Sudan insana hansı bakteriyalar yoluxa bilər? - ARAŞDIRMA

Susuz yaşamaq mümkün deyil, lakin su ilə yoluxan xəstəliklər həyatımızı zəhərləyə, hətta ölümlə nəticələnə bilər. Su ilə yoluxan xəstəliklər sadə mədə ağrısı və ishaldan ölümə qədər müxtəlif nəticələrə səbəb ola bilər.

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

Sağlamlıq problemləri

Yetərsiz su və ya çirklənmiş su səbəbindən təmizliyin olmaması xəstəlik mənbəyidir. Yalnız əlimizi, üzümüzü, bədənimizi, paltarımızı və yeməyimizi yumaq üçün suya ehtiyacımız yoxdur. Su içməklə bədənimizin ən vacib detoks orqanı olan böyrəklərimizin işləməsini təmin edirik. Bədən tullantılarının çoxunu su içməklə böyrəklər, bağırsaqlar və dəri vasitəsilə atırıq. Bədənimizin və maddələr mübadiləsinin işləməsi üçün su lazımdır. Su bizə yaşamağa, həm xaricə, həm də daxili təmizləməyə imkan verir.

Çirklənmiş su ilə ötürülən bir çox mikrob xəstəlikləri var:

Dizenteriya

Şiddətli ishal ilə irəliləyən bu xəstəlik, basil və ya amöb dizenteriyası olmaqla iki növdə baş verə bilər. Bakilyar dizenteriya Şigella cinsindən olan bakteriyaların törətdiyi, qanlı selikli ishal, qarın ağrısı və qızdırma ilə müşayiət olunan xəstəlikdir. Xəstə insanların nəcisi ilə çirklənmiş su içdikdə və ya kanalizasiya suyu ilə suvarılan cəfəri, kahı kimi çiy tərəvəzlər, bu sularla yuyulan meyvələr və ya salatlar yeyildikdə yoluxur. Xəstə insanlarla eyni tualetdən istifadə etməklə də yoluxa bilər. Buna görə də ictimai tualetlər də çirklənmə mənbəyi ola bilər. Bakteriyalar soyuq və rütubətli mühitlərdə həftələrlə yaşaya bilir. Şigellaların otaq temperaturunda suda 6 aya, torpaqda isə 9-12 gün yaşaya bildiyi müəyyən edilmişdir. Milçəklər infeksiyanın yayılmasında mexaniki daşıyıcı kimi də çıxış edə bilərlər. İshal nəticəsində yaranan su və elektrolit itkisinə diqqət yetirmək lazımdır. Antibiotiklər verilməsə belə, xəstəlik 1-2 həftə ərzində öz-özünə keçə bilər. Antibiotik verilsə, 2-3 günə keçər. Amöb dizenteriyada törədici bağırsaq parazitidir. Çirklənmə amöba kistlərinin suda və qidada ağızdan qəbulu ilə baş verir. Ev milçəkləri və yuyulmamış əllər çirklənməni artırır.

Tifo

Tifo, çirkli sularla ötürülən və tarixdə böyük epidemiyalara səbəb olan xəstəliklərdən biridir. Xəstəliyin törədicisi Salmonella bakteriyasıdır. Xəstə insanların sidiyi və nəcisi ilə çirklənmiş su ilə ötürülür. Bu xəstəlik zamanı milçəklər ayaqları ilə tif çöplərini daşıyır və qida və suyu çirkləndirməkdə mexaniki daşıyıcı kimi çıxış edirlər. Xəstəlik yüksək hərarət, qarın ağrısı, ishal və ya qəbizliklə irəliləsə də, ürək, sümük, dalaq və qaraciyərdə yerləşə və bəzi ağır fəsadlarla irəliləyərək ölümlə nəticələnə bilər. Diaqnoz düzgün qoyulduqdan sonra bu xəstəlik də antibiotik müalicəsi ilə sağalır.

Kolera

Xolera epidemiyalara səbəb ola biləcək şiddətli ishal və qusma ilə müşayiət olunan xəstəlikdir. Xəstəliyə səbəb olan bakteriyalar xəstələrin nəcisi ilə çirklənmiş su vasitəsilə ötürülür. Çirkli suda yetişdirilən midye, istiridyə kimi qidalarla da yoluxan bu xəstəlik nazik bağırsağı tutaraq şiddətli ishal və qusmaya səbəb olur. Buna görə də maye və ya qidanın ağızdan qəbulu demək olar ki, mümkün deyil. Maye və elektrolit itkisi venadaxili yolla əvəz edilməzsə, xəstə hətta bir neçə saat ərzində ölə bilər.

Beyin yeyən amöba

Hamımız Covid-19 ilə məşğul olarkən beyin yeyən amöbamız da var idi. "Naegleria fowleri" adlı bu amöba amöb dizenteriyasına bənzər bir hüceyrəli parazitdir. Ancaq burada ötürülmə yolunda bir fərq var. Çirklənmiş suyun tərkibindəki amöb burun vasitəsilə alınır və birbaşa beyinə çatır. Beyin toxumasında və beyin qişalarında iltihaba səbəb olur.

Kanal, göl və ya zəif xlorlu hovuz suyu kimi şirin sularda tapılır. Üzgüçülük zamanı buruna asanlıqla daxil olur və beyinə yerləşir. Şiddətli baş ağrısı, qızdırma, qarışıqlıq, balansın pozulması, ürəkbulanma, qusma və ölümlə nəticələnə bilər. Müalicəsi yoxdur və son dərəcə nadirdir.

Rotaviruslar

Rotaviruslar çirklənmiş su ilə ötürülən ürəkbulanma, qusma və ishala səbəb olan virusların ən çox yayılmış səbəblərindən biridir. Bunlara əlavə olaraq, məşhur koronavirus ailəsi də daxil olmaqla, bir çox oxşar xəstəliklərə səbəb olan viruslar var. Burada əsas müalicə su və elektrolit itkisini kompensasiya etməkdir. Viruslu xəstəliklərdə antibiotik müalicəsi tətbiq edilmir. Eynilə, sarılığa səbəb olan hepatit A virusu yoluxmuş şəxsin nəcisi ilə çirklənmiş su vasitəsilə ötürülür.

Üzdüyümüz suda mikrobların və kimyəvi maddələrin yaratdığı xəstəliklərə reaksiya su xəstəlikləri deyilir. Bu xəstəliklər üzgüçülük hovuzlarında, isti su hovuzlarında və akvaparklarda çirklənmiş su ilə təmasda olmaq nəticəsində keçir. İnteraktiv su mənbələri, göllər, çaylar və ya dənizlər də bu xəstəliklərin ötürülə biləcəyi digər yerlərdir.

Sudan yoluxan xəstəliklər hansılardır?

Dəri, qulaq, göz, həzm, tənəffüs və nevroloji sistemlərdə çox müxtəlif infeksiyalarla özünü göstərə bilər.

1. İshal: Ən çox bildirilən forma ishaldır. İshal tez-tez Cryptosporidium, Giardia, Shigella, E. coli EO157: H7 və Norovirus adlı bakteriyalardan qaynaqlanır. Əgər yoluxmuş uşaq suda olarkən uşaq bezini çirkləndirirsə və ya bir yetkin nəcisini suya edərsə, bu mikroblar suya keçə bilər.

2. Sidik yolu infeksiyaları: Sidik yolları, genital maya və vajina infeksiyalarına da sıx-sıx rast gəlinir. Bu xəstəliklərdə sidiyə çıxma zamanı yanma, tez-tez sidiyə getmə, bel və qasıqda ağrılar, cinsiyyət orqanlarında yanma, qaşınma və axıntı kimi əlamətlər müşahidə edilir.

3. Qırmızı göz: Adenovirüs kimi tanınan viruslar kateqoriyası çox vaxt qırmızı göz xəstəliyinə səbəb ola bilər. Bu viruslar təkcə gözlərin qızarmasına deyil, həm də krup, soyuqdəymə, boğaz ağrısı və ishala səbəb ola bilər.

4. Xarici qulaq infeksiyaları: Qulaq infeksiyaları çimdikdən sonra qulaqdakı çirkli suyun təmizlənməməsi nəticəsində meydana gəlir. "Üzgüçü qulağı" və ya xarici otit kimi tanınan bu infeksiya uşaqlıqda orta qulaq infeksiyası ilə eyni deyil. İnfeksiya xarici qulaq kanalından yaranır və hər yaşda üzgüçülərdə baş verə bilər və ağrı və narahatlığa səbəb ola bilər.

5. Molluscum contagiosum: Molluscum contagiosum pokvirusların səbəb olduğu ziyil kimi səpgili dəri xəstəliyidir. Hovuz suyundan yayılmasa da, yoluxmuş uşaq və ya böyüklər ilə dəsmal və oyuncaqların paylaşılması yoluxma ilə nəticələnə bilər.

6. Hepatit A: Qaraciyəri təsir edən virus infeksiyasıdır. Sarılıq, qarın ağrısı, yorğunluq, ürəkbulanma və qızdırma səbəb olur. Çox vaxt çirklənmiş qida ilə yayılsa da, daha az dərəcədə çirklənmiş su ilə də keçə bilər.

Hovuz və dəniz yoluxucu xəstəliklər üçün risk qrupları

Uşaqlar, hamilə qadınlar və immun sistemi zəif olan insanlar (məsələn, QİÇS xəstələri, transplantasiya alanlar və ya kimyaterapiya alan insanlar) yoluxduqları zaman daha ağır xəstələnə bilərlər. Bu risk qrupuna daxil olan şəxslər bilməlidirlər ki, istirahət üçün nəzərdə tutulmuş su insan və ya heyvan nəcisi ilə, xüsusən də tərkibində Cryptosporidium bakteriyası ilə çirklənə bilər.

Hovuz və dəniz yolu ilə ötürülən xəstəliklərdən qorunma yolları

Özünüzü, yaxınlarınızı və uşaqlarınızı bundan qorumaq üçün üzgüçülük zamanı həmişə izləyə biləcəyiniz bir neçə asan və təsirli sağlam üzgüçülük addımları var. Hovuza girməzdən əvvəl bəzi məqamlara diqqət yetirmək lazımdır:

- Hovuzun yekun təhlili nəticələrinin yoxlanılması
- Hovuzun altındakı drenaj çuxurunun kənardan göründüyünə əmin olun
- Suyun pH və sərbəst xlor və ya brom konsentrasiyasının düzgün olduğundan əmin olmaq üçün hovuz test zolaqlarından istifadə edin
- Açıq yerdə kimyəvi maddələrin olmadığından əmin olun
- İshalınız varsa hovuzdan uzaq durun
- Açıq yaranız varsa suya davamlı sarğı istifadə edin
- Suya girməzdən əvvəl duş alın. Cəmi 1 dəqiqə duşda durulama bədəninizi kirdən və digər şeylərdən təmizləyəcək. Bu həm də hovuzu təmiz saxlamağa kömək edəcək.
- Dənizin və ya hovuzun təmizliyinə şübhə varsa, risk qrupunda olan zəif immun sistemi olan insanların sudan uzaq durmalarını təmin etmək.
- Göz və qulaq infeksiyalarının qarşısını almaq üçün eynək və qulaq tıxaclarından istifadə etmək və sudan çıxdıqdan sonra qulaqları yaxşıca qurutmaq
- Dəsmal kimi şəxsi əşyaları paylaşmaqdan çəkinin
- Nəm üzgüçülük paltarını mümkün qədər tez çıxarın
- Hovuz yerinə infeksiya riskinin az olduğu dənizdə üzməyə üstünlük verin.

Ayşən Vəli