Yeməklərdə duzu hansı inqrediyentlərlə əvəz edə bilərik? - ARAŞDIRMA

Duz dünyada ən çox yayılmış və əlverişli minerallardan biridir. Həmçinin, bitki və heyvan növlərinin gündəlik həyatında mühüm rol oynayır. Bir çox insanlar yeməklərə dad vermək üçün hər gün duzdan istifadə edirlər, çünki duzluluq dadı insanın əsas zövqlərindən biridir. Daş duzu, halit, adi duz və ya süfrə duzu adlanan bu mineral natrium xloriddən ibarətdir. Bir çox bitki və heyvan toxumalarında, eləcə də su hövzələrində tapılan duz, məlum olan ən qədim qida ədviyyatı və konservantıdır. Qeydlər bu təcrübənin 8000 il əvvələ aid olduğunu göstərir. Britaniya Geoloji Xidməti (BGS) və Amerika Birləşmiş Ştatları Geoloji Xidmətinin (USGS) məlumatları göstərir ki, Çin, ABŞ, Hindistan, Almaniya və Kanada dünyanın aparıcı duz istehsal edən ölkələrindəndir.

Ölkə üzrə duz istehsalı

Çin

Duz onilliklər ərzində Çində əsas gəlir mənbəyi olmuşdur. Əvvəlcə sülalələr istehsallarını inhisara aldılar. 1949-cu ildə yeni yaranmış Çin Xalq Respublikası sənayenin dövlət inhisarçılığı yolu ilə bu tendensiyanı davam etdirdi və 2003-cü ildə duz istehsalını idarə etmək və tənzimləmək üçün müstəqil dövlət qurumları yaradıldı ki, bu da inhisarın saxlanmasına kömək etdi. Çin Milli Duz Sənayesi Korporasiyası sənayeyə nəzarət etmək üçün səlahiyyətli orqandır və təxminən 48,476 nəfərdən ibarət işçi heyətinə və 7 milyard dollardan çox gəlirə malikdir. Hazırda Çin ildə 68 milyon 517 min 465 ton duz istehsal edir. Yüksək istehsal səviyyəsinə baxmayaraq, duzun maya dəyəri də nisbətən yüksək olaraq qalır ki, bu da inhisarçılığın səbəbidir.

Amerika Birləşmiş Ştatları

ABŞ orta illik 44,312,914 ton istehsalla ikinci yerdədir ki, bu da dünya üzrə ikinci duz ehtiyatının 14,54%-ni təşkil edir. Maraqlıdır ki, cəmi 7 ştat milli istehsalın 95%-nin istehsalına cavabdehdir. Birləşmiş Ştatlar sualtı günbəzlərdə və başqa yerlərdə bol duz ehtiyatlarına və yataqlarına malikdir, halbuki 28 şirkət Kanzas, Yuta, Luiziana, Ohayo, Miçiqan və Nyu York da daxil olmaqla 16 ştatda 67 duz zavodunu idarə etmək səlahiyyətinə malikdir.

Hindistan

Hindistan dünya duz istehsalında 8,86%-ə çataraq 27 006 626 ton təxmin edilən dünya duz istehsalında üçüncü yeri tutur. Ölkənin müstəqillik qazandığı 1947-ci ildə Hindistan İngiltərədən duz idxal etdi, lakin o vaxtdan ölkə duz istehsalında qlobal liderə çevrildi. Hindistan duzu əsasən dəniz duzlu sularından, göl duzlu sularından, qaya duzu yataqlarından və yeraltı duzlu sulardan çıxarır. Hindistanda cəmi 11,799 duz istehsalçısı var, onların 87,6%-i duz istehsalı sahəsi 10 hektardan az olan kiçik miqyaslı istehsalçılardır. Hindistanın mərkəzi hökuməti Duz Müvəkkili Ofisi vasitəsilə duz sənayesinin hər bir sahəsinə nəzarət edir.

Bəs, yeməklərdə duzu nə ilə əvəz edə bilərik?

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

İnsanların demək olar ki, əksəriyyəti duzlu yeməkləri sevir. Duz istifadəsini azaltmağın faydaları isə saysız-hesabsızdır. Duza aludə olandan sonra nə duzsuz qidalardan, nə də duz əvəzediciləri ilə hazırlanmış yeməklərdən həzz ala bilərsiniz.

Əksər qidalarda olan duzun orqanizmdə maye balansının qurulmasında əhəmiyyətli yeri var. Duz istifadəsinin azaldılması qan təzyiqini tənzimləməyə və bədəndə maye balansını saxlamağa kömək edir. Çox duz istehlakı qan təzyiqi, ürək xəstəlikləri, insult və ödem kimi bir çox xəstəliyin əsasını təşkil edir.

Duzu azaltmağın faydalarını və fəndlərini aşağıdakı kimi sadalaya bilərik:

- Hər porsiyada 400 mq-dan çox duz olan qidaların istehlakını məhdudlaşdırın.
- Duz qəbulunu tədricən azaltmağa davam edin. Dad hüceyrələrinizə yeni dadları sınamağa kömək edin.
- Əgər pəhriz saxlayırsınızsa, özünüz üçün xüsusi yeməklər hazırlayın. Duz yerinə sarıkök, rozmarin, sirkə, zəncəfil, limon, qara bibər, soğan və sarımsaq kimi ləzzətlərdən istifadə edin.
- Pəhrizinizə yeni otlar və ədviyyatlar əlavə edin. Müxtəlif ölkə mətbəxlərindən yeməklər bişirməyə çalışın.
- Bir qaba çox ədviyyat qoymaqdan çəkinin.
- Yeməklərinizi duzdan başqa baharatlarla dadlandırın.

Duzun azaldılması arıqlamağa səbəb olur?

Duz istehlakı sizdə ödem və şişkinlik hiss etməyə səbəb olur. Bu, sizi narahat edə bilər və düşünərsiniz ki, sanki kökəlmisiniz. Duzun kalorili dəyəri yoxdur.

Ədviyyat və duzsuz yemək bişirməyə başlamaq üçün ipuçları:

Rosemary: Göbələk, bişmiş kartof, doldurulmuş ət və ət.

Kəklikotu: Balıq, ət və quş əti, pomidor, lobya, göbələk, kartof

Dəfnə yarpağı: Ət və şorbalar

Şüyüd: Toyuq, qatıq, xiyar, pomidor, kartof, çuğundur.

Fesleğen: Pomidor, makaron, toyuq, balıq və qabıqlı balıq

Paprika: Kartof, şorba, balıq və salat

Cirə: Ət, dolma, küftə, quş əti və balıq.

Cilantro: Düyü, lobya, balıq, quş əti, tərəvəz və salatlar.

Karri: Quzu və ya ət yeməkləri, şorbalar.

Zəncəfil: Toyuq, düyü və şorba

Sarıkök: Tərəvəz yeməkləri, şorba və ət

Otlar nə vaxt istifadə edilməlidir?

Qurudulmuş otları yeməyi bişirməyə başladıqdan dərhal sonra, təzə otları isə bişirmə prosesinin sonuna qədər əlavə edin. Beləliklə, qurudulmuş otların sıx dadı bütün yeməyə keçir, təzə otlar isə təravətini saxlayır.

İzah etməyə çalışdığım kimi, duz istehlakının azaldılması yeməyimizə nə əlavə etdiyimizlə bağlıdır. Burada məqsəd özünüzü aşağı natriumlu pəhrizlə məhdudlaşdırmaq deyil, duzdan başqa bütün növ göyərti və ədviyyatlardan həzz almaqdır.

Duzdan tamamilə imtina bədənə necə təsir edir?

Son zamanlar bir çox insan duzdan az istifadə edir. Duzun sağlamlığa zərərli olduğunu bildirərək ondan tamamilə imtina edənlər də var. Bəs bu nə dərəcədə doğrudur? Mütəxəssislər bildirirlər ki, duz bədənimizin normal işləməsinə kömək edən mühüm elektrolitdir. Belə ki, məcburi olmasa da, duzdan tamamilə uzaq olmaq orqanizmimizdə bəzi problemlər yarada bilər. Bunun başlanğıcında aşağı natrium var.

Duzu həyatınızdan tamamilə çıxarmazdan əvvəl, bədəninizin bu dəyişikliyə necə reaksiya verəcəyini anlamağa çalışın. Bunun üçün duzdan uzaq durmağı tövsiyə edən bir çox pəhrizlərdən birini seçib onu həyata keçirməyə başlaya bilərsiniz. Həmçinin, belə qərarlar verməzdən əvvəl mütəxəssislə məsləhətləşmək çox vacibdir.

Həyatımızdan duzu nəzarətsiz çıxardığımızda yaşaya biləcəyimiz problemlər bunlardır:

-Yodlaşdırılmış duz hormonlar üçün vacibdir və duz qəbulunu tamamilə kəssəniz, yoddan məhrum ola bilərsiniz.

- Nəticədə problemli və quru dəri, əzələ zəifliyi, yorğunluq və çəki problemləri ilə qarşılaşa bilərsiniz.

- Aşağı natrium pəhrizinin, xüsusən də ürək problemləri olan insanlar üçün bir çox faydası olduğu qeyd edilmişdir. Ancaq bu, hər kəs üçün olmaya bilər, xüsusən də ürəyiniz kifayət qədər sağlamdırsa.

- Lazım olduğundan daha az və ya daha çox duz istehlak etməyin mövcud ürək vəziyyətinizi daha da pisləşdirə biləcəyini göstərən araşdırmalar var.

- Bu insulin müqavimətini artıra bilər. Araşdırmalar kifayət qədər natrium almadığınız zaman insulin müqavimətini təsir edə biləcəyini ortaya qoydu. Bu o deməkdir ki, bədənimiz insulinə yaxşı reaksiya vermədiyi üçün qan şəkərinin daha yüksək olduğunu görə bilərik.

- Dehidrasiya əlamətləri ilə qarşılaşa bilərsiniz. Əgər qanınızda natrium səviyyəsi aşağı düşərsə, susuzlaşdırma simptomlarına bənzəyən problemlərlə üzləşə bilərsiniz. Yəni ağızda quruluq, başgicəllənmə, susuzluq və tualetə getmə tezliyinin azalması kimi problemlər natrium azlığı ilə bağlı ola bilər.

- Ürəyiniz bulanmağa başlaya bilər. Duz istehlak etməmək xolesterol səviyyələrinə də təsir edə bilər.

Pəhriz yeməklərinin dadlı olması üçün duzu hansı ədviyyatlarla əvəz edə bilərik?

Televiziyada, internetdə, qəzetlərdə, bir sözlə artıq ağlımıza gələn hər mühitdə davamlı olaraq araşdırılan sağlam qidalanmanın üç ağdan biri olan duzdan uzaq durmaqla mümkün olduğunu bilirik.

Az miqdarda duz bədən tarazlığı üçün zəruri mineral mənbəyidir, lakin duz istifadəsi miqdarını çoxaldırsınızsa, kiçik dəyişikliklər edərək tədbir görməkdə fayda var.

Duz qabını yemək masasından çıxararaq təsirli bir addımla başlaya bilərsiniz. Duzu həyatınızdan mümkün qədər çıxardıqdan sonra, yeməklərə ən azı duz qədər dad verəcək yeni maddələr əlavə etməlisiniz.

Burada duzu əvəz edə biləcək inqrediyentlər var:

1. Sarımsaq

Sarımsaq bütün yeməklər üçün əla ətirdir. Sevmədiyiniz yeməyə bir neçə diş sarımsaq əlavə etməklə duzsuz, amma dadlı yemək hazırlamaq mümkündür.

2. Soğan tozu

Soğan bütün yeməklərimizdə mütləqdir. Tərkibindəki allisin maddəsi sayəsində duz qəbulunu azaltmağa kömək edən soğan tozu duza ən sağlam alternativlərdən biridir. Ağlınıza gələn hər yeməyə soğan tozunu qatmaqla tam fərqli dadla nəticə əldə edə bilərsiniz.

3. Anis

Anis faydalı və qidalı tərkibi sayəsində həmişə ideal variantlardan biri olmağa layiqdir. Xüsusilə ət və tərəvəz yeməkləri üçün faydalı olan orta miqdarda anisdən istifadə etməklə duza daha sağlam alternativ əldə edə bilərsiniz və həzm sisteminizin daha yaxşı işləməsini də təmin edə bilərsiniz.

4. Kəklikotu

Ən çox istifadə edilən ədviyyatlardan biri olsa da, duza alternativ kimi tanınmır. Toyuq, ət və tərəvəz yeməklərində duz yerinə vitamin, mineral və antiseptik xüsusiyyətlərə malik olan kəklikotu istifadə etmək sağlamlığınız üçün çox faydalıdır.

5. Qara bibər

Hər evin süfrəsində əsas ədviyyatlardan biri qara bibərdir.

6. Cirə

Küftə kimi bir çox yeməklərdə istifadə edilən zirənin dadından duzdan xilas olmaq üçün istifadə edin. Antioksidant xüsusiyyəti və xolesterin salıcı təsiri sayəsində bol faydası olan cirəni bir çox yeməklərinizdə istifadə edib duz dadını unuda bilərsiniz.

7. Nanə
Şirin və duzlu yeməklərdə təravətləndirici bir bitkidir. Pəncərə kənarında dibçəkdə və ya bağda əkimi asandır. Adətən salatlarda, makaronda və ya kuskusda üstünlük verilir. Bu, qatıq və qatıq şorbalarında güclü ətir verdiyi üçün duzun istifadəsini azaltmağa kömək edə bilər.

8. Adaçayı

Həm təzə, həm də qovrulmuş adaçayının dadı olduqca güclüdür. Biz adətən çay içməyə öyrəşmiş olsaq da, o, yağ sousları, qovrulmuş balqabaq, kartof püresi və risotto kimi yeməklərdə gözəl bir dad verir. Həmçinin, qanın laxtalanmasında rol oynayan K vitamini ilə zəngindir.

9. Reyhan

Tərəvəzdən ətə, pendirə və təzə meyvəyə qədər bir çox müxtəlif qidaları tamamlayan reyhanın inanılmaz dadı və ətri var. Güclü ətirli ədviyyat olduğundan az miqdarda istifadə etsəniz də fərqi görə bilərsiniz. Başlanğıc olaraq pizzaları, makaronları, sote edilmiş tərəvəzləri sınaya bilərsiniz. Reyhan A, C, E və K vitaminləri ilə də zəngindir.

10. Cəfəri

Əksər təzə otlar kimi, cəfəridə natrium azdır, lakin dadlıdır. Təzə dadına görə makaron, püresi və tomat pastası şorbalarında əla duz alternatividir.

11. Keşniş

Keşniş ədviyyatı öz bitkisinin toxumlarından əldə edilir. Demək olar ki, sitrusa bənzər bir ətir var. Hindistan və Meksika mətbəxində tez-tez istifadə olunur. Tərkibində quercetin və tokoferol kimi çoxsaylı antioksidanlar var. Heyvanlar üzərində aparılan tədqiqatlar göstərib ki, bu birləşmələr beyin sağlamlığını və toxunulmazlığını artıra bilir.

12. Balzamik sirkə

Balzamik sirkənin kəskin, turş dadı və bir az şirinliyi var. Yeməklərin, xüsusilə salatların duza olan ehtiyacını minimuma endirir. Şorbalarda istifadə edə bilərsiniz. Təzə pomidorların və ya qovrulmuş tərəvəzlərin üzərinə səpsəniz, daha dadlı dad alacaqsınız.

13. Alma sirkəsi

Alma sirkəsi şirin və turş dadı ilə yeməklərə natriumsuz bir dad qatır. Heyvanlar üzərində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, sirkə xolesterini aşağı salır, ürək xəstəliyi riskini azaldır və qan şəkərinin səviyyəsini aşağı salmağa kömək edir. Bununla belə, bu mövzuda daha çox tədqiqata ehtiyac var, çünki insan tədqiqatları ziddiyyətli nəticələrə malikdir. Onu müalicəvi məqsədlər üçün istifadə etməyə çalışmaqdansa, salat və yeməklərdə dadından faydalanmağa davam etməliyik.

14. Zəncəfil

Sote, souslar, turşular, çay və şorbalara təzə və ya qurudulmuş zəncəfil əlavə edə bilərsiniz. Kəskin və şirin dadı ilə bir çox yeməklərdə öz yerini tuta bilir. Üstəlik, bu kök bitkisi iltihab əleyhinə (iltihab azaldıcı) təsirinə görə əsrlər boyu dərman məqsədləri üçün istifadə edilmişdir.

15. Şüyüd

Şüyüd cəfəri ailəsinə aiddir və aşağı kalorilidir. Xüsusilə balıq, kartof və xiyarla hazırlanan yeməklərdə yaxşı alternativdir. Kartof salatının əsas ədviyyatı ola bilər. Balıq yeməkləri üçün limon suyu ilə əlavə edə bilərsiniz.

16. Rozmarin

Təzə və ya qurudulmuş rozmarin şorbalara və souslara əlavə edə bilərsiniz.

17. Limon suyu və limon qabığı

Turşu mənbəyi olan limon suyu yeməklərin sonunda yeməklərə əlavə edilməlidir. Tərəvəzlərin rəngini dəyişir. Duz kimi fəaliyyət göstərir, yeməyin dadını çıxarır. Limon qabığı dadı ilə yeməklərə güclü ətir verir. Limon suyunu balıq, toyuq və tərəvəzdə sınamaq məsləhət görülür.

Ayşən Vəli