"İnklüziv təhsil yalnız qanunlar və strategiyalarla məhdudlaşmamalıdır" - EKSPERT FİKİR BİLDİRDİ

“İnklüziv təhsil, bütün tələbələrin, o cümlədən xüsusi təhsil ehtiyacları (XTE) olan uşaqların bərabər təhsil alma hüququnu təmin etmək məqsədini daşıyan bir yanaşmadır. Bu model, təhsil prosesinin hər bir uşağın ehtiyaclarına uyğun şəkildə təşkilini nəzərdə tutur. Azərbaycanda inklüziv təhsilin inkişafı bir çox maneələrlə üzləşsə də, bu sahədə müsbət addımlar da atılmaqdadır”. Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında təhsil üzrə ekspert Kamran Əsədov deyib.

O bildirib ki, Azərbaycanda inklüziv təhsil son illərdə təhsil siyasətinin vacib bir istiqamətinə çevrilib: “Təhsil Nazirliyi və digər müvafiq dövlət qurumları inklüziv təhsil sahəsində bəzi addımlar atıblar. 2018-ci ildə qəbul edilmiş "Azərbaycan Respublikasında inklüziv təhsil üzrə Dövlət Proqramı (2018-2024)" inklüziv təhsilin inkişafı istiqamətində əsas sənəd kimi çıxış edir. Proqramın məqsədi, ölkədə XTE olan uşaqların ümumtəhsil məktəblərində təhsil almasını təmin etməkdir.

Rəsmi statistik məlumatlara görə, Azərbaycanda xüsusi təhsil ehtiyacı olan uşaqların ümumi sayı təxminən 70.000-ə çatır. Bu uşaqlardan yalnız bir qismi ümumtəhsil məktəblərində təhsil alır. 2023-cü ilə olan məlumatlara görə, Azərbaycanda ümumtəhsil məktəblərində XTE olan uşaqların sayı təxminən 7-10%-ə yaxındır ki, bu da inklüziv təhsilin əhatə dairəsinin hələ də aşağı olduğunu göstərir. Azərbaycanda təxminən 18 ümumtəhsil məktəbi "inklyuziv təhsil məktəbi" kimi fəaliyyət göstərir. Lakin, bu məktəblərin sayının məhdudluğu XTE olan uşaqların təhsilə çıxışını məhdudlaşdırır. Üstəlik, mövcud məktəblərin əksəriyyəti xüsusi təhsil ehtiyacları olan uşaqlara tam şəkildə uyğunlaşdırılmayıb. Azərbaycanın məktəblərinin əksəriyyəti inklüziv təhsilin tələb etdiyi infrastrukturdan məhrumdur. Məktəblərdə müvafiq avadanlıqların, resurs otaqlarının və digər lazımi şəraitin olmaması XTE olan uşaqların təhsil imkanlarını məhdudlaşdırır.

Müəllimlərin böyük bir qismi inklüziv təhsil metodlarına dair xüsusi təlim almamışdır. İnklüziv təhsilin effektivliyi üçün müəllimlərin XTE olan uşaqların təhsil ehtiyaclarını anlamaq və fərdi yanaşma tətbiq etmək bacarıqlarına malik olması vacibdir. Bəzi hallarda cəmiyyətin, valideynlərin və məktəb icmasının inklüziv təhsil barədə məlumatının və anlayışının məhdud olması maneələr yaradır. Stereotiplər, diskriminasiya və fərqli təhsil ehtiyacları olan uşaqlara qarşı mənfi münasibət inklüziv təhsilin inkişafına maneə törədə bilər. İnklüziv təhsil proqramlarının həyata keçirilməsi maliyyə resursları tələb edir. Azərbaycanın dövlət büdcəsindən inklüziv təhsil üçün ayrılan maliyyə vəsaitləri məhduddur və bu da proqramların tam şəkildə tətbiqinə mane olur.

Dünya miqyasında inklüziv təhsilin inkişafı üçün müxtəlif yanaşmalar tətbiq olunur. İsveç və Norveç kimi ölkələrdə inklüziv təhsil sistemi dövlət siyasətinin bir hissəsidir. Bu ölkələrdə inklüziv təhsil, hər bir uşağın potensialını artırmaq üçün xüsusi hazırlıq proqramları və müəllim təlimləri ilə dəstəklənir. Məktəblər infrastruktur baxımından tam uyğunlaşdırılıb və cəmiyyətin inklüziv təhsil barədə geniş məlumatı və dəstəyi var. İtaliyada bütün məktəblər XTE olan uşaqlar üçün açıqdır və onların təhsil hüquqları qorunur. 1977-ci ildən etibarən İtaliyada inklüziv təhsil tətbiq edilir və bütün məktəblərdə müvafiq resurs müəllimləri çalışır. XTE olan uşaqların təhsil mühiti və şərtləri tam təmin edilir.

ABŞ-da 1975-ci ildən qüvvədə olan “Individuals with Disabilities Education Act” (IDEA) qanunu hər bir XTE olan uşağa bərabər təhsil hüququ verir. Bu qanun məktəbləri inklüziv təhsil mühitləri yaratmağa və uşaqların fərdi təhsil planlarını (IEP) hazırlamağa məcbur edir. Qanunun tətbiqi üçün maliyyə vəsaitləri dövlət tərəfindən təmin edilir.

Müəllimlərə inklüziv təhsil metodikalarını öyrədən təlim proqramlarının artırılması vacibdir. XTE olan uşaqlarla işləmək üçün xüsusi bacarıqlar və metodlar öyrədilməlidir. Məktəblərin fiziki infrastrukturu inklüziv təhsil tələblərinə uyğunlaşdırılmalıdır. Ramps, xüsusi liftlər, resurs otaqları və uyğunlaşdırılmış dərs materialları təmin edilməlidir. Cəmiyyətin və valideynlərin inklüziv təhsil barədə məlumatlandırılması, stereotiplərin qırılması və uşaqların bərabər təhsil hüquqlarının tanınması üçün maarifləndirici tədbirlər görülməlidir. Dövlət büdcəsindən inklüziv təhsil üçün daha çox maliyyə vəsaiti ayrılmalıdır. Təhsil infrastrukturunun yaxşılaşdırılması, müəllimlərin təlimi və məktəblərdə resursların təmin olunması üçün əlavə maliyyə dəstəyi vacibdir.

Beləliklə, Azərbaycanda inklüziv təhsilin inkişafı üçün müəyyən addımlar atılsa da, bu sahədə çox iş görülməlidir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, inklüziv təhsil yalnız qanunlar və strategiyalarla məhdudlaşmamalı, eyni zamanda cəmiyyətin bütün səviyyələrində dəstəklənməlidir. Bu istiqamətdə Azərbaycanın inklüziv təhsil sahəsində qabaqcıl təcrübələri nəzərə alaraq, daha səmərəli tədbirlər həyata keçirməsi zəruridir”.