Yeniyetmələrdə yuxu keyfiyyəti və müddətinin beyin fəaliyyətinə və gələcək davranış problemlərinə təsiri Corciya Universitetində aparılan yeni bir araşdırmada müəyyənləşdirilib.
“Brain and Behavior” jurnalında dərc olunan tədqiqat yuxu çatışmazlığının gənclərdə qərar qəbuletmə, özünü dərketmə və məlumat emalı kimi funksiyalarda iştirak edən beyin bölgələri arasında neyron əlaqənin zəifləməsi ilə bağlı olduğunu ortaya qoyub. Sözügedən neyron əlaqələrdəki pozulmalar isə depressiya, diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozuntusu , eləcə də şizofreniya kimi psixi pozuntularla əlaqələndirilir.
Məsələ ilə bağlı həkim Fidan Həsənli SİA-ya fikirlərini bölüşüb: “Son illərdə yeniyetmələr arasında yuxusuzluq və yuxu keyfiyyətinin zəifləməsi daha geniş şəkildə müşahidə olunur. Problemin yaranmasında bir neçə mühüm faktor rol oynayır və onların böyük hissəsi müasir həyat tərzi ilə bağlıdır.
Yuxusuzluğun ən çox rast gəlinən səbəblərindən biri gecə saatlarında ekran qarşısında uzun müddət qalmaqdır. Telefon, planşet və kompüter ekranlarından yayılan mavi işıq melatonin hormonunun fəaliyyətini zəiflədir və beynin yuxuya keçmə prosesini gecikdirir. Sosial media, oyunlar və onlayn fəaliyyətlər yatma saatının irəliləməsinə səbəb olur.
Bununla yanaşı, yeniyetmələrdə təhsil yükü və imtahanlara hazırlıq da stres səviyyəsini artırır. Gərginlik artdıqca bədənin təbii rahatlama mexanizmi pozulur və yuxuya getmək çətinləşir. Gecə saatlarında düşüncələrin çoxalması, gələcəklə bağlı narahatlıqlar və emosional dəyişkənlik yuxu ritminə mənfi təsir göstərir.
Bu dövrdə bədənin təbii ritmində baş verən bioloji dəyişikliklər də mühüm rol oynayır. Yeniyetməlik zamanı daxili saat gec yatmağa daha çox meyllidir, lakin məktəbin erkən başlaması gənclərin kifayət qədər istirahət etməsinə imkan vermir. Bu uyğunsuzluq yuxu çatışmazlığını artırır.
Digər təsir edən amillərdən biri kofein və enerji içkiləridir. Son illərdə bu içkilərin istifadəsi artdığı üçün yuxu mexanizmi daha güclü şəkildə pozulur. Axşam saatlarında qəbul olunan kofein sinir sistemini aktiv saxlayır və yuxuya getməni ləngidir.
Fiziki aktivliyin azalması da yuxu keyfiyyətini aşağı salan amillərdəndir. Oturaq həyat tərzi bədənin gün ərzində kifayət qədər enerji sərf etməsinə mane olur və axşam yuxuya keçid çətinləşir.
Evdəki yuxu mühiti də ciddi rol oynayır. Səs-küy, işıqlığın çoxluğu, otağın temperaturu, qarışıq yatma rejimi və ev atmosferindəki gərginlik yuxuya mənfi təsir göstərir. Bu faktorlar bir araya gəldikdə yuxusuzluq daha davamlı hala keçir.
Yuxu çatışmazlığı yeniyetmələrdə yalnız yorğunluq yaratmır; diqqətin azalmasına, yaddaşın zəifləməsinə, dərs nəticələrinin pisləşməsinə, emosional qeyri-sabitliyə və davranış dəyişikliklərinə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən, gənclərin sağlam yuxu rejimi formalaşdırması olduqca vacibdir.
Daha yaxşı yuxu üçün ekran müddətinin azaldılması, sakit və rahat yataq mühitinin yaradılması, kofeinin məhdudlaşdırılması, gündəlik rejimin nizamlanması və fiziki aktivliyin artırılması praktik olaraq ən təsirli addımlardır.
Bu səbəbdən ailələrin və məktəblərin yeniyetmələrin yuxu gigiyenasına xüsusi diqqət ayırması vacibdir. Ekran qarşısında keçən vaxtın məhdudlaşdırılması, sağlam gündəlik rejimin formalaşdırılması, stress mənbələrinin azalması və düzgün yuxu mühitinin yaradılması problemin qarşısını almaqda təsirli addımlardır. Vaxtında görülən tədbirlər gənclərin həm psixoloji, həm də fiziki sağlamlığının qorunmasına ciddi töhfə verir”.
Günay Hacıyeva
Bütün xəbərlər Facebook səhifəmizdə
USD
EUR
GBP
RUB
