Prezident Ərdoğanın Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 78-ci Baş Assambleyasında çıxışı Türkiyenin xarici siyasətinin qlobal və regional prioritetlərini nümayiş etdirdi. Qlobal və regional güc rəqabətinin və qlobal qeyri-müəyyənliklərin artdığı, Türkiyənin regional geosiyasi mühitinin təhlükəsizlik böhranları ilə formalaşdığı bir vaxtda Türkiyə prezident Ərdoğanın rəhbərliyi ilə xarici siyasətini yenidən formalaşdırmalıdır.
Prezident Ərdoğanın 2023-cü ilin mayında keçirilən seçkilərdəki qələbəsindən sonra xarici siyasət üçün təyin etdiyi istiqamət yeni dövrün necə formalaşacağına dair aydın ipuçları verdi. Ərdoğanın xarici siyasət paradiqmasının mərkəzində Türkiyənin strateji muxtariyyətini möhkəmləndirmək və bununla da “Türkiyə oxu” kimi ifadə edilən böyük strategiya hədəfinə nail olmaq dayanır. Türkiyə oxunun məqsədi ölkəni dəyişən beynəlxalq sistemin qlobal gücünə çevirməkdir. Başqa sözlə, bu hədəf Türkiyəni effektiv iqtisadi, hərbi və diplomatik gücə çevirərək qlobal güc rəqabətində real oyunçuya çevirmək kimi xarakterizə edilə bilər.
Dövlət başçısı Ərdoğan xarici siyasətdə eyni vaxtda iki hədəfə çatmalıdır. Bir tərəfdən Türkiyenin qarşı-qarşıya olduğu ziddiyyətli və rəqabətli geosiyasi mühitdə Türkiyənin əsas maraqlarını qoruyacaq həssas diplomatiya həyata keçirmək, digər tərəfdən də qlobal və regional dəyişiklikləri görərək Türkiyəni dəyişməyə uyğunlaşdıracaq yeni vasitələr hazırlamaq. Türkiyə Cümhuriyyətinin 100 ili geridə qoyaraq ikinci əsrə qədəm qoyduğu bir vaxtda bu iki hədəfə eyni vaxtda nail olunması yeni strateji hədəf kimi simvolik məna daşıyır.
Bu strateji məqsəd prezident Ərdoğandan gələcək beş illik müddət ərzində həm Türkiyənin struktur transformasiyasını həyata keçirməyi, həm də bu struktur transformasiyaya uyğun regional və qlobal rol qurmağı tələb edir. Struktur transformasiya necə bir Türkiyə sualına cavab tələb edərkən, regional və qlobal rolu necə bir xarici siyasət sualını gündəmə gətirir.
Yeni konstitusiya və yeni iqtisadiyyat
Tarixən nəzər salınsa qlobal sistem transformasiyaları ilə Türkiyənin reallaşdırdığı daxili struktur transformasiyaları arasında güclü əlaqənin olduğu görülür. Bu çərçivədə Türkiyə tarixi dönüş nöqtələrində sistemli dəyişikliklərə ümumi olaraq daxildə hərtərəfli transformasiya ilə cavab verdi.
Türkiyənin struktur transformasiyasını mümkün edə biləcək ən mühüm sahələrdən biri yeni konstitusiya təşəbbüsüdür. Çünki Türkiye hazırda 1980-ci il hərbi çevrilişindən sonra çevriliş edənlərin hazırladığı konstitusiya ilə idarə olunur, baxmayaraq ki, onlarla dəyişiklik edilib. 1980 Konstitusiyası həm məzmun baxımından, həm də Türkiyənin aktual problemlərinin həllində kafi olmaması kimi bir çox problemə səbəb olur. Bu məqamda güclü ictimai-siyasi tələbin olduğunu və Türkiyənin parlament sistemindən prezident üsul-idarəsinə keçdiyini nəzərə alsaq, yeni konstitusiya strateji zərurət kimi qiymətləndirilir. Əslində prezident Ərdoğan da yeni konstitusiyanı təkcə yeni ictimai müqavilənin məqsədləri və dərinləşən demokratiya baxımından deyil, həm də qlobal dəyişikliklərlə ayaqlaşacaq bir baxış mətni kimi görür: “Ona görə də bizə lazım olan, millətimizin baxışına uyğun konstitusiya mətnidir".
Yeni konstitusiya təşəbbüsü ilə yanaşı, Türkiyənin iqtisadiyyatda ortodoksal (alternativ iqtisadiyyat) siyasətlərinə qayıtması xarici siyasətdən ayrı düşünülə bilməz. Pandemiyadan sonra qlobal iqtisadi durğunluq, Ukrayna müharibəsinin yaratdığı iqtisadi zəifliklər, qlobal miqyasda iqtisadi və texnoloji rəqabətin güclənməsi və Türkiyenin yaşadığı iqtisadi böhran Türkiyənin iqtisadi siyasətlərində yeni rol xəritəsinin yaradılmasını zəruri hala gətirdi. Türkiyə həm qarşı-qarşıya olduğu inflyasiya təzyiqindən qurtulmaq, həm də dünya iqtisadiyyatı ilə inteqrasiya edəcək rəqabətədavamlı iqtisadi model yaratmaq və ticarət həcmini genişləndirərək böyümək məcburiyyətindədir. Belə bir məqsəd geosiyasi və geoiqtisadi dinamikanın eyni vaxtda idarə olunmasını zəruri edir. Bu səbəbdən hökumətin son həftələrdə açıqladığı Orta Müddətli İqtisadi Proqram iqtisadiyyatda struktur transformasiya həyata keçirərək Türkiyenin iqtisadi zəifliklərindən xilas olmaq və dünya iqtisadiyyatındakı payını artırmaq məqsədi daşıyır.
Geosiyasi kontekst
Yeni konstitusiya və davamlı iqtisadiyyat siyasi sabitliyi həm daha möhkəm təməllər əsasında qura, həm də Türkiyənin xarici siyasətinin geosiyasi kontekstlə daha sağlam əlaqələr qurmasına şərait yarada bilər. Bu nöqtədə Türkiyenin qlobal dəyişikliyi necə şərh etdiyinə baxmaqda fayda var. Prezident Ərdoğanın BMT Baş Assambleyasındakı çıxışında vurğuladığı kimi, qlobal sistem hərtərəfli transformasiyadan keçir. Bu dəyişikliyin ən mühüm xüsusiyyəti böyük güc rəqabətinin geri qayıtmasıdır. Bu güc rəqabəti ABŞ və Çin arasında gedir kimi görünsə də, birbaşa bütün güclü ölkələrə təsir edir və onları mövqelərini nəzərdən keçirməyə vadar edir. ABŞ-Çin rəqabəti sistem səviyyəsində yaşansa da, regional alt sistemlərdə yeni ittifaq sistemlərinin yenidən formalaşmasına səbəb olur. Son zamanlar AUKUS, QUAD, BRICS və IMEC kimi yeni proseslər Türkiyədən qlobal xarici siyasət oriyentasiyası baxımından ənənəvi münasibətlər formalarını nəzərdən keçirməyi tələb edir. Qlobal sistemin dinamik olduğu belə bir mühitdə Türkiyənin yalnız geosiyasi mövqeyinə əsaslanan xarici siyasət strategiyası ilə irəliləmək əvəzinə, xarici siyasətində regional müxtəlifliyi artırması zəruridir.
Türkiyənin geosiyasi kontekstinin bəlkə də ən kritik ölçüsü onun münaqişəli və rəqabətli mühitdə yerləşməsidir. Ukraynada davam edən müharibə birbaşa Türkiyə-Rusiya münasibətlərinə təsir edir və Türkiyənin Avropa, Qərb və NATO ilə münasibətlərini yenidən formalaşdırır. Rusiya təhdidi qarşısında NATO kontekstində birləşməyə və möhkəmlənməyə çalışan Avropa Türkiyə ilə yeni münasibət qurmağa çalışarkən, Türkiyə muxtar siyasətlə bu yeni prosesə uyğunlaşmağa cəhd göstərir. Suriya və İraq kimi qonşu ölkələrdə davam edən qarşıdurma və kövrəkliklər Türkiyenin təhlükəsizliyinə üstünlük verməsini zəruri edir. Orta Şərqin böyük güc rəqabətinin kölgəsində yenidən formalaşdığı bir vaxtda Türkiyə Orta Şərqlə münasibətlərini yenidən dizayn edir. Türkiyənin G20 sammitində elan edilən IMEC layihəsinə cavab olaraq “İnkişaf Yolu” layihəsini sürətləndirmək səyi geosiyasət və geoiqtisadi dinamikanın eyni vaxtda necə işlədiyinin mühüm nümunəsidir.
Xarici siyasət, birtərəfli proseslərin deyil, qarşılıqlı əlaqənin baş verdiyi strateji sahədir. Başqa sözlə, strategiya əlaqəli olmalıdır. Çünki xarici siyasət tək oyunçulu bir sahəden daha çox, çox oyunçuların olduğu mürəkkəb sahədir. Prezident Ərdoğanın BMT sammitindəki çıxışı Türkiyənin xarici siyasətinin 360 dərəcə perspektivlə qurulduğunu və qlobal yönümlü olacağını göstərir.
Bütün xəbərlər Facebook səhifəmizdə
Digər xəbərlər

Xəbər lenti
Qalmaqallı amerikalı şahmatçı Moskvaya gedir
İdman 08:42Bu gün 30 dərəcə isti olacaq
Sosial 08:17Tramp yenə hədələdi
Dünya 06:37Nurgül Yeşilçay açdığı məhkəməni qazandı
Şou-Biznes 06:12Ajda Pekkan iki il sonra geri qayıdır
Dünya 05:39Ezginin evini “bomj”lar ələ keçirdi
Şou-Biznes 03:40Aİ Ukraynaya 1 milyard avro verəcək
Dünya 03:17Geyindiyi cırıq ağ köynəyi ilə gündəm oldu - FOTO
Şou-Biznes 03:12Yeni 2026 Chevrolet Corvette ilk rəsmi foto və videolarda göstərildi...
Texnologiya 01:07Dahilər daha çox hansı ailələrdə yetişir..?
Maraqlı 00:56Faşizm üzərində qələbədən 80 il ötür
Siyasət 00:32Nissan 2026-cı ildə yeni Kait krossoverini buraxacaq…
Texnologiya 8 May 23:53Pulmonoloq “zibil” qazının təhlükələri barədə xəbərdarlıq edir
Səhiyyə 8 May 23:45Türkiyə vape satışı və reklamı ilə bağlı qaydaları sərtləşdirir...
Dünya 8 May 23:36“Qelendvagen” super güclü lüks kabrioletə çevrildi...
Texnologiya 8 May 23:25Kristina Orbakaite Rusiyadakı karyerasını başa vurub...
Şou-Biznes 8 May 23:14Quş qripi insanlara pişiklərdən keçə bilər..?
Səhiyyə 8 May 23:05SpaceX 28 yeni Starlink peykini orbitə çıxarıb...
Texnologiya 8 May 22:54Azərbaycan Basketbol Liqası: “Neftçi” seriyanı bərabərləşdirib
İdman 8 May 22:50Qədim sivilizasiyaların texnologiyaları ilə bağlı artefaktlar...
Dünya 8 May 22:45Qədim insanlar Pireneyləri buz dövrünün ticarət mərkəzinə çeviriblər..?
Maraqlı 8 May 22:36BƏƏ-nin Prezidenti İlham Əliyevə zəng edib...
Siyasət 8 May 22:30Quşlar dost ola bilərmi..?
Maraqlı 8 May 22:25Papa XIV Leo dünyada sülh çağırışı edib
Dünya 8 May 22:24Avropanın ən günəşli ölkələrinin adı açıqlanıb...
Maraqlı 8 May 22:14Alimlər gündə cəmi üç saat yatmağa imkan verən gen tapıblar...
Səhiyyə 8 May 22:03“Müasir Konstitusiyamızın banisi Ulu Öndər Heydər Əliyev”
Sosial 8 May 22:01Avropa Ay proqramlarının kəsilməsinə reaksiya verir...
Dünya 8 May 21:54Opel Çin avtomobil markaları ilə rəqabət aparmağa hazırlaşır...
Texnologiya 8 May 21:44Roma Katolik Kilsəsinin rəhbəri Robert Fransis Prevost olub
Dünya 8 May 21:40Antarktidada qəribə səs-küy salan qara qutular-sarkofaqlar tapılıb...
Maraqlı 8 May 21:35Cinayətkar ermənilərin məhkəməsi davam etdirilib...
Siyasət 8 May 21:27Vulkan püskürməsinin gözlənilməz nəticəsi qeydə alınıb...
Dünya 8 May 21:23Hava çirklənməsinin ölümcül nəticələri hesablanıb...
Səhiyyə 8 May 21:16Ceyhun Bayramov türkmənistanlı həmkarı ilə telefonla danışıb
Siyasət 8 May 21:10Meyvə və tərəvəzlərdə olan gizli təhlükə...
Səhiyyə 8 May 21:05Samsung hərbi əməliyyatlar üçün planşet təqdim edib...
Texnologiya 8 May 20:54Yeni Roma Papası seçilib
Dünya 8 May 20:45Böyük Britaniyanın kiçik bir şəhərində əsl inqilab baş verib..?
Maraqlı 8 May 20:43Beyninizi vuruş, demans və depressiyadan qorumaq üçün 17 strategiya...
Səhiyyə 8 May 20:35“Kosmos-482”: 1972-ci ildəki qonaq Yerə qayıdır...
Texnologiya 8 May 20:24Azərbaycan və Türkiyə HDQ nümayəndələri arasında görüş keçirilib
Siyasət 8 May 20:19Deputat münaqişənin millətçilik xarakteri daşıdığını bildirib...
Dünya 8 May 20:16"Bizim həyət" layihəsi çərçivəsində Şirvanda növbəti abadlıq işləri...
Sosial 8 May 20:13Ümummilli Liderin 102-ci ildönümünə həsr olunmuş tədbir keçirilib... - YENİLƏNİB/ FOTOLAR
Mədəniyyət 8 May 20:13Tramp Zelenski ilə danışacağını açıqlayıb
Dünya 8 May 20:05“Ruh-ül-ərvah” bədii konsert proqramı təqdim olunub
Mədəniyyət 8 May 20:00Fransa səhiyyəsindəki ayrı-seçkiliklə bağlı xəbərdarlıq...
Dünya 8 May 19:57Azadlığın İllüziyası - Rəqəmsal Panoptikon Çağı
Sosial 8 May 19:48Milli Qəhrəman İlqar Mirzəyevin anım mərasimi keçirilib
Sosial 8 May 19:47Rusiya ilə Türkiyə arasında hava nəqliyyatının bərpası tarixi açıqlanıb
Dünya 8 May 19:41ABŞ Böyük Britaniya ilə ilk ticarət razılaşmasını əldə edib
Dünya 8 May 19:38Meksika körfəzinin adı dəyişdirilir, qanun layihəsi təsdiqlənib
Dünya 8 May 19:35Kallas Putin tribunalına doğru son addım elan edib..?
Dünya 8 May 19:24Heydər Əliyev və Azərbaycan təbiəti - seminar
Təhsil 8 May 19:16Paytaxtın 5 müntəzəm marşrutunun hərəkət sxemi dəyişdirilir
Dünya 8 May 19:14Hindistanın "Sindur əməliyyatı" haqqında nə məlumdur..?
Dünya 8 May 19:04Rusiya və Çin KXDR ilə bağlı açıqlama veriblər...
Dünya 8 May 18:55ABŞ Ukrayna ilə yeraltı sövdələşmənin zəruriliyini şübhə altına alıb
Dünya 8 May 18:44Paytaxt məktəblərində Ümummilli Liderə həsr olunmuş tədbirlər keçirilib
Təhsil 8 May 18:40"Ən böyük arzum İngiltərə və ya İspaniyada oynamaqdır..."
İdman 8 May 18:37AZƏRTAC və Vyetnamın VNA agentliyi tərəfdaşlıq müqaviləsi imzalayıb
Sosial 8 May 18:30Hyundai Rusiyaya “qayıdır”..?
Dünya 8 May 18:24Naxçıvanda cüdo turniri təşkil edilib
İdman 8 May 18:20“NASA 2026-cı ildə Marsa raket göndərə bilər..?”
Dünya 8 May 18:16Piylənmə üçün Amerika dərmanının rus analoqu...
Səhiyyə 8 May 18:05YAP Ağcabədi rayon təşkilatında tədbir keçirilmişdir FOTOLAR
Siyasət 8 May 18:04Qəribə və donmuş münaqişə - RAKURS
Siyasət 8 May 17:29Ulu Öndər Heydər Əliyevin 102-ci ildönümünə həsr olunmuş tədbir keçirilib - FOTOLAR
Mədəniyyət 8 May 17:28"Heydər Əliyevin siyasi kursunun bəhrələrini görürük" - ŞƏRH EDİLDİ
Siyasət 8 May 17:23“Xankəndi” klubu AFFA Region Liqasının yarımfinalına vəsiqə qazanıb
İdman 8 May 17:12Peruda 5,5 maqnitudalı zəlzələ olub
Dünya 8 May 17:01DİQQƏT: Bakının bir hissəsində hərəkət tam şəkildə məhdudlaşdırılacaq
Sosial 8 May 16:54Paris Olimpiadasının mükafatçısı faciəvi şəkildə öldü
İdman 8 May 16:407 kluba avrokuboklarda iştirak üçün lisenziya verilib
İdman 8 May 16:34Balakəndə kanat yolunun tikintisinə 5 milyon manat ayrılıb - SƏRƏNCAM
İqtisadiyyat 8 May 16:30Özəl xəbərlər
Digər xəbərlərAzadlığın İllüziyası - Rəqəmsal Panoptikon Çağı
Sosial 8 May 19:48"Heydər Əliyevin siyasi kursunun bəhrələrini görürük" - ŞƏRH EDİLDİ
Siyasət 8 May 17:23"Münasibətlər hər iki dövlətin maraqlarına uyğun gəlir" - ŞƏRH EDİLDİ
Siyasət 8 May 16:11Qızılın qiyməti rekord hədlərə yaxınlaşır - QURUM RƏSMİSİ DANIŞDI
İqtisadiyyat 8 May 15:55
Redaktorun seçimi
Köşə yazıları
Populyar
Valyuta məzənnəsi
-
USD 1,7000
0,00%
-
EUR 1,9241
-0,23%
-
GBP 2,2665
-0,08%
-
RUB 2,1054
+0,93%