Uşaqları böyüdərkən nələrə diqqət etməliyik? -ARAŞDIRMA

Uşaq psixologiyasını anlamaq mütləqdir. Sağlam və sosial inkişafın faydaları aydın olsa da, yol çox vaxt çətinliklərlə doludur. SİA xəbər verir ki, şiddət, sosial narahatlıq və həmyaşıdların təzyiqi kimi problemlər uşağın sosial inkişafına mane ola bilər. Ancaq həll yolları var. Özündə sosial inkişaf, uşaq psixologiyasının böyük povestinə yan qeyd deyil; bu mərkəzi mövzudur. Gəlin yalnız akademik mükəmməlliyi hədəfləməməyək; Biz də sosial və emosional ustalığa can ataq. “Stanford” universitetinin araşdırması nəticəsində uşağın fiziki sağlamlığı qədər psixoloji sağlamlığının da vacib olduğunu vurğulanır. Valideynlər üçün, uşağının psixoloji ehtiyaclarını başa düşmək, özünə inamı artırmaq və istəmədən özünə şübhəni təşviq etmək arasında fərq ola bilər. Pedaqoqlar üçün bu, uşağın unikal öyrənmə tərzini tanımaq və onu itaətsizlik və ya maraqsızlıq kimi qəbul etmək arasındakı fərqi ifadə edə bilər. Uşaqların psixologiyasına təsir edən oyuncaq, çizgi film və s. fərq etməsəkdə onun həyatında böyük rolu var. Uşaq vaxtı yaranan aqressiyalar, gələcəkdə psixoloji problemlər və təhlükə yarada bilər. Uşaqlar üçün düzgün həyatı necə yaradaq?

Oyuncaqlar

Uşaqların sevdiyi, əlindən yerə qoymadığı, onunla yatıb-durduğu və əsasəndə onu dost kimi gördüyü oyuncaqlar var. Uşaqlar oyuncaqları nə qədər çox sevsələrdə, bir o qədər onlara zərər vuran oyuncaqları da gözdən qaçırmamalıyıq. Bunları necə ayırd edək? Həll yolları nələrdir? Uşaqlar üçün oyuncaqların seçimi valideyn nəzarəti altındadır. Bu səbəbdən alacağınız oyuncaqların göz oxşayan və ya bahalı olmasındansa nə qədər faydalı olacağına diqqət etməlisiniz. Oyuncaqlar uşaqlarınıza fayda versə də, onların inkişafında heç bir faydası olmaya bilər. Valideynlər bu fərqi etməli və uşaqlar üçün oyuncaq seçərkən bəzi vacib məlumatlardan faydalanmalıdırlar.

Oyuncaq seçərkən nəzərə alınmalı olan məqamlar:

• Oyuncaq uşağın yaşına, maraqlarına və bacarıqlarına uyğun olmalıdır.
• Uşaq oyuncağın qarşısında uğursuz olmamalıdır.
• Oyuncaq uzun müddət uşağın maraq dairəsində qalmalıdır.
• Möhkəm və davamlı olmalıdır.
• Çox yönlü olmalı və uşağın yaradıcılığına və təxəyyülünə mane olmamalıdır.
• Oyuncaq uşağı qorxutmayan sevimli dizayna malik olmalıdır.
• Sadə, detalsız, yuvarlaq və küt künclərlə olmalıdır.
• Gender ayrı-seçkiliyi olmamalıdır.

Uşağınızın Yaşına Uyğundurmu?

Hər yaşa uyğun oyuncaqlar fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. İnkişaf üçün nəzərdə tutulmuş oyuncaqlar ölçüyə və kiçikliyə görə tərtib edilir. Kiçik hissələri olan oyuncaqlar kiçik uşaqlar üçün tövsiyə edilmədiyi halda, daha tam hissələri olan oyuncaqlar istehsal olunur. Təbii ki, 1-2 yaşlı və 6 yaşlı uşaqlar üçün oyuncaqlar zəkanın inkişafı və əl çevikliyi üçün hazırlanır. Bu zaman övladınız üçün oyuncaq alarkən diqqət edilməli olan əsas sual onun hansı yaş və yuxarı uşaqlar üçün uyğun olub-olmamasıdır.

Oyuncaqlar uşaqların sağlamlığına zərər verirmi?

Alacağınız oyuncağın yalnız uşağınızı əyləndirmək və əyləndirmək üçün deyil, həm də lazımi uyğunluq sertifikatına sahib olub-olmadığını təfərrüatları ilə araşdırmalısınız. CE sertifikatı olmalı olan bütün oyuncaqlarda olan bu ifadənin olub olmadığı yoxlanılmalıdır. CE sertifikatlı oyuncaqlar Avropa standartlarına uyğunluğu yoxlanılır və etibarlıdır.

Oyuncaq Maarifləndiricidirmi?

Qablaşdırma qutusundan oyuncaqların öyrədici olub-olmaması barədə məlumat almaq mümkündür. Təhsil məqsədləri üçün istehsal olunan məhsullara ümumiyyətlə motor bacarıqları, vizual yaddaş, riyazi oyuncaqlar, zehni oyuncaqlar və taxta oyuncaqlar daxildir. Öyrədici oyuncaqlar fiqurlar, rəqəmlər, heyvanlar, bitkilər və peşələr kimi bir çox vizualları ehtiva edir. Öyrədici oyuncaqlar əsasən təhsil üçün nəzərdə tutulmuş oyuncaqlardır. 3 yaşlı uşaqlar üçün mövcud olan öyrədici oyuncaqlar 0-2 yaş qrupuna xas olan daha sadə məşqlə başlaya bilər. Təhsil prosesi hər yaşda baş verən bir vəziyyətdir. Hər yaşda təhsil prosesi fərqlidir. Valideynlər öyrədici oyuncaqlar seçərkən öz rahatlığını düşünməkdənsə, uşağın inkişafına töhfə verəcək oyuncaqlara fikir verməlidirlər. Uşağınıza verdiyiniz hər hansı bir oyuncaq onun sakit olmasına kömək edə bilər, ancaq ona zərər verə bilər.

Oyuncaq intellektin inkişafı üçündür?

Uşaqlarda zəka inkişafı doğulduğu andan, hətta ana bətnində də başlayır. Mütəxəssislərin fikrincə, ana bətnində öyrənməyə başlayan körpələr doğulduğu andan etibarən çox sürətli öyrənmə prosesinə daxil olurlar. Uşaqların zəkalarını böyük ölçüdə istifadə etməyə açıq olduqları üçün bu prosesdə öyrəndikləri hər şey uşağın inkişafında təsirli olur. İstifadə olunan bəzi üsullarda oyuncaq seçimləri və fəaliyyətlər böyük rol oynayır. Bu mənada alternativlərin hazırlanaraq dizayn edilərək texnoloji cihazlarla istehsal olunduğu oyuncaqların mütəxəssis nəzarəti altında istehsalı uşaqlara fayda verir. Müəyyən yaş qrupuna qədər gördükləri hər şeyi əzbərləyib təqlid edən uşaqların əldə etdiyi biliklər onların intellektinin inkişafına şərait yaradır.

Oyuncaq əl və göz koordinasiyasını yaxşılaşdırırmı?

Diqqət çatışmazlığının qarşısını almaq üçün uşaqların diqqətini cəmləşdirə və bu diqqətdə eyni vaxtda əllərini istifadə edə biləcəkləri bir oyuncaq lazımdır. Kub oyunları, idarə olunan avtomobillər, labirint oyunları və kart uyğunluğu kimi oyunlar diqqəti cəmləməyə və eyni zamanda əllərinizi istifadə etməyə imkan verir. Velosiped sürmək də əl və göz koordinasiyası üçün təsirli bir oyuncaqdır. Başlanğıcda üç təkərlə istifadə edilən velosipedlər tarazlıq yaratmaq üçün zamanla iki təkərə çevrildi.

Oyuncaq məntiqi quruluşu təmin edirmi?

Oyuncaqlarla yaradılan oyunlarda məntiqin qurulması uşaqların strateji hərəkət, təhlil və sınaq qabiliyyətini artıran bir mövzudur. Bununla bağlı bəzi labirint oyuncaqları var. Bu oyunlar müxtəlif materiallardan hazırlana bilər. Məntiqdən istifadə edən sual beyinin daha yaxşı işləməsinə yardımcı olur.

Tibbi yardım qutuları

Uşaqlar həkim olub, bu oyunu oynamağı sevirlər! Bununla belə, dəst şəklində satılan bəzi oyuncaqlar çox kiçik hissələrdən ibarət ola bilər. Eyni zamanda, bu oyuncaqlar sayəsində uşağınız real şpris, qayçı və ya dərmanlarla oynamaq istəyə bilər, amma bunun üçün diqqətli olmalısız.

Oyuncaq silahlar

Bu bir oyuncaq olsa belə, uşaq bununla oynadığı təqdirdə onun xəyal gücündə şiddət və vəhşiliklə bağlı mövzular yaradır. Daha sonra isə bu xəyal yox gerçəyə çevrilir. Uşaqlar, özəlliklə də oğlan uşaqlarında bu tərz oyuncaqlarla oynamaq, onlarda aqressiya, şiddət yaradır.

Çizgi filmlər

Uşaqlar televizora baxarkən, valideynlər bu vaxtı özləri üçün ayıra biləcəkləri bir istirahət yeri kimi görürlər. Bununla belə, ailələr cizgi filmlərinə baxarkən uşaqları ilə vaxt keçirməli və vaxtaşırı baxdıqları cizgi filmləri ilə bağlı uşaqlarına suallar verməlidirlər. Sizcə bu personaj niyə belə davrandı? Bu personajın adı nə idi? Bu kimi uşağın yaşına uyğun bir sıra suallar uşağın baxdığı cizgi filmi haqqında daha çox düşünməsinə və xəyal qurmasına şərait yaradır. Bunlarla yanaşı, ailəvi yemək vaxtlarında. Uşaqlarına televizora baxmağa icazə verməməli, evlərinə qonaq gələndə özlərini yaxşı apara bilmələri üçün cizgi filmlərindən onları əyləndirmək üçün bir vasitə kimi istifadə etməməyə diqqət etməlidirlər.

Məktəbəqədər dövrdə uşaqların mücərrəd düşünmə qabiliyyətləri hələ inkişaf etməmişdir. 7 yaşına çatmamış uşaqları cizgi filmlərindən, xüsusən də reallıq qavrayışını zəiflədənlərdən uzaq tutmaq lazımdır. Televiziyada izlədikləri bütün səhnələrin öz təxəyyüllərinin məhsulu olduğunu dərk edə bilmədiklərinə görə, müsbət və ya mənfi baxdıqları hər şeyi təqlid edə bilərlər. Bir cizgi filmi qəhrəmanını təqlid edərkən heyran olduğu qəhrəman kimi fövqəlbəşəri hərəkətlər etmədiyini yaşamış uşaq cizgi filmlərinə baxarkən zaman keçdikcə özünü qeyri-adekvat hiss edə bilər.

• Çizgi filmdə uşaqlar üçün uyğun olmayan sözlər və ya zorakılıq elementləri olmamalıdır.
• Tərkibində cinsi məzmun olmamalıdır.
• Uşaqlarınız rəqəmləri, anlayışları və rəngləri asanlıqla öyrənməli və bu, onların dil inkişafına müsbət təsir göstərməlidir.
• Cizgi filmindəki musiqi və rəngarəng personajlar uşağın əylənərkən öyrənməsinə şərait yaratmalıdır.

Uşaqların 7 yaşına qədər baxdıqları cizgi filmləri istər-istəməz onların şüuraltına yerləşdiyi üçün siz mütləq uşağınızın hansı cizgi filmlərinə baxdığını izləməlisiniz. Övladınızın baxdığı televizor və planşetdə mütləq valideyn kilidindən istifadə etməlidir. Xüsusilə diqqətli olun ki, bilmədiyiniz və ya planlaşdırmadığınız heç bir şeyə baxmasın. Uşaqlara gənc yaşda ümayiş etdirilən cizgi filmlərində və animasiyalarda sosial təhlükə üzə çıxıb. Bu günə qədər milyonlarla uşağın baxdığı bir çox cizgi filminin cəmiyyəti məhv edən layihələr olduğu müəyyən edilib. Prodüser və ssenarist Uolt Disneyin qurduğu “Walt Disney” şirkətinin hazırladığı bir çox cizgi filmində homoseksual pozğun personajların yer aldığı üzə çıxıb. Şirkət hazırladığı animasiyalarda homoseksual personajları yerləşdirməklə uşaqların dünyanı yeni kəşf etməyə və tanımağa başladığı illərdə gizli şəkildə təhrifi onların şüuraltına yerləşdirir. Sorğu-sual etmək qabiliyyətini hələ tam istifadə edə bilməyən azyaşlı uşaqların bu zəifliyindən istifadə edən bu cizgi filmləri cəmiyyətin mənəvi quruluşu ilə yanaşı, sosial quruluşunu da təhdid edir. Bu cizgi filmlərinin bəzən uşaqları əyləndirmək üçün, bəzən də maarifləndirici olduğu düşünüldüyü üçün hələ də ailələr tərəfindən izlənilməsi ailələrin təhlükədən xəbərsiz olduğunu ortaya qoyur.

Oyunlar

Azyaşlı uşaqlar üçün hazırlanan bəzi rəqəmsal oyunların qorxulu personajları, qanlı səhnələri və səs effektləri ilə qorxu filmlərindən heç bir fərqi yoxdur. Hər gün yüz minlərlə uşağın oynadığı qorxu oyun obrazları, oyun məzmunu, səs effektləri, qanlı və seksual səhnələri ilə qorxu filmlərindən heç bir fərqi yoxdur. Xüsusilə məktəb partalarında yayılan tendensiya bir çox ailələri narahat edir. Bildirilir ki, məktəbdə dostlarından oyunu eşidən və oynayan uşaqların çoxu artıq tək yata bilmir və qışqıraraq oyanır. Valideynlər tez-tez “Oğlum gecələr tək yata bilmir, həmişə ağlayır” deyə bildirir. Bu məzmunları uzaq tutsaq belə, uşaqlar arasında yayılmasının qarşısını ala bilmərik. Əgər övladlarınıza gözəl, sağlam gələcək bəxş etmək istəyirsinizsə, bu məsələyə qadağalar qoymalısınız. Uşağınıza limitsiz internet imkanı vermək, təhlükəsiz olmadığını bildiyiniz halda, 5 yaşlı uşağın gecə yarısı çölə çıxmasına icazə vermək qədər təhlükəlidir. Bunun yerinə oyunları seçə və bunun üçün ekspert dəstəyi ala bilərsiz. Yaşa uyğun oyunları seçməyə üstünlük verin. Ona kompüter və internetdən gündəlik limitlə istifadə etməyə icazə verin. Onun ziyarət etdiyi saytlardan və baxdığı videolardan xəbərdar olun. Hisslərini anlamaq üçün söhbət edin. Onu maraqlandıracaq mövzuları müəyyənləşdirin və paylaşılan paylaşım üçün müntəzəm vaxt ayırın. Çünki valideynlər “Uşağıma nə qədər vaxt ayırmalıyam? demək əvəzinə "Ona gündə neçə saat kompüter və internetdən istifadə etməliyəm?" sualını verir.

Uşaqlarınıza oyuncaq və telefon əvəzinə sevginizi verin. Onları müzeylərə, teatrlara, sərgilərə və s. aparıb, onun düşüncə tərzini belə inkişaf etdirin. İdman, şahmat, futbol, musiqi və.s sahələrə yönəldərək, vaxtını bu cür səmərəli işlətməsinə icazə verin. Hər bir zamanında atılmış addım, gələcək üçün böyük uğurlar deməkdir.