Hindistanın Rusiyaya İrandan açdığı pəncərə - RAKURS

Azərbaycan Şimal-Cənub dəhlizi ilə böyük gəlir əldə edəcək

İranın son bir il ərzində qonşu ölkələrlə ticarət və iqtisadi fəaliyyətin inkişafı istiqamətində səylərinin davamı olaraq İran, Rusiya və Hindistan arasında yüksək səviyyəli üçtərəfli görüş təxminən bir il bundan əvvəl baş tutmuşdu. Görüşün keçirilməsində məqsəd praktiki olaraq yüklərin tranzitini əsasən Hindistan və Rusiya kimi böyük ölkələrlə Fars körfəzinin digər ölkələri və Oman dənizi, eləcə də Xəzər dənizinin qərb və şərq qolları ölkələri arasında artırmaq olub. Üç ölkə arasında bəzi razılaşmalar sonra müqaviləyə çevrilib və sonda icra müqaviləsi bağlanıb. İcra əməliyyatları ölkədə sürətli və müxtəlif nəqliyyat modelləri, o cümlədən gəmiçilik fəaliyyəti, liman fəaliyyəti, ölkənin limanlarında infrastruktura və yol nəqliyyatına sərmayə yatırmaq şəklində nəzərdən keçirilib.

2024-cü il mayın 13-də Hindistan ilə İran arasında Çabahar limanının icarəyə verilməsi haqqında sənəd imzalanıb. Hindistanın ingilisdilli “The Economic Times” nəşrinin yazdığına görə, sənəd Hindistanın limanlar, su yolları və gəmiçilik naziri Sarbanand Sonoval və İranın yollar və şəhərsalma naziri Mehrdad Bazarpaş tərəfindən imzalanıb.

Bu sənədə əsasən 10 ildən sonra razılaşma yenilənəcək və limanın idarəçiliyi Hindistanda qalacaq. Çabahar limanı İranın Hind Okeanına çıxışı olan yeganə böyük limanıdır. Hindistan mövcud limanı idarəçiliyə götürməklə Rusiya, Cənubi Qafqaz, Avropa və Orta Asiya ilə ticarət əlaqələrini genişləndirməyi planlaşdırır. Bu liman Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinnin tərkib hissəsi kimi qiymətləndirilir.

İranın cənub-şərqində yerləşən Çabahar limanının birgə inkişafı ilə bağlı razılıq Dehli ilə Tehran arasında 2003-cü ildə əldə edilib. Sonrakı illərdə İrana qarşı beynəlxalq sanksiyalar layihənin təxirə salınmasına səbəb olub. Dehli illər keçdikdən sonra bu layihəni yenidən gündəmə gətirib. Hindistanın baş naziri Narendra Modi 2016-cı ildə Tehrana səfər edərək İrandakı liman infrastrukturunun tikintisinə $500 milyon sərmayə qoymaq niyyətini açıqlamışdı. Dehli eyni zamanda eyni ildə limanda yeni terminalın tikintisi üçün İran və Əfqanıstanla üçtərəfli saziş imzalayıb.

Hindistanla İran arasında əldə edilən razılaşmaya görə, Rusiyadan göndərilən yüklər Azərbaycan və İran ərazisindən tranzit olaraq Çabahar limanına oradan isə Hindistanın Mumbai limanına çatdırılacaq. Yüklər əks istiqamətə İran və Azərbaycan ərazisindən keçərək Rusiyaya çatdıracaq. Bu marşrutun fəaliyyətə başlaması üçün Rəşt-Astara(İran)-Astara(Azərbaycan) dəmir yolunun tikilməsi vacibdir. Rusiya dəmir yolunun tikintisi üçün kredit ayırıb.

Ermənistanın da Hindistanla İran arasındakı son razılaşmadan gözləntisi var. İrəvan Hindistandan yola çıxan yüklərin bir hissəsinin Ermənistan üzərindən Avropaya daşınacağına ümidlidir. Ancaq bunun üçün Ermənistanda infrastruktur yenilənməli, yollar genişlənməli, dəmiryolları tikilməlidir. Azərbaycan bunların çoxunu reallaşdırıb. Ona görə də Hindistandan çıxan yüklərin Rusiyaya və əks istiqamətdə daşınmasını Azərbaycanın mövcud nəqliyyat xətləri ilə daşınması daha realdır. Digər tərəfdən Azərbaycanla Gürcüstanı birləşdirən dəmir yolu da mövcuddur ki, Hindistandan çıxan yüklərin Azərbaycan-Gürcüstan dəmir yolu ilə Qara dəniz limanlarına, oradan da Avropa ölkələrinə nəqlini reallaşdırmaq mümkündür.

Dehli və Tehran hindlilərə Oman körfəzi yaxınlığında, İran sahillərində Çabahar limanını idarə etmək hüququnu verən razılaşmanın təşəbbüskarı olublar. 10 illik müqavilə avtomatik olaraq yenilənəcək. İki ölkə arasında ticarət təkcə artmayacaq. Liman Hindistan, Əfqanıstan, Mərkəzi Asiya və Dehli mediasının vurğuladığı kimi, Rusiya arasında mühüm ticarət arteriyası rolunu oynayacaq. Hindistanlılar bu nəqliyyat dəhlizinin onların mallarının Avropaya çatdırılmasını 25 gündən 11 günə endirəcəyini gözləyirlər. Amma Hindistana sanksiyalara məruz qalacağı barədə xəbərdarlıq edən ABŞ layihəni əngəlləyir. Bundan əlavə, Çinin “Bir Kəmər və Yol” təşəbbüsündəki tərəfdaşı Pakistandan da müxalifət ola bilər.

Müqaviləni şərh edən Reuters vurğulayır ki, Hindistan bunun sayəsində Çinin qərb hissəsini Hind okeanı ilə birləşdirən və Çin hərbi gəmilərinin lövbər saldığı Karaçi və Qvadar limanları ilə rəqabətdən yayına biləcək. Hindistanın gəmiçilik naziri Sarbananda Sonowal müqaviləni imzalamaq üçün İrana gəlib. Onun sözlərinə görə, saziş regionda tədarük zəncirlərini gücləndirəcək.

Vaşinqton Hindistanın bu kursundan razı deyil. Dövlət Departamentinin sözçünün müavini və Hindistan əsilli rəsmisi Vedant Patel ABŞ-ın İrana qarşı sanksiyalarının qüvvədə olduğunu bildirib. "İranla biznes qurmaq niyyətində olanlar özləri sanksiyalara məruz qalma riskini dərk etməlidirlər", - Patel hədələyib.

Əslində, Çabahar limanı ilə bağlı saziş hələ 2018-ci ildə qüvvəyə minib. Gələcəkdə isə biz bunu Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi ilə əlaqələndirəcəyik. İran və Azərbaycan vasitəsilə dəmir yolu ilə Hindistandan Rusiyaya və Avropaya malların çatdırılmasını təşkil etmək niyyəti var. Hindistanın yarı rəsmi televiziya kanalı WION bu plana böyük bir proqram ayırıb. Teleaparıcının sözlərinə görə, bu nəqliyyat dəhlizi Çinin Cənubi Asiyadakı təsirinə qarşı tarazlıq rolunu oynayacaq və ən əsası Azərbaycan, Özbəkistan, Qazaxıstan və Ermənistan ərazisindən Rusiyaya pəncərə açacaq.

Hindistanda ölkəmizə qarşı bu cür dostluq hissləri nə dərəcədə geniş yayılıb? Burada xatırlatmaq yerinə düşər ki, 1971-ci ildə Pakistanla son müharibəsi zamanı Hindistana həqiqətən dəstək verən Moskva idi. ABŞ isə əksinə, Hindistanı cilovlamaq üçün Hind okeanına bir təyyarədaşıyan gəmi göndərdi. Yaşlı və orta nəsil bunu xatırlayır. Diplomatik mənbələrdən verilən məlumata görə, Hindistan Rusiya ilə əlaqələrini davam etdirməkdə qərarlıdır. Hindistanın baş naziri Narendra Modi bu il Rusiyaya səfər edəcək və Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə görüşəcək. Rusiya Hindistana silah tədarükünü davam etdirir. Rusiyanın iştirakı ilə Tamil Nadu ştatında Kudankulam AES layihəsi yeni inkişaf əldə edib.

İsveçrənin çağırdığı Ukrayna sammiti ilə bağlı vəziyyət daha mürəkkəbdir. Məlum olduğu kimi, o, Rusiyanın maraqları nəzərə alınmadan Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenskinin düsturuna əsasən nizamlanmanı nəzərdə tutur. Məlum olub ki, Hindistan hələ də öz mövqeyini müəyyənləşdirməyib. Hər halda Ukraynadakı münaqişənin danışıqlar yolu ilə həll olunacağına ümid ifadə olunub.

Rusiya tərəfində döyüşlərdə iştirak edə biləcək Hindistan vətəndaşlarına gəlincə, (söhbət 70-80 nəfərdən gedir) onların bəziləri Rusiya Müdafiə Nazirliyi ilə müqavilə imzalayıb. Krokusda baş verən faciə ilə bağlı hindlilər yaxınlarını itirənlərə rəğbət bəsləyib və narahat olduğunu ifadə edib. Hindistanda iki əsas dini icma - hindular və müsəlmanlar arasında fikir ayrılığını qızışdırmağa çalışan "İslam Dövləti"nin terrorçuları da fəaliyyət göstərirdilər. Lakin Hindistan kəşfiyyat xidmətlərinin bacarıqlı hərəkətləri böyük terror hücumlarının qarşısını almağa kömək edir. Bununla bağlı terrorizmə qarşı əməkdaşlıq haqqında Rusiya-Hindistan sazişinin qüvvədə olduğu qeyd edilib. Hindistan tərəfi öz təcrübəsini bölüşməyə hazırdır.

V.VƏLİYEV