə alınması Brüssel və Vaşinqtonun təşəbbüslərindən az, çox olmasa da, vacibdir. Eyni Türkiyə-Azərbaycan hərbi-texniki və sosial-iqtisadi əməkdaşlığı İrəvanla Bakı arasındakı münaqişənin dinamikası, eləcə də onun həlli üçün prinsipial əhəmiyyət kəsb edir. Aİ-nin Əliyev və Paşinyana danışıqlar platforması təqdim etmək təşəbbüsü onun nəticələrinə görə Ankara faktoru ilə müqayisə edilə bilməz!”, S.Markedonov qeyd edir.

Ekspertin fikrincə, əgər Rusiya-Azərbaycan-Ermənistan üçtərəfli formatından danışırıqsa, o zaman onun çərçivəsində növbəti görüş Çarlz Mişelin təklifi səsləndirilməmişdən xeyli əvvəl planlaşdırılıb: “Əslində, oktyabrın bütün ikinci yarısı Moskva, Bakı və İrəvanın ən yüksək nümayəndələrinin hansı sənədləri imzalayacağı müzakirə olunan nəşrlərlə müşayiət olundu. Soçi görüşü ilə bağlı xəbər yenə də bu məsələ ətrafında şayiələrə və spekulyasiyalara təkan verdi. Nikol Paşinyan sərhəd mübahisələrinin həlli ilə bağlı sənədin imzalanması ehtimalını rəsmən inkar etməyib. Amma eyni zamanda, onun sözlərinə görə, konkret sərhədlər müəyyən edilməyəcək. Çox güman ki, Moskva nümayiş etdirəcək ki, o, sülh yolu ilə nizamlanma prosesində əsas oyunçu olaraq qalır və demarkasiya və delimitasiya prosesləri onun aktiv moderasiyası ilə baş tutacaq”.

V.VƏLİYEV