İkinci müddətdən gözlənənlər - RAKURS

Trampın gözlənilməz siyasəti Avropanı üç hissəyə böləcək

Trampın yeni prezidentlik müddəti əvvəlkindən daha sərt olacaq. Amerika təcridizmi və millətçiliyi, yüksək tariflər və ümumi gözlənilməzlik Avropanı çıxılmaz vəziyyətdə qoyub. İndi ABŞ artıq onlara “dost və sadiq müttəfiq” kimi görünmür. Ötən il noyabrın 5-də ABŞ-da keçirilən seçkilərdə qalib gələn Donald Tramp ikinci dəfə vəzifəsinin icrasına başlayıb. Demək olar ki, Trampın yeni prezidentlik müddəti əvvəlkindən daha sərt olacaq və onun hərəkətləri daha da az proqnozlaşdırıla bilər. Bu baxımdan, Avropa, ilk növbədə, Trampın dövlət başçısı kimi andiçməsindən sonra ilk fərmanlarını səbirsizliklə gözləyir.

Yeni seçilən prezident seçki kampaniyası zamanı imzalayacağı ilk sərəncamlardan birinin vəzifələrin artırılması olacağını bəyan edib. O, Çindən gələn mallara 60%, qonşu ölkələrdən - Kanada və Meksikadan gələn mallara isə 20% rüsum tətbiq ediləcəyini açıqlayıb. Eyni 20%-in Avropa mallarına şamil ediləcəyi gözlənilir.

Demək olar ki, Amerika bazarını xarici mallara və monopoliyalara bağlamaqdan əsas qazanan Amerika şirkətləri olacaq. Bu məqsədlə Tramp vəzifəyə başlamazdan bir həftə əvvəl xüsusi olaraq tarifləri və digər gəlirləri toplamaq üçün Xarici Gəlir Xidməti adlı yeni federal agentliyin yaradılmasını elan etdi. Bu o deməkdir ki, o, milli bazarı xarici inhisarlardan qorumaq vəzifəsini tez bir zamanda öz üzərinə götürmək niyyətindədir.

Çin Trampın tarif aysberqinin ucunda olduğu halda, Almaniya da tariflərdən payını alacaq ölkələrdən biridir. Yanvarın 14-də “Süddeutsche Zeitung” qəzetində aparılan təhlildə Trampın tariflərinin Almaniyada 300 min iş yerinin itirilməsinə səbəb olacağı qeyd edilib. Məsələ burasındadır ki, 2023-cü ildə ABŞ Almaniya üçün idxal olunan alman məhsullarının həcminə görə birinci ölkə olub. Almaniyanın ABŞ-a ixracı 157 milyard avro təşkil edib ki, bu da son 20 ilin ən yüksək göstəricisidir. İdxalla müqayisədə ABŞ-ın 2023-cü ildə Almaniya ilə ticarət kəsiri 69,3 milyard avro təşkil edib. Almaniyanın ABŞ-a satdığı əsas mallar əczaçılıq və maşınqayırma məhsullarıdır. 300 min insanın işdən çıxarılması bu hadisələrin birbaşa nəticəsidir. Dolayı təsirləri əlavə etməklə, Trampın tarif siyasətinin 1,5 milyon işə təsir edəcəyi təxmin edilir. Tariflər Almaniya iqtisadiyyatını artıq iki ildir tənəzzüldə olan dərin böhrana sürükləyə bilər.

Amerika bazarının bağlanması fonunda Çin monopoliyalarının prioritet hədəfi Avropa olacaq. Artıq Almaniya inhisarçılarının Çin şirkətləri ilə xərclər baxımından rəqabət aparmaqda çətinlik çəkəcəyindən danışılır. Bunun qarşısını almaq üçün Avropa da yaxın gələcəkdə ABŞ ilə eyni səviyyədə tariflər tətbiq edə bilər. Bir sözlə, iqtisadi cəbhədə Trampın ikinci dönəmi bazar və ticarət müharibələrinin intensivləşdiyi bir dövr olacaq.

Siyasi baxımdan biz gərginliyin, qütbləşmənin və gözlənilməzliyin artmasını gözləyə bilərik. Ukrayna münaqişəsi ilə bağlı qanun layihəsi Avropa ölkələrinə təqdim olunacaq, NATO-nun müdafiə xərcləri üçün təyin etdiyi 2 faizlik həddi qaldırılacaq, Çini iqtisadi və hərbi mühasirəyə almaq üçün səylər gücləndiriləcək.

Bütün bunlar Avropanın özünün də bildiyi kimi, açıq-aydın çox sarsıdacaq. Tez-tez deyirlər ki, Trampın açıqlanmayan məqsədlərindən biri Avropa İttifaqını parçalamaq və zəiflətmək olacaq. Məsələn, Almaniyanın xarici işlər naziri Annalena Baerbok deyir: “Trampın “Öncə Amerika” siyasətinə cavab “Birləşmiş Avropa” olmalıdır. İndi geniş şəkildə deyilir ki, Avropa inteqrasiyasında irəliləyiş çox vaxt böhran dövründə əldə edilir. Avropa olaraq birləşin, çünki belə olmalıdır”.

Həmin məqalədəki növbəti qeyd də diqqət çəkir: "Heç kim Avropanı və xüsusilə Almaniyanı gözləyən təhlükənin miqyası ilə bağlı heç bir illüziyaya qapılmamalıdır. Amerika nəinki millətçiliyə və təcridçiliyə qayıdır, həm də gözlənilməzliyə doğru sürüşür".

Tramp və Elon Maskın Avropanın daxili siyasətinə qarışmasının qarşıdakı dörd il ərzində Aİ-ni üç əsas oxda parçalayacağı gözlənilir. Birinci qrupa nə olursa olsun ABŞ-ı dəstəkləyəcək şəxslər daxil olacaq. İlk növbədə, “Rusiya təhlükəsi” elan edən Polşa və Baltikyanı ölkələr. Ukrayna münaqişəsi fonunda özünü Amerika orbitinə çıxaran Almaniya da bu qrupa aiddir. Burada iqtisadiyyatda asılılıq münasibətləri həlledici rol oynayır.

İkinci qrup siyasi və ideoloji baxımdan Trampa uyğun gələn liderlərin idarə etdiyi ölkələr olacaq. Əvvəla, bura ifrat sağçıların güclü olduğu Macarıstan və İtaliyadır.

Üçüncü qrup ölkələr ABŞ və Trampdan ayrı fəaliyyət göstərmək istəyənlərdir. Burada hazırda Fransa ön plana çıxır. Bu qrup hazırda zəifdir, lakin Trampın qeyri-sabit siyasəti onu daha da gücləndirə bilər.

Beləliklə, qarşıdakı dörd ildə, bir çox siyasi tarazlıqların dəyişmək üzrə olduğu bir vaxtda Tramp və komandası bütün nöqteyi-nəzərdən aqressiv və praqmatik iqtisadi, siyasi, hərbi xətt izləyəcək və bu xətt Amerika imperializminin maraqlarını əsas götürəcək. Və bu həm də dünya xalqları arasında, xüsusən də Avropada Amerika imperializminə və onun liderlərinə qarşı ictimai qəzəb və reaksiya üçün şərait yaradacaq. Axı indiyə qədər “dost” və “müttəfiq” kimi görünən ABŞ üçün əsas prioritetin öz maraqları olduğu daha da aydın olacaq.

Tramp Aİ-yə: “Ya neftimizi al, ya da tarifləri gözlə”

Tramp Aİ ölkələrini daha çox Amerika neft və qazı almağa başlamazsa, onları tariflərlə hədələyib. "Biz enerjidən çox pul qazanacağıq", deyən Tramp vəzifəyə gəldikdən sonra əlavə edib ki, bizdə hamıdan daha çox şey var. ABŞ prezidenti çağırış edib, əgər Avropa İttifaqı tariflərdən yayınmaq istəsə, daha çox Amerika nefti və qazına ehtiyacı olacaq. Tramp bazar ertəsi andiçmə mərasimindən sonra Ağ Evdə jurnalistlərə deyib: “Onların edə biləcəyi şey neftimizi və qazımızı almaqdır. Biz Avropa İttifaqı ilə təxminən 300 milyard dollarlıq kəsiri ya tariflərlə düzəldəcəyik, ya da neft və qazımızı almalı olacaqlar”.

Avropa İttifaqı və bəzi Asiya hökumətləri dünyanın ən böyük xam neft istehsalçısı və mayeləşdirilmiş təbii qaz ixracatçısından enerji alışını artırmağı düşünür. Keçən il Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen ABŞ idxalının istehlakı Rusiyanın yanacağı ilə əvəz edə biləcəyi fikrini irəli sürmüşdü. Qısa müddətdə ABŞ-ın təbii qaz ixracını artırmaq imkanları çox azdır. Mavi yanacaq uzunmüddətli müqavilələr əsasında satıldığı üçün Avropaya tədarükün artırılması qazın ilkin alıcılarından tədarükün yönləndirilməsinə razılıq vermələrini tələb edəcək, lakin bu, ABŞ ixracının həcmini artırmayacaq.

Bunun əvəzinə, avropalı alıcılar ABŞ-ın mayeləşdirilmiş təbii qaz layihələri ilə uzunmüddətli müqavilələr vasitəsilə tədarükün təmin edilməsini nəzərdən keçirə bilər ki, onların tikintisi illər çəkəcək. Tramp fövqəladə vəziyyət elan etməklə və ABŞ-ın əksər sahil sularında qazma işlərini effektiv şəkildə əngəlləyən dənizdə neft və qaz qazma qadağalarını aradan qaldırmaqla Amerikanın enerji inkişafını artırmağa çalışıb. O, həmçinin Bayden administrasiyasının yeni sıxılmış qaz ixrac zavodları üçün icazələrə qadağasını ləğv edib.

ABŞ prezidentinin ilk sərəncamları...

ABŞ prezidenti Donald Tramp ölüm hökmü ilə bağlı fərmanı imzalayıb. Baş prokurora ştatlara öldürücü inyeksiya dərmanları əldə etməkdə kömək etmək tapşırılıb. Sərəncam Trampın Ağ Evə qayıtmasından bir neçə saat sonra verilib. Sərəncam Ədliyyə Departamentini yalnız müvafiq federal işlərdə ölüm cəzası axtarmağa deyil, həm də ölümcül inyeksiya dərmanlarının adekvat təchizatını təmin etmək üçün mübarizə aparan Birləşmiş Ştatlarda onun qorunmasını təşviq etməyə yönəldir.

Tramp baş prokurora hüquq-mühafizə orqanları əməkdaşlarının qətli və “bu ölkədə qeyri-qanuni əcnəbi tərəfindən törədilən ağır cinayətlərə” görə ölüm cəzası tələb etməyi tapşırıb. Nəşrin məlumatına görə, Tramp administrasiyası ilk dövründə 13 federal edam həyata keçirib ki, bu da digər prezidentlərdən çoxdur. Çıxışında respublikaçı həmçinin narkotik vasitələrin satışı ilə məşğul olan şəxslərə ölüm cəzası verilməsini istəyib və daha sonra narkotik qaçaqmalçılarını da edam edəcəyinə söz verib.

V.VƏLİYEV