İran İsrailə qarşı cəbhə yaradır? – BAXIŞ BUCAĞI

Əraqçinin İordaniya, Misir və Türkiyə səfəri də buna hesablanıb

İran-İsrail münasibətləri böyük müharibənin astanasındadır, tərəflər hücumdan əvvəl əlverişli mövqe əldə etmək üçün daha çox diplomatik səylərini artırıblar. Tərəfdaş dövlətlərlə məsləhətləşmələr, fikir mübadilələri aparılır, atılacaq addımların müəyyənləşdirilir. İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi İsrailə qarşı mübarizədə Yaxın Şərq və Şimali Afrika ölkələrindən dəstək almaq üçün yeni regional səfərinə başlayıb. Onun dayanacağı yerlərdən biri də yəhudi dövlətinə neft əldə etməyə kömək edən müstəqil hesabatların göstərdiyi Türkiyə olacaq. Ayrı-ayrılıqda Tehran Ankaranın Hizbullahın regionda zəifləyən mövqelərindən istifadə edə biləcəyindən narahatdır. Türkiyənin TRT telekanalı fars dilində kanal açdığı üçün ikitərəfli əlaqələrdə də etimad böhranı var.

Yaxın Şərq turnesi çərçivəsində Əraqçının İordaniya, Misir və Türkiyəyə səfəri planlaşdırılır. İslam Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin izah etdiyi kimi, “soyqırım, müharibə və cinayətlərə son qoymaq” məqsədi ilə region ölkələri ilə məsləhətləşmələr aparılır. Beləliklə, bu ay Türkiyənin Yaxın Şərqdəki qonşuları ilə təmaslarını artıran nazirin gündəmində yenə də İsrailin hərəkətləri olacaq: Əraqçi oktyabrın 9-da Səudiyyə Ərəbistanına, 10-da isə Qətərə səfər edib. Şayiələrə görə, İran diplomatiyasının rəhbəri Körfəz ölkələrini İslam Respublikasının infrastrukturuna hücum etmək istəyən İsrail təyyarələrinin uçmasının qarşısını almağa çağırıb.

Hazırkı səfərdə nazirin əsas istiqaməti baş nazir Benyamin Netanyahuya ünvanlanan döyüşkən ritorikasına baxmayaraq, İsraillə iqtisadi əlaqələri azaltmağa razı olmayan Türkiyə ola bilər. Ankaranın başlatdığı məhdudiyyətlər çox gec idi və müşahidəçilərin dediyi kimi, simvolik xarakter daşıyırdı. Hizbullaha yaxın olan “Əl-Əxbar” nəşrinin bu il xəbər verdiyi kimi, İranın mərhum prezidenti İbrahim Rəisi türkiyəli həmkarı Rəcəb Tayyib Ərdoğandan yəhudi dövlətinə qarşı ticarət sanksiyalarının tətbiqini birbaşa tələb edib. Lakin Livan qəzetinin mənbələrinə görə, Türkiyə lideri həmsöhbətinə qəti imtina ilə cavab verib.

Ankaraya qarşı əsas şikayət onun yəhudi dövləti üçün neft tranziti rolunu oynamağa hazır olmasıdır. ABŞ-da yerləşən Oil Change International tədqiqat platforması iki ay əvvəl “İsrailin yanacaq tədarükünün arxasında duran ölkələr və şirkətlərə yeni baxış” adlı hesabat dərc edib. Tədqiqatın müəllifləri bəyan ediblər ki, Azərbaycan “Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) boru kəməri vasitəsilə xam neft tədarükünün 28%-ni təmin etməklə” İsrail dövlətinin aparıcı xammal tədarükçüsü olaraq qalır. Oil Change International Azərbaycan neftinin Türkiyənin Ceyhan limanında tankerlərə yüklənməsi, daha sonra isə İsrailin liman şəhəri Hayfaya daşınması faktına diqqət çəkib. Hökumətin bu ittihamlara verdiyi nadir cavablardan biri də Türkiyənin enerji və təbii sərvətlər naziri Alparslan Bayraktarın ölkəsinin limanlarından çıxan tankerlərin istiqamətlərinə nəzarət edə bilməyəcəyini izah edən televiziya çıxışı olub. O, ayrıca qeyd edib ki, bu vəziyyətdə çox şey BTC-nin operatoru - Britaniya BP-dən asılıdır.

Ancaq belə bir mövqe çətin ki, Türkiyə daxilində Fələstinin fəal dəstəkçilərini qane etsin. Respublikada özünü Qəzza zolağı ilə həmrəylik və “sionizm və imperializmə qarşı kollektiv mübarizə” tərəfdarı olan gənclər təşkilatı kimi təqdim edən “Fələstin üçün 1000 gənc” hərəkatı getdikcə genişlənir. 2024-cü ilin yanvarında yarandığı gündən Fələstinlilərin də qoşulduğu beynəlxalq platforma mütəmadi olaraq ölkənin hər yerində - İstanbul, Bursa və Ankarada etiraz aksiyaları keçirir. Bəzi fəallar, Türkiyə Cinayət Məcəlləsinə uyğun olaraq prezidenti və hakimiyyəti təhqir etmək maddəsini pozduqlarına görə həbs ediliblər.

İran və Türkiyənin İsrailə yanaşmalarından əlavə, fikir ayrılığının başqa səbəbləri də var. Oktyabrın 18-də İstanbulda Əraqçının Cənubi Qafqaz üzrə “3+3” platformasının (Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan və Rusiya, İran, Türkiyə) iclasında iştirakı planlaşdırılır. Tehran Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasını birləşdirəcək nəqliyyat marşrutu olan Zəngəzur dəhlizi konsepsiyasından ciddi şəkildə narahatdır. İran quru yolu ideyasına Ermənistanla arasında məsafə yaratmaq üçün Türkiyənin dəstəklədiyi layihə kimi baxır.

Öz növbəsində Ankara Tehranı Suriya və İraqda fəaliyyət göstərən radikal kürd qruplaşması olan Kürdüstan Fəhlə Partiyası (PKK) təchiz etməkdə şübhələnir. “Yeni Şafak” qəzetinin yazdığına görə, yayda Türkiyə hakimiyyəti İrana PKK-ya silah tədarükünü dayandırmaq tələbi göndərib. Livandakı vəziyyət də ikitərəfli münasibətlər kontekstində mühüm fenomenə çevrilir. Qərb analitikləri Hizbullahın zəiflədilməsinin Ankaranın maraqlarına uyğun olduğunu iddia edirlər. Məsələn, “Allahın partiyası”nın Suriya qolu bu meydanda Türkiyənin “vəkil qüvvələri”nə təbii rəqib kimi çıxış edirdi və İsrailin hərbi təzyiqi Hizbullahın xarici fəaliyyətini iflic edir.

Türkiyənin milli teleradio şirkəti TRT-nin bu il üçün nəzərdə tutulan fars bürosunun fəaliyyətə başlaması da böyük qalmaqal iyi gəlir. Bir həftə əvvəl yayımçının baş direktoru Mehmet Zahid Sobaçı TRT Fars kanalının Türkiyəyə “regional güc balansında” təsirli rol oynamaq imkanı verəcəyini açıqlamışdı. "Biz İranı narahat etməliyik" Sobaçı itaətkarlıqla deyib. Prezident Administrasiyasının kommunikasiya müdirliyinə tabe olan platforma Türkiyənin yumşaq gücünün alətindən başqa bir şey kimi qiymətləndirilir. İranın Ümumdünya Yayımlarının (IRIB) rəhbəri Əhməd Noruzi TRT baş direktorunun şərhlərini “qınamağa və aydınlaşdırmağa” çağırıb. Təhlükəsizlik aparatına yaxın hesab edilən iranlı politoloq Əli Əkbər Raefipur isə Türkiyəni “tamamilə NATO və sionistlər tərəfindən hazırlanmış media siyasəti” yürütmək niyyətində ittiham edib. Xarici yayımçıların əməyinin İranın xarici siyasətində faktora çevrilə biləcəyini Səudiyyənin işgüzar dairələrinin payının olduğu müxalifətin informasiya flaqmanı olan İran Beynəlxalq peyk kanalı ilə bağlı vəziyyət sübut edir.