Ekstremal Həvəsmi, Yoxsa Sağlamlıq Trendimi? Soyuq suda üzmə artır - ARAŞDIRMA

Son illər dünyada “cold exposure” – yəni soyuq suya daxil olma, qış üzgüçülüyü və soyuq vannalar kimi metodlara maraq xeyli artıb. Bir çoxları belə təcrübələrin sağlamlığa fayda verdiyini, stressi azaltdığını, immuniteti gücləndirdiyini iddia edir. Bununla belə, soyuq havada dənizə girməyin fizioloji təsirləri həm müsbət, həm də ciddi risklərlə müşayiət olunur. Mütəxəssislər bildirirlər ki, bu cür ekstremal fəaliyyət yalnız sağlam insanlara və düzgün təhlükəsizlik qaydalarına əməl olunması şərti ilə tövsiyə edilə bilər. Mövzu həm populyarlaşdığı, həm də təhlükəsizlik aspektindən müzakirə olunduğu üçün araşdırma aparılması zəruridir.

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma edib.

Soyuq havada dənizə girməyin təsirləri, faydaları və riskləri

Fizioloji təsirlər

Soyuq suya qəfil daxil olduqda orqanizmdə “cold shock response” – yəni soyuq şok reaksiyası yaranır:
-Nəfəsin qəfil sürətlənməsi və nəzarət çətinliyi
-Ürək döyüntüsünün artması
-Qan təzyiqinin yüksəlməsi
-Bədənin periferik bölgələrində qan dövranının azalması

Bu proseslər sağlam insanlarda adaptasiya effekti yaratsa da, ürək-damar xəstəliyi olanlar üçün təhlükə törədə bilər.

Mümkün faydalar

Elmi araşdırmalar soyuq suya mütəmadi, kontrollu şəkildə girdikdə bir neçə faydanın ola biləcəyini göstərir:

• İmmunitetin stimullaşdırılması
Soyuq suya qısa müddətli məruz qalma müəyyən immun cavab mexanizmlərini aktivləşdirə bilər.

• Qan dövranının yaxşılaşması
Bədən istiliyinin tənzimlənməsi üçün damarlar genişlənib-daralır və bu proses dövran sisteminin tonusunu artırır.

• Stress və depressiya simptomlarının azalması
Endorfin, dopamin kimi neyromediatorların yüksəlməsi nəticəsində əhval stabilləşə bilər.

• Yuxu keyfiyyətinin yaxşılaşması
Bəzi iştirakçılarda soyuq su terapiyasından sonra yuxu ritmlərinin düzəldiyi müşahidə olunub.

• İltihabın azalması
İdmançılar üçün soyuq su bərpa mexanizmi kimi istifadə olunur.

Risklər və təhlükələr

• Hipotermiya
Bədənin əsas temperaturu düşdükdə həyati təhlükə yarana bilər. Soyuq su hipotermiyanı çox sürətli yaradır.

• Soyuq şok reaksiyası
Ani nəfəs dayanması, panik və boğulma riski yarada bilər.

• Ürək-damar riskləri
Qəfil soyuq, ürək çatışmazlığı, hipertoniya və ritm pozğunluğu olan insanlar üçün təhlükəlidir.

• Əzələ spazmları və hərəkətsizlik
Soyuqda uzun müddət qalmaq hərəkəti və üzmə qabiliyyətini zəiflədə bilər.

• Əsəbləri və qan damarlarını yükləyən həddindən artıq stress
Daimi və nəzarətsiz tətbiq sağlamlığa zərər verə bilər.

Kimlər üçün təhlükəlidir?
-Ürək xəstələri
-Yüksək və ya nizamsız qan təzyiqi olanlar
-Astma xəstələri
-Diabet xəstələri
-Hamilə qadınlar
-12 yaşdan kiçik uşaqlar
-Soyuğa kəskin həssaslığı olan şəxslər

Bu kateqoriyalar üçün soyuq suya girmək tövsiyə olunmur.

Təhlükəsizlik qaydaları

Soyuq havada dənizə girmək qərarı verilirsə, mütləq aşağıdakı qaydalara əməl olunmalıdır:
1. Tək girməmək – həmişə yanında kimsə olsun.
2. Qısa müddət – ilk təcrübələrdə 30–60 saniyə kifayətdir.
3. İstiləşmə – suya girmədən əvvəl bədəni qızdırmaq.
4. Quru paltar hazır tutmaq – çıxar-çıxmaz bədəni isidir.
5. Spirtsiz, idmansız giriş – alkoqol və ağır fiziki yük risk yaradır.
6. Şiddətli külək, fırtına və ya 0°-a yaxın su temperaturunda ehtiyat – bu şəraitdə risk ikiqat artır.
7. Sağlamlıq müayinəsi – xüsusən ürək-damar problemi olanlar üçün vacibdir.

Soyuq havada dənizə girmək bəzi hallarda sağlamlıq üçün stimullaşdırıcı və bərpaedici təsir göstərə bilər, lakin kontrolsuz şəkildə tətbiq etdikdə ciddi təhlükələr yaradır. Xüsusən mövcud xəstəlikləri olan insanlar üçün bu fəaliyyət risklidir. Mütəxəssislərin tövsiyəsi — belə təcrübəni yalnız sağlamlıq vəziyyəti qiymətləndirildikdən sonra, qısa müddət və təhlükəsizlik qaydalarına əməl etməklə etməkdir.

Dünyada nümunələr

1. Skandinaviya ölkələri (Norveç, Finlandiya, Danimarka, İsveç)

Qış üzgüçülüyü Skandinaviya ölkələrində geniş yayılıb. “Winter swimming” və “ice swimming” adlı klublar var. İnsanlar buzla örtülmüş göl və dənizlərdə kiçik deşik açaraq suya daxil olurlar. Bu fəaliyyət saunanın ardınca edilir və ənənəyə çevrilib. Finlandiyada ildə minlərlə insan qış üzgüçülüyündə iştirak edir.

2. Rusiya – Sibir və Moskva bölgəsi

Rusiyada qış üzgüçülüyü morjlar – dəniz maralı adlanır. Xüsusilə Sibir bölgəsində insanlar -20°C, hətta -40°C temperaturda belə buzlu suya girir. Pravoslav Epifaniya bayramında milyonlarla insan xüsusi ayin çərçivəsində soyuq suya daxil olur.

3. Böyük Britaniya

İngiltərədə “Cold Water Swimming” çox populyardır. “Polar Bear Plunge” adı ilə xeyriyyə aksiyaları keçirilir. Şotlandiyada “Loony Dook” adlı ənənə var — Yeni il günü insanlar dənizə girir.

4. ABŞ və Kanada

ABŞ-da hər il yüzlərlə “Polar Bear Swim” tədbirləri təşkil olunur. Kanada, xüsusən Vancouver və Toronto bu ənənənin mərkəzlərindən sayılır.

5. Çin

Çin Winter Swimming Association minlərlə üzvü olan böyük bir təşkilatdır. Pekin və Harbin şəhərlərində soyuq suya girmək qış idman növünə çevrilib.

Azərbaycanda nümunələr

1. Xəzər sahillərində fərdi qış üzgüçülüyü

Rəsmi klub səviyyəsində olmasa da, Bakıda və Abşeron yarımadasında qışda dənizə girən kiçik qruplar mövcuddur. Nardaran, Mərdəkan və Şüvəlan sahillərində qış aylarında səhər saatlarında dənizə girən şəxslər görünür.

2. Sağlamlıq məqsədilə soyuq su terapiyası

Bəzi idmançılar, triatlonçular və sərbəst üzgüçülər soyuq suda qısa üzüş üçün təlim proqramlarından istifadə edir. Sosial şəbəkələrdə yerli idmançılar arasında bu praktika populyarlaşır.

3. Ekstremal idman həvəskarları

Ekstremal fəaliyyətlə məşğul olan bəzi qruplar qış aylarında dənizə girərək video və paylaşımlar hazırlayır. Bu tendensiya xüsusilə gənclər arasında “cold challenge” formatında yayılıb.

4. Tibbi və wellness mərkəzlərində soyuq su prosedurları

Bir neçə spa və sağlamlıq mərkəzi soyuq duş, soyuq çay terapiyası və buz vannası prosedurlarını tətbiq edir. Lakin açıq dənizdə qış üzgüçülüyü hələ geniş yayılmış praktika deyil.

Niyə dünyada populyardır, Azərbaycanda isə məhduddur?

Dünyada:
-Qış idmanı kimi rəsmən tanınır.
-Klub və federasiyalar mövcuddur.
-Peşəkar nəzarət və təhlükəsizlik tədbirləri var.
-Mədəni və dini ənənələrə daxil edilib.

Azərbaycanda:
-Rəsmi qış üzgüçülüyü klubları yoxdur.
-Həkim nəzarəti və təhlükəsizlik mexanizmləri zəifdir.
-Soyuq havada dənizə girmə daha çox fərdi təşəbbüsdür.
-Risklər barədə maarifləndirmə azdır.

Soyuq havada dənizə girmək dünyada həm idman, həm də sağlamlıq trendlərindən biri olsa da, Azərbaycanda hələ kütləvi deyil. Buna baxmayaraq, dəniz sahillərində qış üzgüçülüyünə maraq tədricən artır. Əsas şərt — bu prosesi təhlükəsiz, nəzarət altında və sağlamlıq vəziyyəti nəzərə alınaraq həyata keçirməkdir.

Ayşən Vəli