Suriyada hərarət artdı - ANALİTİK

Müxalifət PKK/YPG-nin xain oyununu pozdu, terror dəhlizinə ikiqat zərbə vurdu

Suriyada müxalifət separatçı təşkilatın terror dəhlizi oyununun qarşısını aldı. Hələbdəki Küveyr Hərbi Hava Limanı və Minnığ Hava Limanını nəzarətə götürən Suriya Milli Ordusu PKK/YPG-nin Tel Rifat-Mənbic logistika xətti ilə Hələb-Rakka arasındakı əlaqəni kəsib. Suriyanın şimalında, xüsusilə İdlibdə baş verən qarşıdurmalardan sonra, rejimin nəzarətində olan Hələbi müxaliflərin ələ keçirməsi ilə Suriya bölgəsində başlayan hərəkat davam edir.

Qeyd edək ki, separatçı terror təşkilatı PKK/YPG Suriya müxalifətinin Hələbə doğru irəliləməsindən və rejimin nəzarətindəki torpaqlardan geri çəkilməsindən istifadə edərək terror dəhlizi yaratmaq üçün hərəkətə keçib. PKK/YPG-nin Tel Rıfatla Suriyanın şimal-şərqi arasında terror dəhlizi yaratmaq məqsədi ilə ağır silahlar göndərərək Hələb bölgəsinə üstünlük təşkil etmək cəhdi Suriya Milli Ordusunun (SNA) başlatdığı “Azadlıq Şəfəqi” əməliyyatı ilə qarşısı alınıb. Əməliyyat nəticəsində PKK/YPG-nin rejim qüvvələrinin geri çəkilməsindən sonra ələ keçirdiyi Küveyr Hərbi Hava Limanını SMO nəzarətə götürüb. SNA döyüş təyyarələri və hava hücumundan müdafiə sistemlərinin yerləşdiyi Küveyr Hərbi Hava Limanını ələ keçirərkən PKK/YPG-nin Tel Rifat-Mənbic logistika xətti kəsilib.

SMO həmçinin Türkiyənin 13 kilometrliyində strateji əhəmiyyətli Minnığ hava limanını da ələ keçirib. Minnığ hava limanı 2016-cı ildə PKK/YPG tərəfindən ələ keçirilib. Rusiya və İran da hava limanından hərbi təchizatın paylanması üçün qərargah kimi istifadə ediblər. Əməliyyat çərçivəsində SMO Tel Rifat bölgəsindəki Tel İneb, Mezeret Hamad, Zoyan kəndləri və Zuyan təpəsini terrorçulardan nəzarətə götürüb.
Hələbdə baş verənlər Türkiyənin marağındadırmı?

İdlibdən yola düşən HTŞ (Heyet Təhrir əl-Şam) bir neçə saat ərzində Əsədin nəzarətində olduğu ehtimal edilən Hələbi ələ keçirib.

Bəs, bu irəliləyiş Türkiyənin maraqlarına necə təsir edir?

1- HTŞ-nin Hələbi ələ keçirməsi Türkiyə sərhədinə yaxın olan İdlibdə müxalif qüvvələrin mövqelərini gücləndirə və bu səbəbdən Suriya rejiminə bağlı PKK/YPG kimi təşkilatların fəaliyyətini azalda bilər. Bu, Türkiyənin sərhəd təhlükəsizliyinə üstünlük verə bilər.

2- Hələbin strateji əhəmiyyəti xüsusilə Türkiyənin Suriyadakı əməliyyatlarında və Suriyadakı vətəndaş müharibəsində balansda mühüm rol oynaya bilər. Burada müxalifətin güclənməsi Türkiyənin bölgədəki təsirini artıra bilər.

3- Sünni əhalinin tərk etdiyi bölgələrdə Suriya rejiminin zəifləməsi qaçqınların geri qayıtması üçün daha əlverişli mühit yarada bilər və Türkiyədəki qaçqın yükünün yüngülləşməsinə kömək edə bilər.

4- Yaranan boşluq Türkiyənin Tel Rifat və Mənbic kimi bölgələrdə terror ünsürlərinə qarşı əməliyyatlarını asanlaşdıra bilər.

Hələbi tutan kim?

Türkiyədə Suriyadakı son hadisələrlə bağlı müzakirələrdə ideoloji və məzhəbçi yanaşmalar üstünlük təşkil edir. Halbuki proksi savaşlarda aktyorların kimlikləri sadəcə maskadır. Onlar hərəkətlərin səbəblərini və nəticələrini anlamağa kömək etmir. Əksinə, ipini tutanların “fırıldaqçı” taktikasına xidmət edir, çaşqınlıq yaradırlar. Yaxşı, soruşsanız, “marksist-leninist” PKK-nın Suriya qolu olan YPG bu gün Suriyada Əsədi devirməyə çalışan “imperialist” ABŞ-ın quru qüvvələrini təşkil edir. Əsədin çətinliyə düşəndə köməyə çağırdığı ilk qüvvə də həmin YPG-dir. Türkiyəyə təzyiq etmək üçün vətəndaş müharibəsi başlayanda ölkənin şimalını rəsmən YPG-yə təhvil verən Dəməşq rəhbərliyinin özü deyildimi? Əsəd HTŞ Hələbə daxil olanda ilk olaraq YPG-yə zəng edib.

Müxalif vətəndaşlarını belə terrorçu elan edən Əsədin rəsmi olaraq ABŞ-ın maliyyələşdirdiyi, Dəməşqi devirmək istəyən YPG-ni terror təşkilatı adlandırmayıb, onları “separatçı” kimi qələmə verməsi qəribə deyilmi?

HTŞ də fərqli deyil və 1988-ci ildə Əfqanıstanda Rusiyaya qarşı ABŞ tərəfindən dəstəklənən Əl-Qaidə mənşəli təşkilatdır. Daha sonra Əl-Qaidədən ayrılaraq başqa adlar götürdülər. İdlibi “Suriya Azadlıq Hökuməti” adı ilə idarə edən “İslamçı” HTŞ Əsədə qarşı döyüşür. Amma onun atdığı hər addım, o cümlədən son addımı ABŞ-ın məqsədinə xidmət edir, çünki bu, Əsəd tərəfdarlarına qarşıdır. Hətta ABŞ prezidenti Trampın “İŞİD-i Obamanın qurduğunu” etirafını sui-qəsd hesab edən “kül udmayanlara” başa salacaqsınız?
10 sualda Hələb tapmacası!

Əsəd rejimi tərəfindən “azad edilmiş bölgə” elan edilən Hələbin Suriyadakı müxalif qruplar tərəfindən qısa müddətdə ələ keçirilməsi böyük sürprizə səbəb olub. Suriyada müxalif qruplar tərəfindən sürətlə ələ keçirilməsi dünyanın diqqətini çəkib.

1-Bölgədəki vəziyyət necə dəyərləndirilir?

İdlib gərginliyi azaltma bölgəsində rejimin hücumları və Rusiya təyyarələrinin bombardmanları ilə üzləşməsi və bunun uzun müddətdir davam etməsi müxalifətin hərəkətə keçməsinə səbəb olub. Əməliyyatın Livan-İsrail atəşkəsindən dərhal sonra baş tutması da diqqət çəkir.

2- Əməliyyatın məqsədi nədir?

Əməliyyatı müxalif təşkilatların və İdlibdə qapalı qalan köçkünlərin rejim və Rusiyanın təcavüzünə reaksiyası kimi oxumaq olar. Hücumda strateji ağılın və kadr kəşfiyyatının olması çox açıqdır. Qəbilələrin müxalifətə verdiyi dəstək də əməliyyatı asanlaşdırdı.

3- Sahədə hansı qruplar var?

İdlibdə ondan çox rejim əleyhinə təşkilat var. Bunlardan ən tanınmışı “Həyat Təhrir əş-Şam” (HTŞ) əslində sünni-sələfi təşkilatıdır. 2017-ci ildə Nusra Cəbhəsi də daxil olmaqla bir çox təşkilatın birləşməsi ilə yaradılıb. Bundan başqa İdlibdə irili-xırdalı çoxlu müxalifət təşkilatları var. Fateh əl Mubin, Əhrari Şam və Ənsar Tövhid kimi önə çıxanları sadalamaq olar. Türkiyənin güclü dəstək verdiyi Suriya Milli Ordusu (Azad Suriya Ordusu) da əməliyyata dəstək verir.

4- Bundan sonra nə ola bilər?

Vəziyyət bir çox amillərdən asılı olacaq. Bunlardan ən önəmlisi rejim qüvvələrinin və Rusiyanın əks-hücuma keçib-keçməyəcəyidir. Eyni şəkildə Türkiyənin Suriyadakı proseslərə qarşı tutacağı mövqe də önəmlidir. Digər tərəfdən, 2025-ci ilin yanvarında ABŞ prezidentliyinə başlayacaq Trampın Yaxın Şərqdə izləyəcəyi siyasət birbaşa Suriyaya da təsir edəcək.

5- Türkiyə necə davranacaq?

Türkiyənin Suriya siyasətinin əsasını bu ölkənin müstəqilliyinə, suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə hörmət təşkil edir. Bununla belə, Türkiyə Suriyadan gələn terroru aradan qaldırmaq üçün sərhəddə bufer zona yaratmağa qərarlı görünür. Türkiyənin həssas olduğu digər məqam isə yeni qaçqın axınının qarşısının alınmasıdır. Ona görə də aydındır ki, Türkiyə yaxın günlərdə Suriyada bu kateqoriyadan olan hadisələrin qarşısını almaq üçün lazım bildiyi istənilən addımı, o cümlədən müdaxiləni ata bilər.

6- Terror təşkilatı PKK/PYD-nin bölgədəki fəaliyyəti nə dərəcədədir?

Suriya rejimi terrorla mübarizədə Türkiyə ilə paralel deyil. Rejim əsgərlərinin boşaldıqları ərazilərdə PKK/PYD ünsürlərini yerləşdirməsi Tel Rıfat və Mənbicdə mövqelərinin güclənməsinə səbəb olur. Bu, Türkiyənin qəbul edə biləcəyi bir şey deyil.

7- Müxalif qruplarla YPG terrorçuları arasında uzlaşma ola bilərmi?

Hazırda Suriya Milli Ordusu ilə YPG terrorçuları arasında qarşıdurma gedir. Sələfi təşkilatlarının İranyönlü qruplara qarşı mövqe tutduqlarını da bilirik. Odur ki, hazırkı şəraitdə rejimə müxalifət zəminində ortaq bir minimum olmadığı üçün müxalif qruplarla YPG/PKK-nın uzlaşması qeyri-mümkün görünür.

8- Rusiya, ABŞ və İsrailin münasibəti necədir?

Rusiyanın Suriya siyasəti öz qazanclarını qoruyub saxlamaq üzərində qurulub. ABŞ-ın bütövlükdə Yaxın Şərq və xüsusilə Suriya ilə bağlı siyasəti İsrailin təhlükəsizlik narahatlıqlarına əsaslanır. ABŞ üçün vacib olan İsrail üçün faktiki və ya potensial təhlükə yaradan dövlətlərin sabitliyinin pozulması və parçalanmasıdır. İsrail Suriyanı parçalamaq və onunla əməkdaşlıq edəcək bir terror təşkilatı yaratmağı hədəfləyir.

9- Rejim Hələbi geri ala bilərmi?

Suriya rejimi mahiyyətcə xalqa əsaslanmayan bir azlıq diktaturasıdır. Ərəb baharı zamanı rejimlə Suriya xalqı arasında uçurum daha da genişləndi. Ona görə də rejimin Hələbə yenidən hakim olmaq cəhdi ilk növbədə güclü ictimai müqavimətlə qarşılaşacaq.

10- Türkiyənin lehinə və əleyhinə olan vəziyyətlər hansılardır?

Türkiyə mülki əhalinin İdlibdə açıq həbsxana şəraitində sıxışdırılmasından mahiyyət etibarilə narazı idi. Hələbin müxalifətin ələ keçirməsinin gedənlərin və məcburi köçkünlərin geri qayıtmasını sürətləndirəcəyi də aydındır. Diplomatiya yolu ilə irəliləyiş əldə etmək Türkiyənin prioritetidir. Lakin Türkiyə milli maraqlar zərurət yaranarsa, hərbi müdaxilə variantından istifadə etməkdən çəkinməyəcək. Türkiyə terror ünsürlərinin xüsusilə Menbic bölgəsində birləşməsinə əsla icazə verməyəcək.

Hələbdən sonra...

Ötən həftə Suriya ordusunun mövqelərinə qarşı güclü hücuma başlayan anti-hökumət qüvvələri ölkənin şimalında strateji əhəmiyyətli əraziləri - xüsusən də ikinci ən böyük şəhər olan Hələbin əhəmiyyətli hissəsini nəzarətə götürüb. Silahlıların uğurları rəsmi Dəməşqi və onun müttəfiqlərini - Moskva və Tehranı təəccübləndirib. Əsas suallar gərginliyin azaldılmasının təminatçılarından biri kimi Türkiyəyə ünvanlansa da, Tehran və Ankara ABŞ və İsrail arasında sui-qəsdin olduğunu iddia edirlər.

Noyabrın 27-də başlayan hökumət əleyhinə qüvvələrin gözlənilməz hücumunun miqyasını Suriya Müdafiə Nazirliyinin bəyanatı sübut edir. “Son bir neçə gün ərzində minlərlə əcnəbi terrorçunun, ağır silahların və çoxlu sayda pilotsuz təyyarələrin dəstəyi ilə “Cəbhət ən-Nusra” ilə əlaqəli silahlı terror təşkilatları əməliyyat keçirib. Hələb və İdlibdə bir neçə istiqamətdən kütləvi hücum olub. Nökumət qüvvələri onların irəliləyişini dayandırmaq üçün 100 km-dən çox şiddətlə döyüş aparır. Silahlı qüvvələrin onlarla əsgəri şəhid olub və yaralanıb”, - deyə hərbi idarədən bildirilib.

Hücumun ilk mərhələsində silahlılar ölkənin şimalında, İdlib və Hələb əyalətlərində 500 kvadrat kilometr ərazini nəzarətə götürərək blitskrik həyata keçiriblər. Ən dramatik hadisələr Suriya müharibəsinin qızğın vaxtında bir neçə il döyüşlərə səhnə olan və böyük səylər bahasına Dəməşqin nəzarətinə keçən Suriyanın ikinci ən böyük şəhəri Hələbdə baş verib. Bazar gününə qədər hökumət əleyhinə qüvvələr bir neçə tərəfdən şəhərə soxula və ərazisinin bir hissəsini nəzarətə götürə bilib.

Hərbi hücumla yanaşı, silahlılar informasiya müharibəsində də təşəbbüsü ələ keçirərək, Suriya münaqişəsinin qaynar mərhələsində ən şiddətli döyüşlərin mərkəzində olan Hələbdəki orta əsrlərə aid qalanın sürətlə ələ keçirildiyi barədə xəbərlər yayıblar. Bunun ardınca hökumət əleyhinə qüvvələrin guya artıq şəhərin mərkəzi məhəllələrinə nəzarət etdiyi və hətta orada öz komendant saatı qoyduğu barədə məlumatlar ortaya çıxdı. Suriya Silahlı Qüvvələrinin komandanlığı buna cavab olaraq xəbərdarlıq edib ki, “terror təşkilatları vətəndaşları qorxutmaq məqsədi ilə öz platformalarında çaşdırıcı məlumatlar, xəbərlər və videolar dərc edirlər”. Bu və ya digər şəkildə Hələbdəki vəziyyətin Suriya ordusu üçün ciddiliyini Dəməşqin rəsmi açıqlamaları da sübut etdi ki, bu da hərbçilərin “yenidən yerləşdirmə” adlandırdığı şəhərin bir hissəsindən nizami qoşunların geri çəkilməsini təsdiqləyir.

“Suriya silahlı qüvvələri dinc əhalinin və hərbçilərin həyatını xilas etmək üçün Hələbdə “Cəbhət ən-Nusra” qruplaşmasının hücumunu dəf edərkən qüvvələrini yenidən toplamaq məcburiyyətində qalıb. ”, - Suriya Silahlı Qüvvələrinin baş komandanlığının mesajında deyilir. Xatırladaq ki, Rusiya və Türkiyə prezidentləri Vladimir Putin və Rəcəb Tayyib Ərdoğan 2020-ci ilin martında Suriya müxalifətinin əsas qalası sayılan İdlib əyalətində atəşkəs şərtləri barədə razılığa gəldikdən sonra həmin ərazidə vəziyyət sabitləşib. Xüsusilə, tərəflər orada birgə patrulların aparılması barədə razılığa gəliblər.

Suriyada hökumət əleyhinə qrupların sürətlə irəliləməsi yaraqlıların hərbi qisas almağa necə cəhd edə bildiyi və bunun arxasında hansı xarici qüvvələrin ola biləcəyi ilə bağlı müzakirələr gedir. Mediada yer alan bir sıra şərhlərdə nizami ordunun mövqelərinə hücumun Türkiyənin İdlib əyalətindəki məsuliyyət zonasından başladığını nəzərə alıb, baş verən hadisələrdə Ankaranın əlinin olduğu barədə məlumatlar dərc olunur. Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan isə “Yeni Şafak” qəzetinə müsahibəsində ölkəsinin “Hələb münaqişəsinə qarışmadığını və Suriyadakı terror strukturunun dövlətə çevrilməsinə heç vaxt imkan verməyəcəyini” bildirib. "Bizim əsas məqsədimiz Suriyanın ərazi bütövlüyünü təmin etməkdir", - türkiyəli nazir əmin edib. “2017-ci ildən bəri İdlib deeskalasiya zonası ilə bağlı bir sıra sazişlər bağlanıb. Türkiyə tərəfdar çıxdığı müqavilələrin tələblərini vicdanla yerinə yetirir”, - deyə ölkənin Xarici İşlər Nazirliyi qeyd edib.

Suriyadakı gərginlik Türkiyə diplomatiyasının rəhbəri ilə rusiyalı həmkarı Sergey Lavrov arasında telefon danışığı mövzusu olub. “Hər iki tərəf Hələb və İdlib əyalətlərində hərbi eskalasiya ilə bağlı vəziyyətin təhlükəli inkişafı ilə bağlı ciddi narahatlığını bildirib. Vəziyyəti sabitləşdirmək üçün birgə hərəkətlərin əlaqələndirilməsi zərurəti təsdiqləndi”, - Rusiya Xarici İşlər Nazirliyindən bildirilib. Hakan Fidan əmindir ki, suriyalı terrorçular tamamilə ABŞ-dan asılıdırlar: “Terrorçu qrupların oksigen maskası Amerikadadır. Əgər ABŞ oksigeni kəssə, onlar üç gün belə yaşaya bilməyəcəklər”.

Eyni versiya Tehranda da davam etdirilir. İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi suriyalı həmkarı Bassam Sabbagh ilə telefon danışığında terror qruplaşmalarının aktivləşdirilməsini “Təl-Əvivin Livan və Fələstində müqavimət qüvvələri tərəfindən məğlub edilməsindən sonra həyata keçirilən Amerika-İsrail planı” adlandırıb. "Tehran terrorizmlə mübarizədə Suriya hökumətinə, xalqına və ordusuna dəstəyini davam etdirəcək", - o, əmin edib. Diplomat həmçinin Tehrandan Suriya hökumətinə mesaj çatdırmaq üçün təcili Dəməşqə səfər edib. Öz növbəsində, Ağ Evin Milli Təhlükəsizlik Şurasının sözçüsü Sean Savett əmin edib ki, “ABŞ-ın yaraqlıların bu hücumu ilə heç bir əlaqəsi yoxdur”, vəziyyəti “yaxından izləyir” və “eskalasiyanı azaltmağa, mülki və azlıqları müdafiə etməyə çağırır”.

V.VƏLİYEV