Məktəblərdə tibbi xidmət hansı səviyyədədir?! - MÜNASİBƏT BİLDİRİLDİ

“İlk növbədə qeyd edim ki, məktəblərdə tibbi xidmətin səviyyəsi təhsil sisteminin təhlükəsizlik, sağlamlıq və sosial rifah istiqamətində ən həssas, eyni zamanda ən çox boşluqları olan sahələrindən biridir”. Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında təhsil üzrə ekspert Kamran Əsədov bildirib.

Ekspert bildirib ki, təhlil göstərir ki, məktəb mühitində tibbi xidmət sistemi struktur baxımından mövcud olsa da, onun keyfiyyəti, peşəkarlıq səviyyəsi və əhatəliliyi hələ də müasir tələblərə cavab vermir: "Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” Qanunun 16-cı maddəsinə əsasən, “ümumi təhsil müəssisələrində tədris-tərbiyə prosesi zamanı şagirdlərin sağlamlığının qorunması üçün zəruri tibbi-sanitar şərait yaradılmalıdır.” Eyni zamanda, “Əhalinin Sağlamlığının qorunması haqqında” Qanunun 38-ci maddəsində qeyd olunur ki, “məktəblərdə tibbi xidmət dövlət tərəfindən təmin edilir və bu xidmət profilaktik müayinələr, ilkin yardım və sağlam həyat tərzinin təbliği ilə müşayiət olunmalıdır”. Lakin faktiki vəziyyət bu hüquqi normaların tam icrasını əks etdirmir.

Hazırda Elm və Təhsil Nazirliyinin məlumatına görə, ölkədəki təxminən 4400 məktəbin yalnız 55 faizində daimi tibb bacısı və ya feldşer fəaliyyət göstərir, qalan 45 faiz məktəblərdə isə tibbi xidmət ya formal xarakter daşıyır, ya da ümumiyyətlə yoxdur. Xüsusilə kənd və ucqar bölgələrdə yerləşən məktəblərdə tibb məntəqələri ya yararsız vəziyyətdədir, ya da heç təchiz olunmayıb. Paytaxt məktəblərində vəziyyət nisbətən yaxşı olsa da, orada da tibbi xidmətin əsas funksiyası çox zaman “ilkin yardım”la məhdudlaşır, profilaktik və maarifləndirici işlər isə aparılmır.

2023-cü ildə Səhiyyə Nazirliyinin hesabatına əsasən, məktəblilərin 23 faizi ildə heç bir tibbi müayinədən keçmir, 15 faizində xroniki görmə və onurğa problemləri, 11 faizində qidalanma pozğunluqları aşkar edilir. Bu statistika göstərir ki, məktəbdə tibbi xidmət sistemli deyil, fragmentar və reaktiv xarakter daşıyır. Halbuki müasir təhsil konsepsiyasında tibbi xidmət yalnız xəstəlik aşkar etmək deyil, həm də uşağın psixofiziki inkişafını izləmək, gigiyenik şəraiti təmin etmək və sağlam qidalanmanı nəzarətdə saxlamaq məqsədi daşımalıdır.

Mənfi tərəfi ondan ibarətdir ki, məktəblərdə tibbi personalın sayı və ixtisas səviyyəsi çox aşağıdır. Mövcud tibb bacılarının əksəriyyəti ixtisasartırma keçməyib, bir çox hallarda lazımi avadanlıq, dərman vasitələri və ilkin yardım ləvazimatları yoxdur. Tibb otaqları isə çox vaxt sadəcə formal olaraq mövcuddur. Bəzi hallarda məktəbdə tibbi personalın funksiyası texniki və ya inzibati işçilər tərəfindən icra edilir ki, bu da qanunvericiliklə ziddiyyət təşkil edir.

Dünya təcrübəsində məktəb tibbi xidməti təhsil sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Məsələn, Finlandiyada hər məktəbdə “school nurse” (məktəb tibb bacısı) sistemi var və hər 600 şagird üçün bir tibb işçisi norması tətbiq olunur. İngiltərədə məktəb tibbi xidməti yerli səhiyyə qurumlarının məsuliyyətindədir və uşaqlar ildə iki dəfə psixoloji və fiziki müayinədən keçir. Türkiyədə Milli Təhsil Nazirliyi ilə Səhiyyə Nazirliyi arasında imzalanan protokola əsasən, hər məktəbdə “sağlam məktəb” proqramı çərçivəsində tibb işçisi, psixoloq və sosial işçi bir komanda şəklində fəaliyyət göstərir.

Azərbaycanda isə bu model hələ tətbiq olunmayıb, lakin Elm və Təhsil Nazirliyinin son illərdə atdığı addımlar bu istiqamətdə mühüm başlanğıc yaradır. Nazirliyin “Sağlam Məktəb” təşəbbüsü çərçivəsində 2023–2025-ci illərdə 200 məktəbdə pilot tibbi xidmət standartları tətbiq olunur. Həmçinin Səhiyyə Nazirliyi ilə birgə imzalanan memorandum əsasında məktəblərdə periodik tibbi müayinələrin və peyvəndlərin elektron qeydiyyat sistemi yaradılıb. Bu, həm uşaqların sağlamlıq məlumatlarının izlənməsi, həm də profilaktik tədbirlərin planlaşdırılması baxımından çox müsbət və müasir yanaşmadır”.

Müsbət tərəfi ondan ibarətdir ki, artıq dövlət siyasətində məktəb tibbi xidmətinin əhəmiyyəti prioritet səviyyəyə qalxır. Bu, həm də Azərbaycan 2030: Sosial-iqtisadi inkişaf strategiyası ilə uzlaşır; strategiyada “sağlam və dayanıqlı təhsil mühitinin yaradılması” ayrıca məqsəd kimi göstərilib. Bu istiqamətdə Elm və Təhsil Nazirliyi ilə Səhiyyə Nazirliyi arasında koordinasiyanın gücləndirilməsi mühüm nəticələr verə bilər.

Dəyişməli olan əsas məsələ məktəblərdə tibbi xidmətin “formallıqdan reallığa” keçməsidir. Bunun üçün hər məktəbdə daimi tibb bacısı və psixoloq ştatı yaradılmalı, onların fəaliyyəti üçün maddi stimullar artırılmalı, profilaktik və maarifləndirici tədbirlər tədris planına inteqrasiya edilməlidir. Tibb otaqları yalnız kağız üzərində deyil, real avadanlıq və dərmanla təmin edilməlidir.

Hesab edirəm ki, məktəblərdə tibbi xidmətin mövcud səviyyəsi hələ də qənaətbəxş deyil, lakin Elm və Təhsil Nazirliyinin bu sahədə islahat yönümlü fəaliyyəti müsbət istiqamətdə dəyişikliklərə təkan verir. Əgər bu siyasət davamlı şəkildə həyata keçirilsə, gələcəkdə hər bir məktəb sağlamlıq, təhlükəsizlik və maarifləndirmə baxımından müasir tələblərə cavab verən modelə çevriləcək. Sağlam məktəb – keyfiyyətli təhsilin əsas şərtidir, və bu istiqamətdə atılan addımlar dövlətin gələcək nəslə göstərdiyi real qayğının göstəricisidir".

Günay Hacıyeva