III Dünya müharibəsinin bir addımlığında - ANALİTİK

Pentaqon Rusiya Federasiyasının dərinliklərinə zərbələr endirmək üçün ATACMS raketlərinin istifadəsinə qadağa qoyulduğunu təsdiqləyib, amma…

Rusiya-Ukrayna müharibəsi uzandıqca döyüş bölgəsində yeni silahların sınaqları da müntəzəm xarakter alıb. ABŞ və Fransa bu sahədə çox irəli gediblər. Hər iki ölkə Rusiyanı məhv etmək, ondan bir pay qoparmaq üçün alışıb-yansa da, Ukraynada baş verən dağıntılara, insan itkilərinə rəğmən hələ də gözləmə mövqeyini əldən vermək istəmirlər. Amma rəsmi Kiyevin tələblərinə baxmayaraq Vaşinqton və Paris daha dağıdıcı silahlarını Rusiyanın dərinliklərinə qarşı istifadə etməkdə tərəddüd edirlər, hələlik üzdə, arxa planda isə…

Pentaqonun sözçüsü Patrik Rayder əvvəlcə bildirib ki, Birləşmiş Ştatlar Amerika ATACMS raketlərinin yalnız Xarkov vilayəti ilə həmsərhəd ərazilərə hücumlar üçün istifadəsinə icazə verməkdə davam edir. Onun sözlərinə görə, ABŞ-ın bu məsələ ilə bağlı siyasəti cavab atəşinə yönəlib. "ATACMS kimi uzaqmənzilli silahlara gəldikdə, ABŞ silahlarının istifadəsi ilə bağlı heç bir dəyişiklik edilməyib", deyə Rayder brifinqdə bildirib.

Mart ayında ABŞ gizli şəkildə uzaqmənzilli ATACMS raketlərini Ukraynaya ötürüb. Əvvəlcə media bu barədə məlumat verdi, lakin sonradan Ağ Ev izah etdi ki, çatdırılma Ukrayna hakimiyyətinin tələbi ilə ictimaiyyətə açıqlanmayıb. Mayın sonunda məlum olub ki, ABŞ Rusiya ərazisinə Amerika silahları ilə zərbələr endirməyə icazə verib. Vladimir Putin Ukraynaya kömək edənlərə zərbə endirmək üçün onları silahla hədələyib.

Politico: ABŞ Ukraynaya Rusiya daxilində qoşunları vurmağa icazə verdi

ABŞ hakimiyyəti Ukraynaya təkcə Xarkov vilayətinə deyil, digər ərazilərə də hücum edən Rusiya qüvvələrinə zərbələr endirmək üçün Amerika silahlarından istifadə etməyə icazə verib. Bu barədə Amerika rəsmiləri arasında olan mənbələrə istinadən Politico nəşri məlumat yayıb. Rusiya ordusunun Xarkov vilayətinə hücumu fonunda ABŞ hücumlara cavab olaraq Ukraynaya Rusiya ərazisinə zərbələr endirməsinə icazə verib. O zaman ABŞ rəsmiləri bu qaydanın Xarkov vilayətinə hücum edən qüvvələrlə məhdudlaşdığını vurğulamışdı. Politico qeyd edir ki, o vaxtdan bəri Ukrayna qüvvələri Rusiyaya, xüsusən də Belqoroda zərbə endirmək üçün ən azı bir dəfə Amerika silahlarından istifadə edib. Bununla belə, nəşrin yazdığına görə, Ukrayna və Avropa rəsmiləri məhdudiyyətləri yumşaltmaq üçün ABŞ-a təzyiq edərək, Ukraynaya Rusiyanın istənilən yerinə zərbə endirmək imkanı verir.

Bu həftə Ağ Evin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Jake Sullivan mətbuata açıqlamasında bildirib ki, Ukrayna ilə razılaşma Amerika silahlarından istifadəyə “rus qoşunlarının əlavə Ukrayna ərazisini ələ keçirməyə cəhd etmək üçün Rusiya tərəfdən sərhədi keçərək Ukrayna tərəfinə keçdiyi istənilən yerə zərbə endirməyə imkan verir. “Bu, coğrafiya ilə bağlı deyil. Söhbət sağlam düşüncədən gedir. Əgər Rusiya Ukraynaya öz ərazisindən hücum edərsə və ya ona hücum etmək niyyətindədirsə, Ukraynaya xaricdən ona hücum edən qüvvələrə cavab tədbirləri görməsinə icazə vermək yalnız məntiqlidir”, – Ceyk Sallivan bildirib.

Anonimlik şərti ilə danışan iki ABŞ rəsmisi Ukraynanın istənilən hədəfə atəşə cavab olaraq Rusiyaya zərbə endirməsinə icazə verilməsinin Vaşinqtonun siyasətində dəyişiklik olduğunu bildirib. Əvvəlcə bu qərar yalnız Xarkov vilayətində hücum kontekstində müzakirə edilib, lakin bu, Rusiyanın digər hədəflərinə hücumlara cavab olaraq cavab zərbəsi endirilməsi imkanını istisna etmirdi. Eyni zamanda, Cek Sullivan bu həftə Rusiya daxilində uzaq mənzilli zərbələrin qarşısının alınması siyasətinin "dəyişmədiyini" vurğulayıb.

Mayın sonunda Rusiyanın Xarkov bölgəsinə hücumu fonunda Politico, The New York Times və The Washington Post ABŞ prezidenti Co Baydenin Ukraynaya Rusiya regionlarını ABŞ tərəfindən təchiz edilmiş silahlarla, o cümlədən HIMARS reaktiv yaylım atəşi sistemləri ilə hədəf almağa icazə vermək qərarına dair məlumat yayıblar.

Rusiyanın Müdafiə Nazirliyindən verilən məlumata görə, ötən gecə hava hücumundan müdafiə qüvvələri Krım və Qara dəniz üzərində 70 pilotsuz uçan aparatı ələ keçirərək məhv edib. Daha 43 pilotsuz təyyarə Krasnodar diyarı üzərində, biri Volqoqrad vilayəti üzərində məhv edilib. Qara dənizin şimal-qərb hissəsində Ukrayna Hərbi Dəniz Qüvvələrinin altı pilotsuz kateri məhv edilib. Krasnodarda PUA qalıqlarının düşməsi nəticəsində zədələnmiş qazanxananın işçilərindən biri ölüb. Bölgəyə pilotsuz təyyarənin hücumu nəticəsində daha 4 nəfər yaralanıb. Bryansk vilayətinin Klintsovski rayonu üzərində də pilotsuz təyyarə vurulub. Gecə saatlarında pilotsuz təyyarə Krasnodar diyarındakı İlski neft emalı zavodunun ərazisinə düşüb. Ukraynanın enerji obyektlərinə zərbələr, Belqorod vilayətinin atəşə tutulması, “Axmat” xüsusi təyinatlılarının Xarkov istiqamətinə köçürülməsi, Budapeştdə “Sülh marşı” və digərləri ayın mühüm hadisələridir.

Ukraynanı xarici “Patriot”lar qoruyacaq

Qərb ölkələrinə Ukrayna üçün Amerika istehsalı olan əlavə “Patriot” hava hücumundan müdafiə sistemləri tapmaq iki ay çəkib. “Hava Hücumundan Müdafiə sistemləri koalisiyası” yaradan Almaniyanın çoxsaylı çağırışlarından sonra Rumıniya öz zenit kompleksini Ukrayna silahlı qüvvələrinə verməyi qərara alıb. Eyni zamanda ölkə rəhbərliyi öz ordusunun müqavimətini dəf etməli olub. Bununla belə, Ukrayna ordusu üçün “Patriot” sistemlərinin axtarışı bununla da bitməyəcək. Hər halda, Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenskinin bəyan etdiyi kimi, ölkənin “Patriot” ehtiyacları hələ də tam olaraq təmin edilməyib.

Almaniya artıq Ukraynanın hava hücumundan müdafiəni “Patriot” sistemləri ilə gücləndirmək çağırışına cavab verən yeganə ölkə deyil. Aprelin sonunda Almaniya kansleri Olaf Şolz üçüncü Amerika istehsalı olan APU-nun Almaniya ehtiyatlarından təhvil verildiyini elan etdikdən və başqalarını Berlindən nümunə götürməyə çağırdıqdan sonra müttəfiqlər Kiyevə əlavə “Patriot”ların ayrılmasının səbəblərini axtarmaqla məşğul idilər. Bununla belə, iyunun 20-də Rumıniya Almaniyanın səylərini dəstəkləyib.

Həmin gün NATO-nun baş katibi vəzifəsinə namizədliyini rəsmən geri götürən və nəhayət hollandiyalı siyasətçi Mark Ruttenin yolunu açan ölkə prezidenti Klaus İohannisin mətbuat xidməti bildirib ki, “təhlükəsizlik vəziyyətinin əhəmiyyətli dərəcədə pisləşməsi ilə əlaqədar Ukraynada, Rumıniyanın təhlükəsizliyi də daxil olmaqla, regional nəticələri olan Milli Müdafiə Ali Şurası “Patriot sistemini Ukraynaya pulsuz olaraq təhvil vermək” qərarına gəlib.

Maraqlıdır ki, may ayında İohannis Vaşinqtonda səfərdə olarkən Buxarestin “Patriot” kompleksini Kiyevə köçürməsinin mümkünlüyünü etiraf edib, lakin qeyd edib ki, belə bir çatdırılma Rumıniyanın özünün hava hücumundan müdafiəsinin vəziyyətinə təsir etməməlidir. Daha sonra prezidentin Ağ Evin rəhbəri Co Baydenlə görüşündən sonra söylədiyi sözləri ölkənin baş naziri Marsel Çiolaku tez bir zamanda şərh edərək, Müdafiə Nazirliyinin rəhbəri Anxel Tylvarın “bu sistemi həqiqətən Ukraynaya vermək istəmədiyini” vurğulayıb. Buna baxmayaraq, müdafiə nazirinin müqaviməti dəf edilib və Rumıniya sonda Almaniyanın Ukraynanın hava hücumundan müdafiəsini Amerika sistemləri ilə gücləndirmək səylərini dəstəkləyib. Ölkə prezidentinin mətbuat xidməti bəyanatında vurğulayıb ki, komplekslərin təhvil verilməsi Buxarestin müttəfiqlərlə və hər şeydən əvvəl ABŞ ilə danışıqları davam etdirməsi şərti ilə baş verir.

Lakin çox güman ki, Kiyev üçün müsbət olan qərar təsadüfən verilməyib. Bu yaxınlara qədər Rumıniyada yalnız bir aktiv “Patriot” sistemi yerləşdirilmişdi, lakin iyunun 14-də ikinci kompleks işə salındı. Üçüncü “Patriot”un ölkədə ilin sonuna, dördüncünün isə 2025-ci ilin əvvəlində peyda olacağı gözlənilir. Beləliklə, Buxarest bəlkə də ölkənin Müdafiə Nazirliyinin öz hava hücumundan müdafiə sisteminin vəziyyəti ilə bağlı bir az sakitləşdiyi bir vaxtda sistemin təhvil verildiyini elan edib. Bu və ya digər şəkildə, vaxtı hələ məlum olmayan Rumıniya “Patriot”unun çatdırılması Ukraynanın bu komplekslərə olan tələbatını ödəməyəcək. Bundan əvvəl Vladimir Zelenski bəyan etmişdi ki, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinə ölkənin ən mühüm obyektləri və şəhərləri üzərində səmanı örtmək üçün yeddi Amerika kompleksi lazımdır, Ukrayna Hərbi Hava Qüvvələrinin spikeri İlya Yevlaş isə aprelin əvvəlində 25 “Patriot”a ehtiyacdan danışıb.

Eyni zamanda, Ukrayna liderinin hesablamalar apararkən artıq ordunun sərəncamında olan sistemləri nəzərə alıb-almadığı tam aydın deyil. İndi məlumdur ki, Almaniyanın təhvil verdiyi iki kompleks, eləcə də ABŞ-ın verdiyi bir “Patriot” komplekti Ukrayna ərazisinə yerləşdirilib. Almaniya və Rumıniyadan olan əlavə “Patriot”larla birlikdə sistemlərin sayı beşə qədər artacaq. Beləliklə, hətta minimal hesablamalara görə, Ukrayna müttəfiqlərindən daha iki yeni kompleks gözləyir. Onların haradan gələcəkləri mübahisəli sualdır. Əvvəllər tərəfdaşlar İspaniya, Yunanıstan və Polşadan “Patriot”u paylaşmağı xahiş edirdilər. Lakin hər üç ölkə belə bir təklifdən imtina edib. Üstəlik, Varşavada vəziyyət Rumıniyadakından fərqli deyil. Burada yalnız bir Amerika sistemi yerləşdirilib və ölkə ondan ayrılmaq niyyətində deyil. Bundan əlavə, media prezident Co Baydenin Amerika ehtiyatlarından kompleksi bağışlamağa hazır olduğunu bildirib.

Hər halda Ukrayna üçün “Patriot” axtarışları davam edəcək. Bu yaxınlarda G7 sammitində Co Bayden və Vladimir Zelenski iyunun 13-də Ukraynaya təhlükəsizlik və uzunmüddətli dəstək haqqında saziş imzalayıblar ki, bu da digər məsələlərlə yanaşı, Kiyevə hava hücumundan müdafiə sistemlərinin prioritet tədarükü daxildir. Maraqlıdır ki, bu müqavilənin imzalanmasından bir həftə sonra “Financial Times” qəzeti ABŞ-ın dünyanın digər ölkələrinin istehsalçıdan artıq sifariş etdiyi bütün “Patriot” qurğularını və raketlərini Ukraynaya yönləndirmək qərarından bəhs edən məqalə dərc edib. Nəşrin mənbələri iddia edib ki, arsenalında Amerika sistemləri olan beş ölkə artıq Kiyevə sistemlər verməyə razılaşıb və ABŞ-dan “Patriot” gözləyən digər dövlətlər gözləməli olacaqlar. Bununla belə, həmin gün “Financial Times” açıqlama yayıb ki, ABŞ artıq bağlanmış müqavilələr çərçivəsində digər ölkələrə tədarükləri dayandırmayacaq. Komplekslər əvvəllər əldə edilmiş razılaşmalara uyğun olaraq müştərilərə veriləcək. Lakin “Patriot” raketləri üçün sifarişlər həqiqətən də Ukraynaya yönləndiriləcək.

Milli Təhlükəsizlik Şurasının Strateji Kommunikasiyalar üzrə koordinatoru Con Kirbi iyunun 20-də təsdiqləyib ki, yeni “Patriot” raketləri indi prioritet kimi Ukraynaya göndəriləcək. O, gecikmələrin İsrail və Tayvana təsir etməyəcəyini qeyd edərək, yeni qaydanın nə qədər müddətə qüvvədə qalacağını dəqiqləşdirməyib. Sifarişsiz ilk çatdırılma yaxın həftələrdə həyata keçiriləcək.

Bu arada…

Moskva Qərbin Ukraynaya dəstəyi artırmaq cəhdlərini mənasız hesab edir. Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskovun sözlərinə görə, “nəticə əvvəlcədən bəllidir” və Kiyevə silah tədarükü “tamamilə məsuliyyətsiz mövqedir, nəticələri baxımından təhlükəlidir”.

Belqorodun uzaqmənzilli silahlardan atəşə tutulması təcavüz aktı sayıla bilər, Rusiya prezidenti Vladimir Putin deyib. O, bunu Vyetnamda media ilə söhbəti zamanı suala cavabında deyib. Prezidentə sual veriblər ki, Belqorodun və ümumilikdə Rusiya ərazisinin atəşə tutulması təcavüz aktı sayıla bilərmi? “Bu, daha çox araşdırma tələb edir, amma yaxındır. Biz bunu təhlil edirik... Bu silahları tədarük edənlər hesab edirlər ki, onlar bizimlə vuruşmurlar”, - deyə Putin cavab verib.

Qeyd edək ki, may ayında ABŞ rəsmi olaraq Rusiya ərazisinə Amerika silahları ilə zərbələr endirməyə icazə verib, ancaq Xarkov vilayətində. Almaniya və Fransa da oxşar qərar qəbul ediblər. Almaniya kansleri Olaf Şolz əmin edib ki, bu, gərginliyin artmasına səbəb olmayacaq. Vladimir Putin Ukraynaya kömək edənlərə zərbə endirmək üçün Rusiyanı silahla hədələyərək cavab verib.

Nəticə etibarilə deyə bilərik ki, artıq Qərb (NATO) bütün imkanları ilə Rusiyaya qarşı bütün cəbhələrdə açıq-gizli döyüş aparır. Döyüş meydanı kimi seçilən Ukraynanın taleyi isə qərbliləri heç narahat etmir. Bu cəbhədə ölənlər də, yaralananlar da, itkin düşənlər də, evini, isti ocağını itirənlər də, qaçqınlıq həyatı yaşayanlar da ukraynalılar və ruslardır, iki qardaş, qonşu xalq. Qərbin isə… vecinə də deyil. Təki iki varlı ölkə gücdən düşsün ki, onları ram edəndə müqavimət göstərməyə heyləri qalmasın…

V.VƏLİYEV