2019-cu ilin son aylarında Çinin Uhan şəhərində sətəlcəm səbəbi ilə çox sayda insanın ölümü ilə başlayan pandemiya ikinci ilini geridə qoyaraq, hələ də dünyada milyonlarla insanın həyatına təsir etməkdə davam edir. Pandemiyanın səbəbi olan yeni növ koronavirus müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalaraq cəmiyyətdə mövcudluğunu davam etdirir.
Koronavirusun yeni növü nədir, insanlarda necə xəstəliyə səbəb olur?
Pandemiyanın başlanğıcından bəri müxtəlif ölkələrin alimləri yeni növ koronavirusla bağlı araşdırmalar aparıb və bu araşdırmalardan əldə etdikləri məlumatları bütün dünya ilə bölüşüblər. Çox böyük virus ailəsi olan koronaviruslar əvvəlki illərdə ağır kəskin respirator sindrom (Ağır Kəskin Tənəffüs Sindromu, SARS) və Yaxın Şərq tənəffüs sindromu (Yaxın Şərq Tənəffüs Sindromu, MERS) kimi tanınan iki böyük epidemiyaya səbəb olmuşdur. Koronavirusun yeni növü adlandırılan SARS-CoV-2 virusu iki ildir davam edən COVID-19 pandemiyasına da səbəb olub.
SARS-CoV-2 virusu insan hüceyrələrinə daxil olaraq yoluxucu xəstəliyə səbəb olur. İnsan hüceyrələrinə daxil olmaq üçün yeni növ koronavirus normal olaraq qan təzyiqini tənzimləməkdən məsul olan angiotenzin çevirən ferment-2 (ACE-2) reseptorlarına bağlanır. Bu reseptorlar vasitəsilə hüceyrəyə daxil olan virus hüceyrədəki struktur və zülallardan istifadə edərək öz genetik materialını çoxaltmağa və öz sayını artırmağa çalışır. Bu vaxt orqanizmə yad patogenin daxil olduğunu hiss edən immun sistemi virusu məhv etmək üçün işə düşür. İmmunitet sisteminin bu reaksiyası xəstələrdə iltihab əlamətlərinə səbəb olur.
COVİD-19-UN ƏLAMƏTLƏRİ HANSIDIR?
Yeni növ koronavirusa yoluxmuş bəzi insanlar xəstəlikdən heç bir simptom göstərmədən (asemptomatik) və ya çox yüngül simptomlarla sağ qalırlar. Ancaq bəzi insanlarda infeksiya daha şiddətli şəkildə inkişaf edir və xəstələrin həyatını təhlükəyə atan ciddi simptomlar baş verə bilər.
Xəstələrdə görülən COVID-19 simptomları aşağıdakılardır:
Öskürək,
Qızdırma,
Yorğunluq,
Nəfəs darlığı,
Tənəffüs çətinliyi,
Əzələ və oynaq ağrıları,
Baş ağrısı,
Titrəmə,
Boğaz ağrısı,
Burun axması,
Ürəkbulanma,
Qusma,
Dəri qaşınması,
İshal,
Gözlərin qızartı, sulanması.
Koronavirus variantı nə deməkdir?
Koronaviruslar uzun illərdir mövcud olduğu bilinən viruslar ailəsidir. Bu ailənin virusları zamanla dəyişə bilər və müxtəlif xəstəliklərə səbəb ola bilər. Bu vəziyyətə misal olaraq, koronavirus ailəsindən olan üç müxtəlif növ virusun SARS, MERS, COVID-19 kimi epidemiyalara səbəb olmasıdır. COVID-19 pandemiyasına səbəb olan SARS-CoV-2 virusu da zamanla dəyişərək müxtəlif alt növlər, yəni variantlar yarada bilər.
YENİ VARİANT NECƏ BAŞ VERİR?
Viruslar çoxalmaq üçün canlı hüceyrəyə daxil olmalıdırlar. Onlar xarici mühitdə təkbaşına çoxala bilməzlər. İnsan hüceyrələrinə daxil olan SARS-CoV-2 hüceyrədəki zülallardan istifadə edərək öz genetik materialını, yəni DNT-yə bənzər bir molekul olan RNT-ni çoxaldır. Genetik materialın duplikasiyası zamanı RNT-də mutasiyalar adlanan bəzi dəyişikliklər baş verə bilər. RNT-dəki bu təsadüfi dəyişikliklər bəzən virusda heç bir dəyişikliyə səbəb olmasa da, bəzən virusun yayılma potensialını və onun öldürücülüyünü artıra və ya azalda bilər. Koronavirusun yeni növü ilk aşkar edildiyi gündən minlərlə, hətta milyonlarla fərqli mutasiyaya məruz qalıb. Lakin bu mutasiyaların heç də hamısı virusun xarakterik xüsusiyyətlərinin dəyişməsinə səbəb olmayıb. Cəmiyyətdə tanınan "Alfa", "Delta", "Omicron" kimi variantlar virusun yoluxuculuq və öldürücülük kimi xüsusiyyətlərini dəyişir.
"ALFA" VARİANT
"Alfa" (B.1.1.7) variantı 2020-ci ilin sonunda İngiltərənin cənub-şərqində aşkar edilib. Bu variantdakı mutasiya virusun hüceyrəyə daxil olmasına imkan verən S (Spike) zülalının strukturunu dəyişib. Bu dəyişiklik nəticəsində "Alfa" variantı ilk koronavirusdan daha yoluxucu oldu. COVID-19-a qarşı peyvəndlər S zülalını hədəflədiyi üçün "Alfa" variantının peyvəndlərə davamlı olması gözlənilmir.
"BETA" VARİANT
"Beta" (B.1.351) variantı ilk dəfə Cənubi Afrika və Nigeriyada aşkar edilib. "Beta" variantı orijinal virusdan daha sürətli yayıldı, lakin COVID-19 xəstəliyinin gedişatını ağırlaşdırmadır.
"QAMMA" VARİANT
"Qamma (P.1) variantı ilk dəfə 2021-ci ilin yanvarında Braziliyadan Yaponiyaya səyahət edən şəxsdə görülüb. Bu variantın sələflərindən daha yoluxucu olduğu irəli sürülüb. "Qamma" variantının peyvəndə davamlı ola biləcəyi düşünülsə də, "BioNTech/Pfizer" peyvəndinin bu varianta qarşı təsirli olduğunu göstərən araşdırmalar aparılıb.
"DELTA" VARİANT
İlk dəfə 2020-ci ilin dekabrında Hindistanda aşkar edilən "Delta" (B.1.617.2) variantı 2021-ci ilin aprelində dünya üzrə halların əksəriyyətini təşkil edən alt növ oldu. Deltanın digər variantlardan təxminən 50% daha yoluxucu olduğu müəyyən edilmişdir. Tədqiqatlar, "BioNTech/Pfizer" peyvəndinin ikinci dozadan iki həftə sonra "Delta" variantına qarşı 88% qoruyucu olduğunu ortaya qoydu.
"OMICRON" VARİANT
"Omicron" (B.1.1.529) variantı ilk dəfə 11 noyabr 2021-ci ildə Cənubi Afrika ölkəsi olan Botsvanada toplanmış nümunələrdə aşkar edilmişdir. Cənubi Afrikadakı mütəxəssislər yeni variantı 24 noyabr 2021-ci ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatına bildirdilər.
“Omicron” variantında maraqlı məqamlar
“Omicron” variantı ilk dəfə göründüyü Cənubi Afrikadan bütün dünyaya yayıldı və milyonlarla insana təsir etdi. Ölkəmizdə Səhiyyə Nazirliyi "Omicron" variantına yoluxma hallarının aşkar edildiyini açıqlayıb.
Yoluxma
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatına görə “Omicron” variantının “Delta” da daxil olmaqla digər variantlardan daha yoluxucu olduğu düşünülsə də, bu mövzuda daha çox araşdırmaya ehtiyac var.
Xəsətliyin ciddiliyi
“Omicron” variantının xəstəliyin şiddətinə necə təsir etdiyi barədə hələ kifayət qədər məlumat toplanmamışdır. Variantın ilk dəfə aşkar edildiyi Cənubi Afrikada xəstəxanaya yerləşdirilənlərin sayının artması müşahidə olunub. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bu artım “Omicron” variantı ilə yanaşı, yoluxmuş insanların sayının artması ilə də bağlı ola bilər. Yeni növ koronavirusun bütün variantlarının insanların öləcək qədər ağırlaşa biləcəyi məlum olduğundan, “Omicron” variantına qarşı lazımi tədbirlər görülməlidir.
Əvvəl COVİD-19 olmamağın təsiri
İndiyə qədər verilən məlumatlar göstərir ki, əvvəllər SARS-CoV-2-yə yoluxmuş insanların “Omicron” variantına yenidən yoluxma riski yüksəkdir. Ancaq bu problemi təsdiqləmək üçün daha əhatəli məlumatlara ehtiyac var.
Peyvəndlərin qoruyuculuğu
Peyvəndlərin “Omicron” variantından nə dərəcədə qorunduğuna dair hələ kifayət qədər məlumat yoxdur. Bununla belə, məlumdur ki, vaksinlər əvvəllər halların əksəriyyətini təşkil edən “Delta” variantına qarşı effektivdir. COVID-19-a qarşı peyvənddən başqa heç bir effektiv profilaktik və ya müalicə üsulu yoxdur. Buna görə də, cəmiyyətin peyvənd edilməsi COVID-19 səbəbi ilə ağır xəstəliklərin və ölümün qarşısını almağın yeganə yoludur.
“Omicron” variantından qorunmaq üçün nə edilməlidir?
“Omicron” variantından qorunmaq üçün pandemiyanın başlanğıcından tövsiyə olunan təcrübələrə tam riayət etmək lazımdır. Xüsusilə soyuq hava ilə birlikdə insanların qapalı yerlərdə daha çox vaxt keçirməsi virusun yayılmasına zəmin yaradır. Bu vəziyyətin qarşısını almaq üçün izdihamlı mühitlərdə maska heç vaxt çıxarılmamalıdır. Bundan əlavə, sosial məsafəyə diqqət yetirmək, əlləri tez-tez yumaq və ya dezinfeksiya etmək də virusun yayılmasının qarşısını alır. Risk qrupunda olan insanların vaxt itirmədən peyvəndin xatırladıcı dozasını alması çox vacibdir.
COVID-19 simptomları olan şəxslərin təcrid qaydalarına diqqət yetirərək vəziyyətlə bağlı səhiyyə bölmələrinə məlumat vermələri və testlərdən keçmələri, müsbət nəticə alan şəxslərin səlahiyyətli şəxslər tərəfindən müəyyən edilmiş müddət ərzində karantinə alınması həm fərdi, həm də ictimai sağlamlıq üçün vacibdir.
SİA məsələ ilə bağlı araşdırma apararaq Milli Məclisin Səhiyyə Komitəsinin deputatlarının məsələ ilə bağlı fikirlərini öyrənib.
Deputat Kamilə Əliyeva: “Azərbaycan da dünyanın bir hissəsidir. Ona görə də biz də bilirik ki, “omicron” ştamı hələ Azərbaycana daxil olmamışdan öncə qonşu ölkələrdə, Gürcüstanda və Rusiyada artıq buna təsadüf olunurdu. Deməli, Azərbaycana da gəlmə ehtimalı yüksək idi və rəsmi olaraq “omicron” ştamı Azərbaycanda da təsdiqləndi. Bu ştam digər ştamlardan çox sürətlə yayılması ilə seçilir. Yoluxuculuq qabiliyyəti yüksəkdir və adi qrip virusunun əlamətlərinə çox bənzəyir. Ona görə də çox sürətlə yayılır.
Ümumiyyətlə, digər ölkələrdə bilirsiniz ki, vəziyyət çox gərgindir. Hətta bəzi ölkələr qapanmalara getmişdi. Amma Azərbaycanda şükürlər olsun ki, ümumiyyətlə vəziyyət stabildir və nəzarət altındadır. Bu da onunla əlaqədardır ki, Azərbaycanda 2-ci dozanı alanlar və hətta 3-cü bu dozanı qəbul edənlərin də sayı get-gedə artmaqdadır. Bilirsiniz ki, bu virusdan qorunmağın yeganə yolu peyvəndlənmədir və 3-cü doza da gücləndirici bir dozadır. Yəni, 2-ci dozanı qəbul etdikdən sonra 6 ay müddət keçdikdən sonra orqanizmdə antitellərin miqdarı azalır. Ona görə də nə qədər Azərbaycanda peyvəndlənmə faizimiz yüksək olarsa, hətta 3-cü dozanı vurduranların sayı yüksək olarsa bir o qədər biz bu “omicron” ştamına da tutulsaq belə bunu çox yüngül formada keçirəcəklər.
İnsanlarımız ümumi qaydalara riayət etməklə yəni, qapalı yerlərdə maskadan istifadə etməklə, gigiyenik qaydalara əməl etməklə yanaşı peyvəndlənməni də unutmamalıdırlar. Bu faiz nə qədər çox olarsa bizim də bu virusa tutulma ehtimalı azalır və tutulsalar belə bunu çox yüngül formada keçirəcəklər.
Bu gün respublikada bilirsiniz ki, ümumiyyətlə ilk gündən etibarən cənab Prezident İlham Əliyevin gördüyü qabaqlayıcı tədbirlər nəticəsində digər ölkələrlə müqayisədə Azərbaycanda bugünə qədər olan vəziyyət daim nəzarətdə və stabil olub. Amma nəzərə alsaq ki, indi qış fəslidir və qış fəslində də respirator xəstəliklərin artma ehtimalı var və “omicron” ştamının da əlamətləri adi qrip virusuna çox bənzəyir. Ona görə də ehtiyatı əldən verməməliyik. Bir daha qeyd edirəm ki, qaydalara əməl etməklə peyvəndlənməmizi də sürətləndirməliyik”.
Deputat Məlahət İbrahimqızı: “Virusun “Omicron” variantı hədsiz çox sürətlə yayılır. Bu variant “delta” variantına nəzərən az ağırlıqlıdır.
Düşnürəm ki, virusdan daha yaxşı qorunmaq üçün mütləq 3-cü doza vaksin olunmaq lazımdır. Qaydalara əməl etmək mütləqdir. Maska, sosial məsafə, dezinfiksiya kimi amillərə isə xüsusi həssaslıqla yanaşmalıyıq”.
Deputat, həkim Müşfiq Məmmədli: “Ümumiyyətlə, “omicron” ştamı ilə yoluxmaların sayında artım müşahidə edirik. Dünyadakı statistika da bunu göstərir. Burada bir neçə səbəblər var. Birincisi yoluxmanın intensivliyinin artmasıdır. İkinci məsələ isə təbii ki, bir qədər yumşalmaların, normal həyat tərzinə keçidin də burada rolu var. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə isə vaksinasiyadakı səviyyənin aşağı olması, “omicron” ştamının yoluxma sürətini artırır. Bütün bunlara nəzər salsaq və Azərbaycandakı vəziyyəti qiymətləndirsək bizdə epidemioloji vəziyyət kifayət qədər idarə olunan səviyyədədir və vaksinasiyanın da səviyyəsi yüksəkdir. Bu baxımdan risk faktoru Azərbaycanda daha azdır.
“Omicron” ştamına geniş baxımdan nəzər yetirsək, ümumiyyətlə mutasiyaların getməsi yoluxmanın intensivliyinin artması yoluxarkən xəstəliyin ağırlığının azalması istiqamətində gedir. Yəni, bu baxımdan ştamların meydana çıxmasının müəyyən qədər pozitiv tərəfi də vardır ki, tədricən virus mutasiya keçirərək adi yuxarı tənəffüs yollarının xəstəliyinin istiqamətində getmə tendensiyası var. Amma bununla yanaşı hər birimiz səhiyyə sisteminin üzərinə yük düşməməsi, müalicənin normal şəkildə təşkili üçün, həmçinin ölkə iqtisadiyyatının problemlər yaşamaması üçün vaksinasiyada yaxından iştirak etməliyik”.
Ayşən Vəli
Bütün xəbərlər Facebook səhifəmizdə
USD
EUR
GBP
RUB