Emojilər emosional ünsiyyətdə yeni bir dil yaradırmı? - ARAŞDIRMA

Emojilər emosional zənginliyi artırır, yoxsa emosiyaları sadələşdirir? Müasir dövrün gəncləri rəqəmsal texnologiyalar və sosial media ilə əhatə olunmuş bir dünyada böyüyürlər. Hər gün on milyonlarla mesaj, şəkil, video və simvol vasitəsilə ünsiyyət qururlar. Bu yeni ünsiyyət formalarından ən önəmlisi isə emojilərdir — vizual simvollar gənclərin gündəlik danışığında, hisslərini ifadə etməsində və sosial münasibətlərində mühüm rol oynamağa başlayıb. Emojilər sözlərin yerini tam əvəz etməsələr də, emosiyaların sürətli, vizual və bəzən də daha “təhlükəsiz” şəkildə çatdırılmasına imkan verir.

Emojilərin bu qədər geniş istifadə olunması həm sosial, həm psixoloji, həm də emosional baxımdan maraqlı və aktual bir problemdir. Onlar ünsiyyəti sürətləndirir, kommunikasiya prosesini vizual şəkildə zənginləşdirir, lakin eyni zamanda gənclərin emosional ifadə bacarıqlarına, nitq mədəniyyətinə və empatiya qabiliyyətinə təsir edə bilər. Belə ki, emosiyaların qısaldılmış simvollar vasitəsilə ifadəsi bəzi hallarda emosional dərinliyin azalmasına, hislərin səthi şəkildə ötürülməsinə və real ünsiyyətdə çətinliklərə gətirib çıxara bilər.

Emojilər emosional ünsiyyətdə yeni bir dil yaradırmı?

Müasir rəqəmsal kommunikasiya dövrünün əsas simvollarından biri olan emojilər artıq sadəcə dekorativ işarələr deyil; onlar emosiyaların kodlaşdırıldığı, hisslərin qısaldığı və ifadənin dəyişdiyi yeni bir ünsiyyət dilinin hissəsinə çevrilib. Bu dil sözlərin yerini tam olaraq tutmasa da, gənclərə hisslərini ən sürətli şəkildə çatdırmaq imkanı verir. Gənclər arasındakı ünsiyyət ritmi sürətləndikcə, emosiyaların qısa simvollarla ötürülməsi onların gündəlik kommunikasiya tələbləri ilə uyğunlaşır.

Lakin bu prosesin təsirləri ziddiyyətlidir: bir tərəfdən emosional ifadəni sürətləndirir, digər tərəfdən isə onu sadələşdirir. Emojilərin yaratdığı bu “qısaldılmış emosional nöqtələr” gənclərin hisslərini açıq şəkildə ifadə etmək bacarığını da dəyişdirir. Bu, uzun illərdən bəri sözlərlə qurulan emosional ifadənin yavaş-yavaş vizual simvollara keçməsi deməkdir. Bu keçidin sağlam olub-olmaması isə ciddi müzakirə mövzusudur.

Emojilər emosional zənginliyi artırır, yoxsa emosiyaları sadələşdirir?

Emosiyaların simvollaşdırılması iki istiqamətdə təsir göstərir. Bir tərəfdə emosional zənginlik var: gənclər sözlə ifadə edə bilmədikləri hissləri bir simvolla daha rahat çatdıra bilirlər. Utancaqlığı, məyusluğu, çaşqınlığı və ya ironiyanı bir simvolla ifadə etmək kommunikasiya prosesini daha canlı və emosional edir. Məsələn, yalnız “hmm” yazmaqla “düşünmək” hissi tam ötürülməyə bilər, amma düşünən üz emojisi mesajdakı emosional alt tona daha aydınlıq gətirir.

Digər tərəfdə isə sadələşmə var: emosiyalar çox mürəkkəb, çoxqatlı və dərin yaşantılardır. Emoji onları yalnız bir simvola endirir və nəticədə hisslər çox zaman səthi şəkildə ifadə olunur. Gənclər real emosional danışıqda hisslərini tam təsvir etmək əvəzinə qısa simvollara alışır və bu, emosional dərinliyi zamanla azalda bilər. Bu səbəbdən, emosional zənginlik və emosional sadələşmə prosesi eyni anda baş verir.

Gənclər emosiyalarını sözlə yox, simvolla ifadə etdikcə nitq bacarıqları zəifləyirmi?

Son illərdə aparılan tədqiqatlarda müşahidə olunur ki, rəqəmsal kommunikasiya gənclərin nitq strukturlarını dəyişdirir. Onlar daha qısa cümlələr qurur, emosional təsvirlərdən daha az istifadə edir və hisslərini izah etməkdə çətinlik çəkirlər. Bu, xüsusilə real ünsiyyətdə özünü göstərir.

Emojilər hissləri daşısa da, söz ehtiyatının azalmasına və emosiyaları təsvir etmə bacarığının zəifləməsinə gətirib çıxara bilir. Emosional nitq qəlibləri zəiflədikcə, gənclər daha çox “emoji dili”nə güvənir və bu da onların emosional ifadə repertuarını məhdudlaşdırır.

Digər tərəfdən, emosiyaları daha əvvəl ifadə etməkdə çətinlik çəkən gənclər üçün emojilər bir körpü rolunu oynayır. Onlar simvolların köməyi ilə hisslərini ifadə etməyə başlayır və zamanla sözlə ifadəni də inkişaf etdirə bilirlər. Bu proses hər gəncdə eyni şəkildə getmədiyi üçün nəticələr fərdlər üzrə dəyişir.

Emojilər ünsiyyətdə anlaşmanı artırırmı, yoxsa emosional yanlışlıqlara səbəb olur...

Emojilərin istifadəsi bəzi hallarda ünsiyyəti asanlaşdırsa da, emosiyaların müxtəlif mədəni kontekstlərdə fərqli anlamlara malik olması ciddi anlaşılmazlıqlara gətirib çıxara bilər. Eyni emoji bir gənc üçün ironiya, digəri üçün sevinc, üçüncüsü üçün məzəmmət mənasına gələ bilər.

Hətta eyni emoji fərqli platformalarda fərqli görünüşdə olduğuna görə mənalar dəyişir. Bu fərqlər qarşı tərəfin emosional mesajı düzgün anlamamasına səbəb olur və emosional qarışıqlıq yaradır. Məsələn, bəzi platformalarda “göz qırpma” emojisi flört xarakteri daşıyır, bəzilərində isə sadəcə zarafat mənasındadır. Bu qeyri-müəyyənlik gənclərin ünsiyyətində əlavə çətinlik yarada bilir. Empatiyanı zəiflədir, yoxsa gücləndirir?

Empatiya başqasının hisslərini dərk etmək bacarığıdır və bu proses mimika, səs tonu, bədən dili kimi çoxsaylı işarələrdən ibarətdir. Rəqəmsal ünsiyyətdə bu işarələr yoxdur, yalnız simvollar mövcuddur. Bu, empatiyanın zəifləməsinə səbəb ola bilər, çünki emojilər mürəkkəb emosional nüansları tam əhatə etmir. Gənclər qarşı tərəfin yazdığı simvolu öz emosional vəziyyətlərinə uyğun şərh edə bilirlər və bu da yanlış empatiya yaradır.

Digər tərəfdən, bəzən sözlə ifadə edə bilmədiyi hissi simvolla çatdırmaq gəncləri emosional olaraq daha açıq edir. Ən azından onlar emosiyalarını tam gizlətmək əvəzinə bir vizual işarə ilə olsa da göstərməyə başlayırlar. Bu isə bəzi hallarda empatiyanın güclənməsinə kömək edir.

Həqiqi reaksiyaları təhrif edə bilir...

Rəqəmsal ünsiyyətdə emosiyalar çox zaman daha tez və daha bəzədilmiş formada təqdim olunur. Gənclər ünsiyyət zamanı daha çox “süni emosional reaksiya” göstərmək üçün emojilərdən istifadə edir. Bu isə real münasibətlərdə emosiyaların səviyyəsini həddindən artıq yüksəldilmiş şəkildə göstərir və həqiqi reaksiyaları təhrif edə bilir.

Lakin bəzi gənclər üçün emojilər münasibətləri daha isti və daha yüngül edir. Xüsusən də introvert gənclər hisslərini daha rahat ifadə etməyə başlayır və bu, onların sosial əlaqələrini gücləndirir. Buradan belə nəticə çıxır ki, emojilərin təsiri şəxsin sosial tipinə görə dəyişir. Emojilərin beyin fəaliyyətinə təsiri: Emojilərlə ünsiyyət yalnız sosial davranış deyil, eyni zamanda neyrobioloji bir prosesdir. İnsanın beyni vizual informasiyanı söz məlumatından daha sürətli emal edir. Bu o deməkdir ki, emoji beyin tərəfindən dərhal tanınır, təsnif edilir və emosional mərkəzlərdə sürətli reaksiya yaradır.

Bu prosesi daha maraqlı edən məqam odur ki, beyin emojini real bir insan üz ifadəsi kimi qəbul edir. Məsələn, gülən üz emojisi beyindəki “mükafat sistemi”ni aktivləşdirir və xoş hiss yaradır. Bu, sosial şəbəkələrin niyə asılılıq yaratdığını da izah edən faktorlardan biridir. Ancaq bu stimullaşdırma getdikcə artdıqca, beyinin emosional reaksiya sistemləri “tez cavab” formatına uyğunlaşmağa başlayır. Real həyatda isə emosiyalar bu qədər ani və sadə deyil. Buna görə də gənclər real ünsiyyətdə səbirli şəkildə dinləməkdə, emosiyanın tonunu hiss etməkdə, qarşı tərəfin kompleks ifadələrini qavramaqda çətinlik yaşaya bilirlər.

Beynin bu vizuallaşmış ünsiyyətə alışması emosional dərinliyin azalmasına gətirib çıxara bilər. Çünki real ünsiyyətin ritmi yavaşdır, qeyri-müəyyəndir, bəzən uzun izahatlar tələb edir — emoji isə bütün bunları bir saniyədə həll edir.

Niyə bəzi gənclər emojilərdən asılı hala gəlir?

Bu asılılıq əsasən üç faktordan qaynaqlanır:

Birincisi, emojilər beynə ani emosional reaksiya verir, bu isə dopamin səviyyəsini artırır. Gənclər tez cavab almaq və tez reaksiya göstərmək vərdişi ilə asılılıq yarada bilər.

İkincisi, emojilər məsuliyyəti azaldır. Hisslərini açıq şəkildə ifadə etmək risklidir, amma emoji ilə bunu etmək daha rahatdır. Bu da emosional qaçış davranışını gücləndirir.

Üçüncüsü, sosial təsdiq mexanizmi — gənclər daha çox emoji aldıqda daha çox dəyərli hiss edir. Bu da onları daha çox emoji istifadəsinə sövq edir.

Bu asılılıq bəzi hallarda emosional inkişafın qarşısını ala bilər. Çünki insan hissləri yalnız simvolla deyil, real təcrübə ilə yaşamalıdır.

Gələcəkdə emojilər emosional ifadənin əsas formasına çevrilə bilərmi?

Mütəxəssislər hesab edir ki, gələcəkdə emojilər daha da inkişaf edə və hətta 3D formatlı emosional simvollarla əvəz oluna bilər. Bu isə emosional ifadənin daha vizual və daha sürətli olacağını göstərir.

Bununla belə, real emosional danışığın tamamilə yox olması gözlənilmir. Lakin onun forması dəyişəcək: daha qısa cümlələr, daha çox simvol, daha çox vizual kod.

Bu dəyişimin əsas nəticəsi isə belə olacaq: gənclər emosiyalarını həm sözlə, həm simvolla ifadə etməyi bacarmalıdır. Əks halda emosional balans pozula bilər. Emojilər gənclərin emosional inkişafına həm müsbət, həm mənfi təsir göstərir. Onlar ünsiyyəti asanlaşdırır, emosiyaları vizuallaşdırır, introvert gənclərə rahatlıq verir, ancaq eyni zamanda emosional dərinliyi azalda, empatiyanı zəiflədə və nitq bacarıqlarını məhdudlaşdıra bilər.

Əslində problem emojinin özündə deyil — ondan necə istifadə olunmasındadır.

Emojilər ünsiyyət vasitəsidir, amma emosiyaların tam əvəzləyicisi deyil.
Onlar hissləri çatdırır, amma onların mahiyyətini izah etmir.
Onlar ünsiyyəti gücləndirir, amma emosional inkişafı əvəz edə bilməz.

Gənclərin emosional bacarıqlarının güclü qalması üçün emoji dili ilə yanaşı, real ünsiyyəti, sözlə ifadəni və emosional müxtəlifliyi də qorumaq vacibdir.