Cinlər barəsində yazılan maraqlı bilgilər

Lüğətdə "örtmək, gizlənmək, gizli qalmaq" mənasını verən cənn kökündən törəyən bir ad olaraq cinni sözü "örtülü və gizli şey" mənasını verir. Termin olaraq, "hisslərə idrak etməyən, insanlar kimi şüura və iradəyə sahib olan, ilahi əmrlərə tabe olmaq məcburiyyətində olan və mömin və inanan qruplarından ibarət olan varlıq növü" deməkdir. Cinlərin əcdadlarına cân deyilir. Gül və ifrit kimi müxtəlif növlərdən ibarət olduğu düşünülən cinlərə bəzən qədim ərəblərdə hin deyilirdi. Fars dilində pəri və div sözləri cin üçün istifadə olunur. Bəzi şərqşünaslar daislərin Latın dilindən cin və dahi sözündən ərəb dilinə keçdiyini irəli sürsələr də, İslam alimləri bu sözün ərəb mənşəli olduğunu qəbul edirlər. Kök məna və müxtəlif törəmələr nəzərə alındıqda bu baxışın daha doğru olduğunu söyləmək mümkündür. Quranda mələklər arasında İblisin qeyd edilməsi (Bəqərə 2/34) buna görədir. "Görünməz varlıq" mənasında hər mələk cindir, lakin hər cin mələk deyil. Bununla birlikdə İslam alimləri mələklərin cinlərdən ayrı bir növ olduğunu bildirərək cin sözünün insan və mələk xaricində üçüncü bir varlığın adı olaraq istifadə edilməli olduğunu bildiriblər.

Tarix boyu insanlar Allahdan kənarda görülməyən fövqəladə varlıqlara inanmış, müxtəlif dövrlərdə və coğrafi bölgələrdə bu varlıqların yaxşı və pislərinə fərqli adlar vermişlər. Bunlar bəzən ilahiləşdirilir və ya ikinci dərəcəli ilahi varlıqlar kimi görülürdü.Yəhudilik və Xristianlıqda cinlərin keyfiyyətləri qarışıq şəkildə ifadə olunur. Allah, mələk, şeytan, cin və peyğəmbərin keyfiyyətləri İslam dinində tam olaraq təyin olunduğundan qarışıqlıq yoxdur. Cinlərin təbiəti, fərqli varlıq şəkillərinə girərək görünüşləri, sığınacaqları, insanlarla münasibətləri, yaxşı və ya pis təsirləri müxtəlif ölkələrin dini olmayan ədəbiyyatında da böyük yer tutur.

Qədim Assuriyalılar və Babililər pis ruhlara və cinlərə inanırdılar. Babililər bu inancları Şumerlərdən aldıqlarına görə, bu mövzuda istifadə etdikləri sözlər də Şumer idi. Aşşurların əməllərini adlandırdıqları pis ruhlar, öldükdən sonra onlar üçün qurban kəsmədikləri və kifayət qədər təqdimatı olmadıqları üçün dünyaya qayıtdıqlarına inanan ölülərin ruhları idi.

Qədim Misirlilərin, Assuriyalılarda və Hindlilərdə olduğu kimi çox sayda fərqli cin növləri yoxdur. Qədim Misir dinindəki konvensiyaya görə, cinlər ümumiyyətlə sürünənlər və ya vəhşi heyvanlar, ilanlar, kərtənkələlər kimi qara bədənli insanlar şəklində canlılar idi. Ölülər Kitabında izah edildiyi kimi, ilanlar, timsahlar və meymunlar şəklində olan cinlər tez-tez o biri dünyaya gedə bilirdilər. Göy haqqında olan cinlər quş şəklindədir. Qədim Misirlilər cinlərin dəlilik, epilepsiya kimi xəstəliklərə səbəb olduğuna, sehrbazların cinlərdən insanlara dəhşətli yuxular göstərmək üçün istifadə etdiklərinə, insanlara və heyvanlara zərər verdiklərinə inanırdılar.

Qədim Yunanlarda demon tanrılara verilən ikinci bir ad idi. Yunan mifologiyasında bu söz fövqəlinsan insanlar üçün istifadə olunur. Bununla birlikdə, insanlar və mələklər kimi "daimons", Allah tərəfindən yaradıldı, yaxşı və pis üçün varlıq olaraq görüldü. Qərb dillərində cinlər üçün istifadə edilən iblis sözü də orta əsrlərdən bəri Yunanların "daimon" sözündən gəlib.

Müsəlman olmamışdan əvvəl türklərin inanclarına görə bütün dünya ruhlarla dolu olub və dağlarla, göllər, çaylar daima canlı obyektlərdir. Bütün təbiətə yayılan bu ruhlar yaxşı və pis olaraq iki yerə bölünürdü. Tanrı Ülgenin əmrindəki yaxşı ruhlar həm xidmətini görür, həm də insanlara kömək edir. Bu ruhlardan biri olan Yayık Ülgen ilə insanlar arasında vasitəçilik edir, insanları su ilə qoruyur və gələcək haqqında məlumat verirdi. Digər tərəfdən, yeraltı dünyanın şahzadəsi olan Erlikin əmrindəki pis ruhlar insanlara ziyanlar vuraraq, onlara və heyvanlara xəstəliklər göndərirdi.

Cinlər Orta əsr Yəhudiliyi və Kabalist ənənələrində əhəmiyyətli bir yer tutmasına baxmayaraq XVII əsrdən sonra ədəbiyyatda bəhs olunmayan dibbuk adlandırılan ayrı bir düşüncə meydana çıxdı. Bu varlıq yer üzündə dolaşmayan, lakin günahları üzündən yaşayan bir insanı sapdırır. Dibbukunun çıxarılması xüsusi dini ayinlər tələb edir.

Yəhudilikdə şeytanın Cənnətdən qovulması (Əyyub, 1/2), cinlərin başını almaq, nəticədə Mihael və səmavi ordu tərəfindən məğlub olmaq (Vəhy, 12/7 et al.) Mühüm bir hadisədir. Hz. İsa dövründəki Yəhudilər tərəfindən qəbul edilən başqa bir cin də Beelzebul'dur. Cinlərin şahzadəsi idi (Matta, 10/25).

Xristianlıqda cin anlayışı yəhudilik, manihilik, qnostisizm, yunan-Roma düşüncəsi, yəhudi apokrifik və apokaliptik ənənələrinin qarışığıdır.

Əhdi-Cədiddə cinlərin bütpərəstlərin tanrıları olduğunu bildirsə də (Həvarilərin İşləri, 17/18; 1 Korinflilər, 10/20; Yəhyanın Vəhyi, 9/20), eyni zamanda bədən və ruhi xəstəliklərin mənbəyi olduqlarını izah edir (Matta, 12). / 28; Luka, 11/20). Yeni Əhdi görə, cinlər insanlara girir və xəstəliklərə səbəb olur; Tanrının adını çəkməklə bədəndən çıxarmaq olar (Matta, 7/22).

Əsrlər keçdikcə sehrdən istifadə və cinlərdən istifadə qaydaları artdı. XII əsrlərdən bəri, xristian sənətində hər cür bədbəxtlik, fəlakət, daşqın, zəlzələ, fərdi əzab və ölümün səbəbi kimi cinlər təsvir edilmişdir. XV və XVI əsrlərdə cadukarlar, cindarlar Avropada yayıldıqdan sonra Amerikada da böyük diqqət çəkdi. İslahatçılar cin inancını da qəbul etdilər. Protestantizmin bir qolu olan yenilənmiş xristian kilsəsində və şərq kilsələrində cin çıxarmaq tətbiq olunurdu.

İslam dini öncəsi Ərəb tayfalarının inancında ruhlar aləminin, yaxşı və pis güclerindən bəhs olunurdu. Cahiliyyə ərəbləri cinləri yerüzündə yaşayan ilahlar olaraq qəbul edir, meydana gələn bir çox hadisələri onların etdiklərinə inanırdılar. Qurani Kərimin bildirdiyinə görə Qüreyşlilər, cinlərlə Allah arasında soy birliyinin olduğunu ileri sürür (əs-Saffat 37/158), cinləri Allaha ortak qoşur (əl-Ənam 6/100) və cinlərə ibadət edirdilər (Səbə 34/41).

Cin, can və cinnə sözləri Quranın əl Cin surəsində də ifadə olunur. Bunlardan cinlər üç yerdə "dəlilik", üç yerdə "cin camaatı", iki yerdə "ilan" və beş yerdə "cin" deməkdir. İyirmi iki yerdə xatırlanan cin sözü mələk və insan xaricində üçüncü növ varlıq olaraq istifadə olunur.

Quranda verilən məlumata görə, cinlər insanlar kimi Allaha qulluq etmək üçün yaradılmışdır. İnsan növünün mövcudluğundan əvvəl, Can yanan və hər şeyə nüfuz edən atəşdən yarandı (nar-i səmum, maric). Cinlərə də peyğəmbərlər göndərilmiş, bəziləri iman gətirmiş, bəziləri isə inkar etmişlər. Son peyğəmbər Hz. Məhəmməd ilahi əmrləri insanlara olduğu kimi cinlərə də çatdırdı. Cinlər insanlara nisbətən üstün bir gücə sahibdirlər. Məsələn, qısa müddətdə uzun məsafələrə gedə bilirlər, insanlar tərəfindən görülməməsinə baxmayaraq insanları görürlər, insanların bilmədikləri bəzi şeyləri bilirlər; lakin onlar qeybi də bilmirlər. Göydəki mələklərin söhbətlərindən eşitmək istəsələr də, bu mümkün deyil. Evlənirlər və çoxalırlar. İblis də cinlərdən biridir və insanların yanında cinlərdən də köməkçiləri vardır. Bəzi cinlər Hz. Süleyman, ordusunda xidmət etmiş və insanlarla məbədlər, heykəllər, kimi obyektlərin inşasında işləmişdir.

Cinlər haqqında bəzi məlumatlar hədislərdə tapılmışdır. Hədislərdə hər bir insanın yanında bir cin olduğunu, cinlərin möminlərə aldatma göstərməyə çalışdıqlarını, ancaq Quran oxunan yerdə təsirlərini itirdiyini bildirilir. Gizlin şəkildə göydən xəbər alataq, doğru, səhv öyrəndiklərini sehrbazlara və ya kahinlərə çatdırırlar.

Hz. Peyğəmbərimizin cinlərlə söhbət etdiyi də söylənilir. Hətta deyilənlərə görə namazını kəsməyə çalışan bir cin tutub, lakin sonra imtina edib sərbəst buraxıb. Başqa bir rəvayətə görə, Allah Rəsulu gecə bir dəstə cinlə birlikdə idi. Onlara Quran oxuyub və səhər cinlərin yandırdıqları atəşin qalıqlarını göstərərək vəziyyəti yoldaşlarına izah edib.

İslam alimlərinə görə, cinlər dəqiq qeybi bilməsələr də, uzun müddət yaşayırlar və mələklərdən xəbər sızdıra bildikləri üçün insanların bilmədikləri bəzi mövzulardan xəbərdar olmaları mümkündür. Bunun xaricində, cinlərlə bağlı ayələri təfsir edərək, alimlərin əksəriyyəti tərəfindən cinlərin insanlar kimi doğulan, yeyib içdikləri, evləndikləri və çoxaldıqları, öldükləri və hətta insanlarla əlaqəli varlıqlar olduqları qəbul edilir. Bəzi mənbələr, qida qoxuları yemək qalıqları və ya heyvan nəcisləri ilə bəsləndiyini bildirsə də, üstünlük verilən görüşə görə bənzərsiz bir şəkildə bəslənilir. Mənbələr ayrıca cinlərin insan şəklini, heyvanlardan ilan, pişik, it, inək cildinə girərək dünyanın müxtəlif bölgələrində, xüsusilə dağlıq yerlərdə, xarabalıqlarda, dənizlərdə, səhralarda, zibilliklərdə və qəbiristanlıqlarda yaşadıqlarını qeyd edirlər.

Mötəzilə alimləri cinlərin incə cisimlərdən ibarət olduqları üçün əslində görülə bilməyəcəklərini, ancaq onları görmək nəzəri cəhətdən mümkün olmadığını qəbul etdilər. Cinlərin insanlarla əlaqələri və onların bir-birinə təsiri ilə bağlı alimlər arasında bir fikir birliyi yoxdur. Əhli Sünnə alimlərinə görə, insanların və cinlərin bir-birlərinə təsir etmələri mümkündür. Çünki Quranda faiz yeyənlərin Qiyamət günü Şeytanın vurduğu insanlar kimi yüksələcəyi bildirilir (Bəqərə 2/275) və bir hədisdə şeytanın insan bədənində qan dövranı olaraq dolaşdığı bildirilir (Buxari, "Əḥkam" 21, "Bədül-xalq" 11). Belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, bu cür ötürülmələr təfsirə məruz qalmadan vizual olaraq qəbul edilərsə, şeytanlar kimi cinlər də insanları təsir edə bilər. Hz. Peyğəmbər, cinlərin insanlara təsirindən qurtulmaq, onları təsirsiz hala gətirmək üçün Fələk, Nas surələrini, Ayətül-kürsünü və Bəqərə surəsinin bəzi ayələrinin oxunmasını tövsiyə edib.

Cinlərin insanlara təsir göstərə biləcəyini qəbul edənlərdən bəziləri bunun daha çox sehr faktorlarında meydana gəldiyini iddia edir və cinlərin bu cür işlərdə istifadə edilə biləcəyini düşünürlər. Mənaları başa düşülməyən "havas" və "azaim" kimi bəzi mətnləri oxuyaraq cinlərdən fayda əldə etmək cəhdi xüddamizmdir. İstifadə edildiyi deyilən cinlərə xüddam deyilir. Ancaq görkəmli alimlərin əksəriyyəti cinlərin təsirindən qurtulmaq və ya ona məruz qalmamaq üçün Quran oxumaqdan başqa bir vasitə istifadə etməyi qəbul etmədi.

İslam alimləri cinlərin inkarçılarının cəhənnəmdə zəmhərir (şiddətli soyuq) və ya başqa cür əzabla cəzalandırılacağını qəbul etsələr də, möminlərin cənnət ilə mükafatlandırılması ilə bağlı fərqli fikirlər irəli sürdülər. Əksəriyyətə görə İlahi əmrlərə tabe olan inanan cinlər Cənnətə girəcəklər. Əbu Hənifə başda olmaqla bəzi digər alimlər, mömin cinlərin cəhənnəmdən qurtarılaraq mükafatlandırılacağını, ancaq cənnətə girməyəcəklərini və heyvanlar kimi məhv ediləcəyini düşünürlər. Ərəfdə (cənnət və cəhənnəmin arasında) olacaqlarını söyləyənlər də var.