Avokadonun sürətli populyarlaşması yerli qida vərdişlərini necə dəyişir? - ARAŞDIRMA

Son illərdə avokado dünya miqyasında “super qida” statusu qazanaraq sağlam qidalanma tərəfdarlarının gündəlik rasionunda geniş yer tutmağa başlamışdır. Bir vaxtlar yalnız Latın Amerikası və bəzi tropik bölgələr üçün xarakterik olan bu meyvə artıq Azərbaycan bazarlarında da asanlıqla tapılır və xüsusilə gənclər, idmançılar və diet saxlayan şəxslər arasında böyük populyarlıq qazanmışdır.

Avokadonun sağlam yağlarla zəngin olması, vitamin və mineralları ilə seçilməsi onu ürək-damar sağlamlığı və çəki nəzarəti baxımından xüsusi diqqət mərkəzinə gətirmişdir. Lakin onun yüksək kalorili olması bəzən “arıqladır, yoxsa kökəldir?” sualını da gündəmə gətirir. Eyni zamanda avokadonun sürətlə populyarlaşması yerli qida vərdişlərinin dəyişməsinə də təsir göstərməkdədir.

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma edib.

Avokado ürək-damar xəstəlikləri riskini real olaraq azaldırmı?

Avokadonun ürək sağlamlığına müsbət təsiri əsasən onun tərkibindəki doymamış yağ turşuları, xüsusilə omeqa-9 (olein turşusu) ilə əlaqələndirilir. Bu yağ növü “pis xolesterin” adlandırılan LDL səviyyəsini azaldaraq “yaxşı xolesterin” olan HDL-nin artmasına kömək edir. Elmi araşdırmalar göstərir ki, gündəlik rasiona müəyyən miqdarda avokado əlavə edən şəxslərdə qan lipid profili daha sağlam olur və damar tutulması riski azalır.

Avokado eyni zamanda kalium baxımından da olduqca zəngindir. Kalium damarların genişlənməsinə kömək edir, qan təzyiqinin tənzimlənməsində iştirak edir və ürək ritminin stabil qalmasına şərait yaradır. Bu xüsusiyyətlər avokadonun hipertoniya riskini azaltdığını göstərir. Bundan əlavə, avokadonun tərkibində olan antioksidantlar damar divarlarının oksidləşdirici stresdən qorunmasına kömək edir. Bu isə aterosklerozun damar sərtliyinin əsas səbəblərindən birinin qarşısının alınmasında rol oynayır. Bütün bu faktorlar birlikdə onu göstərir ki, avokadonun müntəzəm və balanslı qəbulu ürək-damar xəstəlikləri riskini həqiqətən azalda bilər.

Avokadonun populyarlaşması yerli qida vərdişlərini necə dəyişir?

Avokadonun Azərbaycan bazarına sürətli daxil olması son illərdə yerli qida mədəniyyətində nəzərəçarpacaq dəyişikliklər yaradıb. Əvvəllər əsas yağ mənbəyi kimi kərə yağı və bitki yağları istifadə edilirdisə, indi avokado püresi, avokado salatları və “avokadolu səhər yeməkləri” kimi anlayışlar xüsusilə şəhər mühitində geniş yayılıb.

Fast-food mədəniyyətinin içində belə avokado artıq daha sağlam alternativ kimi təqdim olunur. Burqerlərdə mayonez əvəzinə avokado sousları, sendviçlərdə kərə yağı əvəzinə avokado püresi istifadə edilir. Bu dəyişikliklər yağ keyfiyyətinin yaxşılaşmasına və trans yağların azalmasına müsbət təsir göstərir.

Digər tərəfdən, bu populyarlıq yerli məhsulların ikinci plana keçməsi riskini də yaradır. Ənənəvi qidalanmada olan qoz, zeytun, kətan toxumu kimi sağlam yağ mənbələri avokadonun kölgəsində qala bilər. Bu isə qida balansında idxaldan asılılığın artmasına və yerli kənd təsərrüfatı məhsullarına marağın azalmasına səbəb ola bilər.

Avokado arıqlama prosesini sürətləndirir, yoxsa əksinə çəki artımına səbəb olur?

Avokadonun arıqlama prosesində rolu ikimənalı görünür. Bir tərəfdən yüksək kalorili olması çəki artımı qorxusu yaradır, digər tərəfdən isə tərkibindəki sağlam yağlar və lif uzunmüddətli toxluq hissi yaradaraq artıq qida qəbulunun qarşısını alır.

Elmi tədqiqatlar göstərir ki, avokado yeyən insanlar gün ərzində daha gec acır, qəfil aclıq tutmaları azalır və bu da ümumi kalori qəbulunun aşağı düşməsinə səbəb olur. Bu mexanizm xüsusilə insulin dalğalanmalarının qarşısını almaqda effektlidir. Nəticədə yağ yığılması prosesi ləngiyir. Lakin avokadonun həddindən artıq miqdarda istifadəsi əks təsir də göstərə bilər. Bir orta ölçülü avokadonun kalorisi təxminən 230–250 kkal təşkil edir. Bu miqdar gündəlik ehtiyacdan artıq qəbul edildikdə çəki artımına səbəb ola bilər. Deməli, avokado arıqladır və ya kökəldir demək düzgün olmaz. Burada əsas meyar miqdar və gündəlik rasionun ümumi balansıdır.

Avokadonun metabolizma və şəkər balansına təsiri

Avokado aşağı glisemik indeksə malikdir və qanda şəkərin sürətli yüksəlməsinə səbəb olmur. Bu xüsusiyyət onu xüsusilə insulin müqaviməti olan şəxslər və şəkər xəstələri üçün uyğun qida edir. Avokadoda olan liflər qlükozanın bağırsaqlardan qana yavaş sorulmasını təmin edir və insulin sıçrayışlarının qarşısını alır.

Bu təsir həm çəki nəzarətində, həm də tip 2 diabet riskinin azaldılmasında mühüm rol oynayır.

Avokado və həzm sistemi arasındakı əlaqə

Avokado bağırsaq fəaliyyəti üçün olduqca faydalı olan həll olunan liflərlə zəngindir. Bu liflər bağırsaq mikroflorasını qidalandırır və faydalı bakteriyaların çoxalmasını stimullaşdırır. Bu isə həm qəbizliyin qarşısını alır, həm də immun sisteminə müsbət təsir göstərir.

Lakin bəzi insanlarda avokado FODMAP qrupuna daxil olan maddələrə görə şişkinlik və qaz yarada bilər. Bu hallar adətən həssas bağırsaq sindromu olan şəxslərdə müşahidə olunur.

Avokadonun qidalanmada psixoloji təsiri

Maraqlı məqamlardan biri də avokadonun qidalanma psixologiyasına təsiridir. Avokadolu qidalar adətən “sağlam həyat tərzi” ilə assosiasiya olunduğu üçün bu məhsulu qəbul edən şəxslər özlərini daha balanslı qidalanan, sağlam seçim edən insanlar kimi hiss edirlər. Bu isə uzunmüddətli perspektivdə pəhriz intizamını artırır və zərərli qidalara meyli azalda bilər.

Avokadonun orqanizm üçün əsas müsbət təsirləri

Avokadonun ən önəmli üstünlüklərindən biri onun hüceyrə səviyyəsində qoruyucu təsir göstərməsidir. Tərkibində olan E, C və B qrup vitaminləri hüceyrələri sərbəst radikalların zədələyici təsirindən qoruyur, erkən qocalma prosesini ləngidir və toxuma bərpasını sürətləndirir. Bu təsir yalnız dəriyə deyil, daxili orqanlara və damar sisteminə də yayılır.

Avokadonun tərkibində olan fol turşusu xüsusilə hamilə qadınlar üçün əhəmiyyətlidir. Fol turşusu dölün sinir sisteminin düzgün formalaşmasında vacib rol oynayır və doğuş qüsurlarının riskini azaldır. Bu səbəbdən həkimlər bir çox hallarda hamiləlik dövründə avokadonun rasiona əlavə edilməsini tövsiyə edirlər.

Bundan əlavə, avokado beynin fəaliyyəti üçün də müsbət təsir göstərir. Onun tərkibindəki omeqa yağ turşuları sinir hüceyrələrinin qorunmasına kömək edir, diqqət və yaddaş funksiyalarını yaxşılaşdırır. Xüsusilə stresli həyat tərzi keçirən insanlarda avokado zehni yorğunluğu azaltmağa yardımçı olur.

Avokadonun dəri və saç sağlamlığına təsiri

Avokado kosmetologiyada da geniş istifadə edilir. Onun tərkibindəki yağ turşuları dərinin elastikliyini artırır, quruluğun qarşısını alır və dərinin təbii qoruyucu baryerini gücləndirir. Avokado müntəzəm istehlak edildikdə dərinin daha parlaq və sağlam görünməsinə səbəb olur.

Saç kökləri üçün də avokado olduqca faydalıdır. O, saç tökülməsini azaldır, saç tellərini qidalandırır və saçların daha güclü böyüməsinə şərait yaradır. Bu səbəbdən tərkibində avokado olan yağlar və maskalar saç baxımında geniş istifadə olunur.

Avokadonun immun sisteminə təsiri

Avokado immun sisteminin güclənməsində də mühüm rol oynayır. Onun antioksidant tərkibi orqanizmi infeksiyalara qarşı daha davamlı edir. Sink, maqnezium və dəmir kimi mikroelementlərin mövcudluğu isə qan hüceyrələrinin yenilənməsinə və immun cavabın daha güclü olmasına kömək edir. Xüsusilə mövsüm keçidlərində və virus infeksiyalarının artdığı dövrlərdə avokadonun rasiona daxil edilməsi xəstəlik riskini azalda bilər.

Avokadonun mümkün mənfi tərəfləri

Avokadonun sağlamlıq üçün faydaları çox olsa da, bəzi hallarda mənfi təsirlər də müşahidə oluna bilər. İlk növbədə onun yüksək yağ və kalori mənbəyi olması nəzarətsiz istifadə edildikdə çəki artımına səbəb ola bilər. Arıqlamaq istəyən şəxslər üçün bu xüsusiyyət düzgün porsiya seçilmədikdə əks nəticə yarada bilər.

Bəzi insanlarda avokado allergik reaksiyalara səbəb ola bilər. Xüsusilə lateks allergiyası olan insanlarda avokado qəbulundan sonra qaşınma, dodaqlarda şişkinlik, boğazda qıcıqlanma kimi hallar müşahidə edilə bilər. Bu cür hallar nadir olsa da, mövcuddur və diqqət tələb edir.

Həzm sistemi həssas olan bəzi şəxslərdə avokado şişkinlik və narahatlıq yarada bilər. Bunun səbəbi onun tərkibində olan bəzi fermentasiya olunan maddələrdir. Bu hal xüsusilə qıcıqlanan bağırsaq sindromu olan şəxslərdə özünü göstərə bilər.

Bundan başqa, avokado əsasən idxal olunan məhsul olduğu üçün onun uzunmüddətli saxlanması zamanı kimyəvi maddələrlə işlənməsi ehtimalı da mövcuddur. Bu isə düzgün yuyulmadıqda və ya keyfiyyətsiz məhsul seçildikdə sağlamlıq üçün risk yarada bilər.

Avokadonun hər kəs üçün uyğun olub-olmaması məsələsi

Avokado əksər insanlar üçün sağlam qida hesab olunsa da, böyrək problemi olan, kalium səviyyəsi yüksək olan şəxslər üçün ehtiyatla istifadə edilməlidir. Çünki avokado kaliumla çox zəngindir və bu maddənin artıq qəbulu ürək ritmində problemlərə səbəb ola bilər.

Eyni zamanda xroniki mədə-bağırsaq problemləri olan insanlarda da avokadonun miqdarı həkim nəzarəti ilə tənzimlənməlidir.