Trampın “yol komandası” - RAKURS

Cənubi Qafqazda ABŞ-ın tezliklə Ermənistan və Azərbaycana xüsusi diqqət yetirəcəyi ilə bağlı fikirlər səslənir

Ermənistan 2026-cı ilin əvvəlində ABŞ-ın vitse-prezidenti J.D.Vensin gəlişini gözləyir. Vaşinqtonun İrəvana “Tramp yolu”nun tikintisində yaxından iştirak edəcək yeni səfirini də göndərəcəyi gözlənilir. Bu arada Ermənistan hakimiyyəti artıq Azərbaycanla sərhədin açılması planlarını qurur. Ermənistan Amerika Araşdırmaları İnstitutunun rəhbəri Suren Sarkisyan ABŞ-ın vitse-prezidentinin və ya Vaşinqtonun digər yüksək rütbəli rəsmisinin fevralda İrəvana səfər edə biləcəyini açıqlayıb. Yüksək rütbəli amerikalı məmurun “Tramp yolu”nun inkişafına təkan verəcəyi və hətta TRIPP layihəsinin rəsmi açılış mərasimində iştirak edə biləcəyi gözlənilir.
“Respublika adından” qərbyönlü müxalifət partiyasının sədri Arman Babacanyan da Vensin iştirak edəcəyinə inanır. "Bu, adi yüksək səviyyəli səfər deyil. Vaşinqton 8 avqust razılaşmalarını yerinə yetirmək üçün sürətlə irəliləyir. Belə səfərlərin konkret dəyəri var. Ermənistan aydın, ölçülə bilən tədbirlər paketi təqdim etməlidir", - siyasətçi bildirib.

Öz növbəsində, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın keçmiş müşaviri Arsen Xaratyan Vaşinqtonun 2026-cı ildə İrəvana əvvəlkindən qat-qat çox diqqət ayıracağını təklif edib. O, bunu xüsusilə Amerika səfirinin geri çağırılması ilə əlaqələndirib. Xaratyanın sözlərinə görə, amerikalılar tezliklə investisiya və biznes məsələlərini daha yaxşı bilən yeni diplomat göndərəcəklər, çünki “Tramp yolu”nun həyata keçirilməsi məhz bu bilikləri tələb edəcək. Birləşmiş Ştatlar hələlik bu məsələyə münasibət bildirməyib. KİV-in diqqətinin artdığını görən Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi vəziyyəti şərh etmək məcburiyyətində qalıb. Departament ABŞ vitse-prezidentinin qarşıdan gələn səfəri ilə bağlı yayılan xəbərləri nə təkzib, nə də təsdiqləyib. “Biz Ermənistana planlaşdırılan yüksək səviyyəli səfərlər barədə vaxtında məlumat veririk”, - deyə departamentin sözçüsü Ani Badalyan bildirib.

Qeyd edək ki, ABŞ-ın Ermənistanda səlahiyyət müddəti başa çatan səfiri Kristina Kvien dekabrın ortalarında son müsahibəsini verib. O, bildirib ki, TRIPP layihəsi Şərqlə Qərbi birləşdirməyə hesablanıb: "Uzunmüddətli perspektivdə bu, Mərkəzi Asiyadan Qərbi Avropaya gedən marşrutdur. Sizə yaxşı məlum olan bir sıra geosiyasi səbəblərə görə Qafqaz çoxdan bu marşrutun problemli hissəsi olub. Ermənistanın cənubundan keçəcək, oradan isə Naxçıvandan keçəcək, Gümrü və Qars, Türkiyə istiqamətində Ermənistana geriyə çıxışı olan təhlükəsiz marşrut Avropa ilə bütün şərq ölkələri arasında tam transit əlaqəni açacaq. Bundan hər kəs faydalanacaq. Ermənistanın şərq və qərb sərhədləri 30 ildən artıqdır ki, bağlı qaldığını nəzərə alsaq, digərlərindən daha çox qazanacaq”.

Bu arada Ermənistan hakimiyyəti Azərbaycanla sərhədyanı ticarətin inkişafına ümid edir. Ermənistanın baş nazirinin aparat rəhbəri Arayik Arutyunyanın dediyi kimi, bu, iki ölkə arasında münasibətlərin normallaşmasının “təkamül inkişafının daha bir mərhələsi” olacaq. "Hazırda gedən proseslər - sülh müqaviləsinin imzalanması, kommunikasiyaların bloklanması, ticarətin bərpası - nə vaxtsa... həm də ikitərəfli və vətəndaşlararası transsərhəd ticarətə gətirib çıxaracaq", - Arutyunyan bildirib.
Bundan əvvəl İrəvan Bakıdan 1300 ton benzin alıb və Ermənistanın iqtisadiyyat naziri Gevorq Papoyan sərhədin açılmasının vaxtının çatdığını deyib. "Ermənistanın ixrac edə biləcəyi malların siyahısı var. Bunlara alüminium, alüminium folqa, ferromolibden, heyvandarlıq, meyvə-tərəvəz, müəyyən içkilər, müxtəlif tekstil məmulatları daxildir. Araşdırmalar göstərir ki, biz bu malları ixrac edirik, Azərbaycan isə idxal edir", - Papoyan bildirib. Nazir bu mövzuda müzakirələrin davam etdiyini vurğulayıb. Eyni zamanda, o, Gürcüstanın dəmir yolu ilə yük tranziti tariflərini rəqabətsiz hesab edir.

Lakin Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov 2025-ci ilin yekunlarına yekun vurarkən gözlənilmədən bəyan etdi ki, Bakının bir yox, iki məcburi şərti var və onlar olmadan tərəflər sülh müqaviləsi imzalaya bilməyəcək. Əvvəllər Azərbaycan hakimiyyəti yalnız preambulasını ərazi bütövlüyünə təhlükə hesab etdikləri Ermənistan Konstitusiyasına düzəlişlər etməkdə israr edirdisə, indi “Tramp yolu” işə salınmadan rəsmi sülh sazişinin mənasız olduğuna qərar veriblər. "Azərbaycanla əməkdaşlıq olmadan layihənin həyata keçirilməsi mümkün deyil. Ona görə də biz əvvəlcədən şərtlərimizi və gözləntilərimizi qeyd etmişik və onların nəzərə alınacağını gözləyirik", - Bayramov bildirib.

Paşinyan 2026-cı ildə “Tramp yolu”nun praktiki həyata keçirilməsinə başlayacağını vəd edir. Üstəlik, bunun İrəvanın daha böyük “Sülh yollarının kəsişməsi” təşəbbüsünü izləyəcəyi gözlənilir. Bu layihə, digər məsələlərlə yanaşı, bürokratik prosedurların sadələşdirilməsi yolu ilə bütün Cənubi Qafqazda beynəlxalq ticarətin köklü sadələşdirilməsini nəzərdə tutur.

TRİPP və Azərbaycanla sülh müqaviləsi Paşinyanın gələn iyunda keçiriləcək parlament seçkiləri öncəsi kampaniyasının mühüm elementləridir. Bu arada müxalifət əmindir ki, Ermənistanda heç bir başqa siyasi lider bu layihələri həyata keçirmək iqtidarında deyil, çünki onlar guya Türkiyə və Azərbaycanın maraqlarını müdafiə edir, bununla da ölkənin təhlükəsizliyini təhdid edirlər. Bununla belə, Ermənistan parlamentinin keçmiş üzvü Mikael Zolyanın dediyi kimi, hazırkı hökumətin qarşıdan gələn seçkilərdə qalib gəlmək üçün yaxşı şansı var.

Yeri gəlmişkən…

Avqust ayında Ermənistan və Azərbaycan liderləri Nikol Paşinyan və İlham Əliyev ölkələri arasında sülh müqaviləsinin mətnini paraflayıblar. Bu, Vaşinqtonda, o vaxtdan bəri Qafqaz respublikalarının liderlərini dost adlandıran ABŞ prezidenti Donald Trampın vasitəçiliyi ilə baş verib. Eyni zamanda Tramp və Paşinyan bəyannamə imzalayıblar ki, Ermənistan və ABŞ Bakını onun eksklavı olan Naxçıvanla birləşdirən marşrut üzrə əməkdaşlıq edəcəklər. Bu layihə "Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Tramp Yolu" (TRIPP) adlandırılıb.

O vaxtdan təxminən dörd ay keçib və layihə haqqında təfərrüatlar hələlik azdır, amma gələn ilin ikinci yarısında tikintinin başlanacağı barədə rəsmi açıqlamalar da var. Ermənistanın XİN başçısı Ararat Mirzoyan bu fikri təsdiq edib. İrəvanın “Tramp yolu”nu erməni-amerikan şirkətinə icarəyə verəcəyi məlumdur. Əvvəlcə sövdələşmənin 99 il olacağı gözlənilirdi ki, bu da investorlara sərmayələrini tam şəkildə geri qaytarmağa imkan verirdi, lakin sonra Paşinyan infrastruktur icarəsinin yalnız 49 il davam edəcəyini təklif edib.

Təhlükəsizlik məsələləri də həll olunmamış qalır. Bir tərəfdən bunu Amerika və ya erməni-amerikan özəl mühafizə şirkətləri həyata keçirə bilərdi. Digər tərəfdən, İran hakimiyyəti ümumilikdə Cənubi Qafqazın dinc inkişafını dəstəkləsə də, Amerika silahlı qüvvələrinin onların sərhədləri yaxınlığında olmasına qəti şəkildə qarşı çıxıb. Bununla belə, layihənin həyata keçirilməsinin təxmini müddətinə dair bir anlayış var. Bakı sözügedən yolun öz hissəsini 2026-cı ilə qədər, Yerevan isə layihələndirməni 2026-cı ilin birinci yarısında tamamlayacaq və ikinci yarısında, yəni parlament seçkilərindən sonra torpaq işlərinə başlayacaq.

Maraqlıdır ki, Ermənistanda hakimiyyət uğrunda mübarizə aparan bütün qüvvələrdən yalnız Paşinyanın “Mülki müqavilə” partiyası nəyin bahasına olursa olsun layihəni başa çatdırmaq əzmindədir. Müxalifət hələ də “Zəngəzur dəhlizi”ni respublikanın milli təhlükəsizliyinə təhdid hesab edir. Təşəbbüsün əleyhdarları ehtiyat edirlər ki, Bakı öz eksklavına birbaşa çıxış əldə edəcək və potensial olaraq Zəngəzuru (Ermənistanda bura Sünik deyirlər) ikiyə böləcək, İranla əlaqələr kəsiləcək. Paşinyan həmvətənlərini belə dəhşətli hekayələrə inanmamağa çağırır. O, erməniləri inandırır ki, “Tramp yolu” onun “Sülhün kəsişməsi” sülhməramlı təşəbbüsünün əsas elementi olacaq, Ermənistanı qlobal ticarət mərkəzinə çevirəcək, Aİ ilə Çin, Rusiya və Yaxın Şərq arasında ən qısa marşrutları təmin edəcək.

İndiyədək ABŞ TRIPP-ə 145 milyon dollar sərmayə qoyub. Paşinyan Ermənistanın strateji tərəfdaşlıq sazişi imzaladığı Avropa İttifaqından da maliyyə cəlb etmək niyyətindədir. Brüssel buna qarşı deyil, İrəvanla yaxınlaşmanı Moskvadan uzaqlaşması ilə əlaqələndirir. Rusiya da öz növbəsində “Tramp yolu” ilə bağlı Ermənistan-ABŞ razılaşmasını dəstəkləyib. Baş nazirin müavini Aleksey Overçukun dediyi kimi, əgər ermənilər müvafiq bəyannamənin imzalanmasının onlara daha böyük təhlükəsizlik təminatları verdiyinə inanırlarsa, bu, yaxşı haldır, çünki Moskva regionda sülh proseslərini dəstəkləyir.

V.VƏLİYEV