Amerika ilə Rusiya arasında - ANALİTİK

Avropa və Ukraynasız görüşün nəticəsi nə olacaq?

Ukraynanın Avropadakı müttəfiqləri avqustun 13-də Alyaskada keçiriləcək ABŞ-Rusiya sammiti ərəfəsində Ukrayna böhranı ilə bağlı Qərbin mövqeyini əlaqələndirmək üçün bir sıra danışıqlar aparıb. Avro-Atlantik Diplomatiya Günü Ukraynada müharibə və sülh məsələlərinə iki alternativ yanaşmanı, bir tərəfdən Donald Trampın, digər tərəfdən isə Kiyevə dəstək qrupunu birləşdirmək üçün son şans idi. Rusiya-Amerika sammitini ləğv edə bilməyən Ukraynanın avropalı tərəfdarları üçüncü tərəf kimi uzaqdan danışıqlar prosesinə qoşulmağa çalışdılar. Ola bilsin ki, avropalı həmsöhbətlərini razı salmaq və ya onların təsiri altına düşmək üçün ABŞ prezidenti onlarla müzakirədən sonra deyib ki, sammit uğursuz olarsa, Rusiya “çox ciddi nəticələrlə” üzləşəcək və o, prezident Putinlə ikinci görüş keçirməyəcək.

Kiyevin avropalı müttəfiqlərinin Alyaskada Vladimir Putinlə görüşündən iki gün əvvəl Donald Trampın mövqeyinə təsir göstərmək cəhdinin təşəbbüskarı Almaniya kansleri Fridrix Merz olub. Almaniyanın hərtərəfliliyi ilə həlledici diplomatik hücum məsələsinə yanaşan kansler Merz Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenskini Berlində məsləhətləşmələrə dəvət edib, prezident Tramp isə əksinə, Alyaskada görmək istəməyib. Avropanın yeni qeyri-rəsmi lideri roluna iddialı olan kansler Merz danışıqları iştirakçıların müxtəlif tərkibləri ilə bir neçə mərhələyə bölüb.

Berlin vaxtı ilə saat 14:00-da Avropa liderlərinin videokonfransı başlayıb, burada tətilini yarımçıq qoyan Fridrix Merzdən başqa, Fransa, Böyük Britaniya, İtaliya, Polşa, Finlandiya liderləri, eləcə də Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Antonio Kosta, Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen, NATO-nun Baş katibi Runi Zeyent iştirak ediblər.

Ortaq mövqe barədə razılığa gələn məsləhətləşmələrin iştirakçıları prezident Tramp və ABŞ vitse-prezidenti J.D.Venslə videobağlantı vasitəsilə öz inkişaflarını müzakirə ediblər. Növbəti, üçüncü mərhələ Ukraynaya hərbi və maliyyə dəstəyini koordinasiya edən “istəklilər” adlanan koalisiyasının onlayn iclası olub. Köhnə Dünyanın aparıcı dövlətlərinin liderlərinin, eləcə də Aİ və NATO rəhbərliyinin iştirak etdiyi Vaşinqtonun mövqelərinə Avropa diplomatik hücumu, Politico-nun adı açıqlanmayan bir avropalı rəsmi ilə danışarkən xəbərdarlıq etdiyi kimi, əvvəlcə onlara sürətli uğur vəd etmədi. Trampın bazar ertəsi verdiyi “ərazi mübadiləsi” zərurəti ilə bağlı son bəyanatlarının Avropa düşərgəsində əsəbi reaksiyaya və “ABŞ prezidentinin mövqeyi ilə bağlı yeni çaşqınlığa” səbəb olduğunu əsas gətirən mənbə, “Hər kəs narahatlıq və qəzəb arasında bir şey hiss edir” deyib.

Avropalılar Trampı öz tərəflərinə çəkmək üçün son arqumentləri tapmağa hazırlaşarkən, Ağ Evin rəhbəri görüşdən əvvəl hətta gizli istehza qeydlərinin də olduğu, onlar haqqında alçaldıcı tonda danışıb. "Mən tezliklə Avropa liderləri ilə danışacağam. Onlar razılıq əldə etmək istəyən gözəl insanlardır" deyən cənab Tramp Truth Social sosial şəbəkəsində avropalı tərəfdaşlarının arqumentlərini ciddi qəbul etmədiyini açıq şəkildə yazıb.

Bununla belə, Avropa liderlərinin prezident Trampla danışıqlarından sonra verdiyi bəyanatlar yenə də onlara Avro-Atlantik düşərgə daxilində birlik görüntüsü yaratmağa və Vaşinqtonla sərt çaxnaşmalardan qaçmağa imkan verib. Eyni zamanda, Ukraynaya dəstək qrupu bir daha dərhal atəşkəs tələbini əsas vurğulayaraq, Donald Trampın Alyaskada Vladimir Putindən bunu istəyəcəyinə ümid etdiyini bildirib. Ərazi güzəştləri mövzusuna gəlincə, bu, Qərb liderlərinin bəyanatlarında tangensial olaraq qeyd olunub, Volodimir Zelenski isə yenidən Ukrayna konstitusiyasına istinad edərək, belə bir mübadiləə hazır olduğunu təsdiqləməyib.

Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen Telegram kanalında videokonfransın Ukraynadakı vəziyyətlə bağlı "ortaq anlaşmanı" gücləndirdiyinə əminliyini ifadə edərək, "Bu gün ABŞ prezidenti Donald Tramp, Avropa liderləri və Vladimir Zelenski ilə mən çox yaxşı söhbət etdik. Biz koordinasiyanı davam etdirmək barədə razılığa gəldik".

Kansler Merz Vladimir Zelenski ilə birgə mətbuat konfransında ətraflı açıqlama verərək, prezident Trampa Alyaskadakı görüşdə uğurlar arzulayıb. "Biz danışıqlar üçün bir neçə məqamı açıq şəkildə qeyd etdik. Biz açıq şəkildə bildirdik ki, növbəti görüşlər baş tutan kimi Ukrayna danışıqlar masası arxasında olmalıdır. Biz istəyirik ki, danışıqlar düzgün qaydada aparılsın. Başlanğıc nöqtəsi atəşkəs olmalıdır. Bundan sonra əsas elementlər çərçivə sazişində razılaşdırılmalıdır. Nəhayət, üçüncüsü, Ukrayna ilə bağlı tərəflər üçün danışıqlara hazırdır. Başlanğıc nöqtəsi təmas xətti deyilən xətt olmalıdır”, - Almaniya kansleri vurğulayıb. Eyni zamanda, onun sözlərinə görə, ərazilərin hüquqi tanınması “müzakirə predmeti deyil”. “Sərhədlərin güc yolu ilə dəyişdirilməsinin yolverilməzliyi prinsipi qorunmalıdır”, - deyə cənab Merz qeyd edib.

Mətbuat konfransının digər iştirakçısı prezident Zelenski atəşkəs rejimini prezidentlər Tramp və Putin arasında aparılan danışıqların əsas məqamı adlandırıb. Ərazi məsələlərinə gəlincə, o, onları “çox mürəkkəb” adlandırıb və Ukrayna konstitusiyasının onun ərazi bütövlüyünün pozulmasına imkan verməməsi ilə bağlı əvvəlki tezisini təkrarlayıb. Avropa “istəklilər koalisiyasının” digər iki memarı – Böyük Britaniyanın baş naziri Key Starmer və Fransa prezidenti Emmanuel Makron – kansler Merzdən fərqli olaraq, Alyaskada ərazi məsələsinin müzakirəsini ümumiyyətlə, məqsədəuyğun hesab etmirlər. "Baş nazir Starmer açıq şəkildə bildirib ki, bizim Ukraynaya dəstəyimiz sarsılmazdır. Beynəlxalq sərhədlər güc yolu ilə dəyişdirilməməlidir və Ukrayna istənilən razılaşmanın bir hissəsi kimi ərazi bütövlüyünü qorumaq üçün güclü və etibarlı təhlükəsizlik zəmanətlərinə malik olmalıdır", - Britaniya baş nazirinin ofisinin bəyanatında deyilir.

X sosial şəbəkəsində Yelisey sarayı səhifəsində çıxışı yayımlanan prezident Makron “ABŞ prezidentinin Rusiya prezidenti ilə Alyaskada görüşdə əsas məqsədi atəşkəs istəməkdir” deyib. O, həmçinin Avropanın məlum mövqeyini təkrarlayıb ki, ərazi məsələləri yalnız Alyaskada təmsil olunmayacaq Ukraynanın iştirakı ilə müzakirə edilməlidir.

Prezident Makronun sözlərinə görə, Rusiyaya qarşı yeni sanksiyaların gələcək inkişafı Ukrayna münaqişəsi üzrə qarşıdakı danışıqların nəticələrindən asılı olacaq. "Biz yeni sanksiyalar paketini qəbul etmişik. Biz daha birini hazırlayırıq. Və düşünürəm ki, onun qəbulu yaxın günlərdə və həftələrdə danışıqlardan asılı olacaq. Amma heç nəyi istisna etmək olmaz", - Makron izah edib.

Öz növbəsində, avropalı müttəfiqləri ilə danışıqları qiymətləndirən prezident Tramp qeyri-müəyyənlik prinsipinə sadiq qalıb, görünür, bu, onun danışıqlar strategiyasının əsası olaraq qalır. "Çox gözəl söhbətimiz oldu... Prezident Zelenski söhbətdə iştirak etdi. Mən söhbəti on bal kimi qiymətləndirərdim, bilirsiniz, çox mehribandır”, - deyə cənab Tramp bildirib.

Onun sözlərinə görə, Ağ Evə qayıtdıqdan sonra Vladimir Putinlə ilk görüşü Alyaska sammiti uğursuz olarsa, sonuncu ola bilər. “İkinci görüş olmaya bilər, çünki onun keçirilməsini məqsədəuyğun hesab etmirəmsə, bizə lazım olan cavabları almadığım üçün, sadəcə olaraq, ikinci görüş olmayacaq”, - deyə cənab Tramp jurnalistlərə bildirib. Bundan əlavə, o, Rusiya cümə günü atəşkəslə razılaşmasa, "çox ciddi nəticələrlə" hədələyib.

Rusiya-Amerika sammiti ilə bağlı müzakirələri şərh edən Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova bəyan edib ki, uğur və sıçrayışlı qərarlar istəyən sağlam qüvvələr də var, “xırıltılı” da. Xanım Zaxarova Sputnik radiosunun efirində deyib: “İkinci qrup, sanki üstünə müqəddəs su damlamış kimi fısıldayanlar, qıvrılanlar, daşların altından sürünənlər, uğur diləmək əvəzinə, vəziyyətin nizamlanmasına səbəb olacaq addım və ya nailiyyətlərdən başqa nəsə arzulayanlardır”.

Belə, Tramp-Putin görüşündən əvvəl dünyanın dörd ölkəsindən fərqli münasibətlər, fikirlər eşidilməkdədir. Avqustun 15-də, Alyaskanın kiçik şəhərində Moskva-Vaşinqton danışıqları isə hələlik baş tutmayıb, ehtimallar fərqlidir, nəticə də eyni olmaya bilər…

V.VƏLİYEV