III Dünya Müharibəsi - ANALİTİK

Son hadisələr üçüncü dünya müharibəsinin artıq getdiyinə şübhə yeri qoymur

Təbii ki, dünya müharibəsinin başlanğıc tarixi hələ rəsmi olaraq müəyyən edilməyib. Tarixçilər həmin tarixi 2022-ci il fevralın 24-nə, Rusiyanın Ukraynaya geniş miqyaslı işğalı gününə və ya bəlkə də 2008-ci ilin 8 avqustuna, Rusiyanın Gürcüstana hücum etdiyi günə qoya bilərlər. Əslində bu məsələ sırf siyasi xarakter daşıyır.

Tarixi faktlara nəzər salsanız, Ferdinandın öldürülməsinə qədər (1914-cü il iyunun 28-də Avstriya-Macarıstan taxt-tacının varisi Archduke-nin öldürülməsi) XX əsrin ən səs-küylü hadisələrindən biri artıq var idi. Bura imperiyaların iştirak etdiyi bir çox müharibələri də əlavə edə bilərik. Lakin Birinci Dünya Müharibəsinin başlaması bu tarixlə bağlıdır. Eyni bəhanəni əslində 1939-cu il sentyabrın 1-də başlamış İkinci Dünya Müharibəsinə də aid etmək olar. Ona görə də hesab edirəm ki, Üçüncü Dünya Müharibəsinin başlaması üçün konkret tarixi Qərb müttəfiqləri Rusiyaya qarşı rəsmən müharibəyə girəndə müəyyənləşdirəcəklər.

İndi Ukrayna sivil dünyanın hərbi avanqardı rolunu oynayır. Rusiya öz istədiyi əldə etmək, öz üsul-idarəsini yaratmaq üçün Ukraynaya qarşı müharibə aparır. Yeri gəlmişkən, bu, bütün dünya müharibələrinin oxşarıdır. Axı çökmüş imperiyalar həmişə qisas almağa çalışırlar. Birinci və İkinci Dünya Müharibələri zamanı da məhz belə olub. Və bu gün imperiyalar tipik davranış nümayiş etdirir.

Rusiya prezidenti Vladimir Putin bir daha bəyan edib ki, o, Sovet İttifaqının dağılmasını 20-ci əsrin ən böyük geosiyasi fəlakəti hesab edir. Ukraynalı siyasi ekspertlər düşünürlər ki, Sovet İttifaqının sərhədləri daxilində baş verənlər - 2008-ci ildə Gürcüstana qarşı müharibə, 2014-cü ildə Ukraynaya qarşı müharibə, Qazaxıstan əməliyyatı və nəhayət, Ukraynaya genişmiqyaslı işğal - bütün bunlar öz daxilində “böyük imperiya”nın bərpası üçün qisas almaq cəhdləridir.

Analitiklərin gəldiyi qənaət belədir ki, proses ancaq Rusiyanın dağılmasından sonra bitəcək. Yəni, Rusiyanın mövcudluğuna son qoyulmalıdır. Digər xalqlar Rusiya Federasiyasından ayrılmalı, müstəqillik və suverenlik elan etməlidirlər. Və yalnız Rusiyanın dağılmasından sonra müharibənin sonu gələcək. Paralel olaraq qlobal formatlaşdırma davam edəcək - hərbi, iqtisadi, enerji və siyasi komponentləri özündə birləşdirən mürəkkəb proses. Bu, planetdəki demokratiyaların qələbəsi olacaq.

İndi hansı addımlara ehtiyac var? Ukrayna NATO-ya üzv olana qədər ölkə təhlükəsizlik zəmanəti almalıdır. Finlandiya və İsveç də statuslarını hələ dəqiqləşdirməyiblər, lakin onların artıq Alyansın təhlükəsizlik zəmanətləri ilə əhatə olunduğu bildirilib. Ona görə də hələlik NATO-nun Ukraynanın Alyansa daxil olması prosesinin başladığını açıqlaması kifayət edərdi. Qeyd edək ki, əslində qərar NATO-nun bir ildən sonra növbəti və ya fövqəladə sammitində qəbul olunmalıdır. Amma ABŞ və ya Böyük Britaniya Ukraynaya nüvə təhlükəsizliyi təminatlarının verilməsi ilə bağlı rəsmi bəyanat da verə bilərlər. Bu, Putinin nüvə silahından istifadəsinin qarşısını almaq üçün kifayət edəcək.

Rusiyanın daxili problemləri və milli azlıqlar

Müəyyən ehtimal var ki, Dağıstan etirazları bütün Qafqaza, sonra isə Rusiyanın digər regionlarına yayılsın. Bununla belə, bu şansla bağlıdır. Bu etirazların genişmiqyaslı olub-olmayacağını dəqiq söyləmək tez olardı. Rusiya hakimiyyəti Dağıstandakı etirazlara eyni anda bir neçə yolla cavab verməyə çalışacaq. İlk növbədə etirazçıları zorla dağıtmaq cəhdi olacaq. Bununla belə, müqavimət hərəkatının artmasına səbəb olan məhz yerli sakinlərə qarşı həddindən artıq zorakılıqdır. Yəni, Rusiya hakimiyyətinin hərəkətləri yalnız polis zorakılığı, insanların döyülməsi, eləcə də qadınlara qarşı zor tətbiqi səbəbindən insanları daha çox küçələrə çıxmağa təhrik edəcək.

Sonra Rusiya Federasiyasında güc strukturlarının fəaliyyəti zəifləyə bilər və belə olan halda onlar əvvəlki kimi vəziyyətə nəzarət edə bilməyəcəklər. Çox güman ki, onlar başqa regionlardan: Stavropoldan, Kubandan və ya Çeçenistandan təhlükəsizlik işçilərini cəlb etməyə məcbur olacaqlar. Yadda saxlamaq lazımdır ki, orada polislər cəmiyyətin üzvləri kimi qəbul edilir. Buna görə də onlar Rusiyanın digər bölgələrinə nisbətən polisdən çox az qorxurlar. Oraya cəlb olunan təhlükəsizlik qüvvələri də “özlərinə məxsus” olmayacaq. Etirazlar zamanı qurbanlar da katalizator ola bilər. Axı Dağıstanda polisin qızı necə öldürdüyünü laqeydliklə telefonla çəkməyəcəklər. Bu bölgədə etirazçının ölümü dərhal daha kəskin reaksiya doğuracaq.

Bu arada sosial şəbəkələrdə artan etiraz çağırışları Rusiyanın digər regionları üçün də nümunə olacaq. Mümkündür ki, məhz bu zaman vəziyyət bir neçə həftəyə nəzarətdən çıxa bilər.

Rusiyada iğtişaşların başlanmasında marağı olanlar niyə məhz ümidlərini Qafqazda başlayacaq etirazlara bağlayırlar? Güman etmək olar ki, bu milli azlıqlarda yaxın ailə münasibətləri cəmiyyətdə daha çox həmrəyliyə təsir edir. Bundan əlavə, Rusiyanın digər bölgələrindən fərqli olaraq, məsələn, Dağıstanda ictimai davranış, şərəf və ləyaqət vacibdir. Buna uyğun olaraq, hakimiyyətin hərəkətləri hansısa prinsiplərə zidd olsa, Qafqazda reaksiya daha sürətli olacaq.

Eyni zamanda Rusiya hakimiyyəti təbliğatla etirazları sakitləşdirməyə çalışacaq. Məsələn, səfərbərliyi Dağıstanda kifayət qədər çox olan sürücülərin böyük ehtiyacı ilə əsaslandıracaqlar. Yəni, Rusiya Federasiyasında səfərbərliyin kişilər üçün “ölümcül” olmadığına dair bəzi izahatlarla çıxış edəcəklər.
Ancaq çox güman ki, etirazların miqyasına daha sonra, Rusiya Federasiyasının ucqar bölgələrindəki bir neçə dağ icması yaxınlarının itkisi üçün yas tutacaqları və Ukraynadakı müharibədə ölənlərin sayının artacağı zaman görəcəyik. Bu da cəmiyyət üçün ağrı həddidir.

ABŞ nüvə müharibəsinin qarşısını ala bilərmi?

BMT Baş Assambleyası zamanı ABŞ prezidenti Cozef Bayden Rusiya prezidenti Vladimir Putinin nüvə silahının mümkün istifadəsi ilə bağlı hədəsinə cavab olaraq bir sıra mühüm açıqlamalar verib. Onun çıxışının elə ilk dəqiqələrində Rusiyaya qarşı tamamilə fərqli ittiham səsləndirilib. İlk növbədə, bu, ABŞ-ın ritorikasının getdikcə daha az təmkinli olduğunu göstərir.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası ərəfəsində Amerika prezidenti müsahibəsində bildirib ki, Rusiyanın nüvə silahından istifadə edəcəyi təqdirdə dövlətlər əvvəlcədən konkret addımlar elan etməyəcəklər. O, bu planların açıqlanmayacağını açıq şəkildə ifadə edib və lakonik şəkildə vurğulayıb: “Mən Putinə bunu etməyi tövsiyə etməzdim”.

Baydenin tonundan belə çıxır ki, ABŞ təkcə nüvə zərbəsinə cavab verməyə hazır deyil, ABŞ onu hələlik xəbərdar etmək istəyir.

Əgər Putindən belə bir addıma hazırlıqla bağlı siqnallar olarsa, dialoqun hazırkı tonunu nəzərə alaraq, ehtimal etmək olar ki, ABŞ qeyri-ictimai dialoq vasitəsilə mümkün nüvə zərbələrinin qarşısını almağa çalışacaq.

Amma düşünmək mümkün deyil ki, Qərb kəşfiyyatının fiziki gücü problemi əngəlləmək üçün yetərli olmayacaq. Qərbdə düşünürlər ki, nüvə müharibəsi başladığı anda ilk hədəf Putinin gizləndiyi ehtimal olunan üç bunkeri olacaq. Əvvəlcə bunkerlər aradan qaldırılacaq. Nüvə təhlükəsizliyindən danışan Bayden həm də ABŞ-ın nüvə silahlarına nəzarət üçün kritik tədbirlərə əl atmağa hazır olduğunu bildirib. Bu, Ağ Evin yeni strateji sabitlik müqaviləsi üzrə danışıqları davam etdirmək planları ilə bağlı Rusiyanın mesajı idi (söhbət SNB III Strateji Sabitlik Müqaviləsini əvəz etməli olan yeni müqavilədən gedir). Putin və Bayden artıq 2021-ci ildə hazırkı razılaşmanı uzadıblar, lakin 2026-cı ildə onun müddəti başa çatacaq və onun uzadılması funksiyası artıq təmin edilmir.

Əgər yeni sənəd üzərində iş indi başlasa, müqavilə bu administrasiya dövründə, yəni 2024-cü il ABŞ prezident seçkilərinə qədər hazırlanacaq. Buna görə də amerikalılar bir neçə dəfə nüvə silahı ilə bağlı yeni sənədin hazırlanmasının zəruriliyini bəyan ediblər. Yəni Rusiyaya deyirlər: “Biz bu barədə danışmağa hazırıq”.

Ola bilsin ki, məhz bu səbəbdən amerikalılar hələ də Rusiyanı terrorizmin himayədarı kimi tanımayıblar. Lakin Vaşinqtonun artıq vurğuladığı kimi, Rusiya Federasiyası bu danışıqlara başlamaq təklifinə cavab verməyib. Hazırda əsas problem budur.

V.VƏLİYEV