Sallama çayların tərkibi NƏDİR? - ARAŞDIRMA

Türk mədəniyyətində çayın çox mühüm yeri var. Qara çayla yanaşı, xüsusilə son zamanlar tez-tez istehlak edilən bitki çayları ilə birlikdə paket çaylar da həyatımızda əhəmiyyətli yer qazanmışdır.

Bəs, paket çayların tərkibi nədir? SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

Kanadada aparılan bir araşdırma, çay paketlərinin əksəriyyətində təxminən 25 faiz plastik olduğunu ortaya qoydu. Kanadanın McGill Universitetinin tədqiqatçıları çay paketləri ilə bağlı mühüm nəticəyə gəliblər. 2019-cu ildə aparılan araşdırma, bir çay paketinin milyardlarla mikroplastik hissəcikdən ibarət olduğunu ortaya qoyub. Araşdırmanın nəticələri isə çay həvəskarlarını qorxudub.

Tədqiqatçılar qaynar suda beş dəqiqə dəmlənmiş dörd müxtəlif növ çay paketini sınaqdan keçiriblər. Çay yarpaqları plastik görünmədiyi üçün paketlərdən çıxarılıb. Çay paketlərini bir müddət qaynar suda “dəmlədikdən” sonra elektron mikroskopla analiz edən tədqiqatçılar gördükləri mənzərə qarşısında heyrətə gəliblər.

Məlum olub ki, bir paket çay bir stəkan isti suya atılanda təxminən 11,6 milyard mikroplastik və 3,1 milyard kiçik nanoplastik hissəciklər buraxır. Bu miqdar bir insanın bir il ərzində istehlak etdiyi mikroplastik hissəciklərin təxmin edilən miqdarından xeyli yüksəkdir. Orta hesabla bir insan ildə ən azı 50 min mikroplastik hissəcik udur.

Tədqiqata rəhbərlik edən PhD tələbəsi Laura M. Hernandez Healthline-a dedi: “Biz bir neçə plastik hissəcik tapacağımızı gözləyirdik. Ancaq milyardlarla hissəcik tapmaq bizi çox təəccübləndirdi”.

Mikroplastiklərə dünyanın hər yerində, havada, torpaqda, çaylarda, ən dərin okeanlarda, şüşə suda və dəniz məhsullarında rast gəlinir. Çay paketlərinin əksəriyyəti təbii liflərdən hazırlanır. Bununla belə, bir çox marka hələ də plastikdən istifadə edir.

Xüsusilə piramida şəkilli çay paketlərinin daha çox plastik olduğunu ifadə edən Hernandez, “Bütün şirkətlər çay paketlərinin plastik və ya kağız olduğunu siyahıya salmır. Əgər paketin içərisində çayı görürsünüzsə, o, çox güman ki, plastikdir.

Tərkibində plastik olan çay paketləri yerinə, tamamilə bioloji parçalana bilən, plastiksiz, üzvi və ya bitki mənşəli materiallardan hazırlanmış çay paketlərini seçə bilərsiniz.

Mikroplastiklərin çaydan qaynaqlandığı düşünülsə də, əsl qaynağın silkələmə ipi və paketin özü olduğunu ifadə edən mütəxəssislər, “Bu gün demək olar ki, heç bir çay paketi markası silkələmək üçün istifadə edilən sapın materialına və istifadə edilən dəm torbasının materialından aydın və başa düşülən şəkildə yazmır. Ona görə də bütün çay markaları üçün mikroplastik risk var” deyir.

Kanadada aparılan araşdırma göstərir ki, hətta yüksək keyfiyyətli markaların çantaları da plastikdən hazırlanır və xeyli miqdarda mikroplastik buraxır. Bu səbəbdən ənənəvi çay dəmləmə üsulunu istər dad, istərsə də tullantı istehsalı baxımından hər mənada təbiət və sağlamlığa uyğun adlandıra bilərik.

Mədə, bağırsaq və ağciyərlərdə zərərli təsirlər görünür

İnsanların ümumiyyətlə mikroplastiklərə dəri, udma və tənəffüs yolu ilə məruz qaldığını ifadə edən Dr. Bozkuş, “Mikroplastiklərin potensial zərərli təsirləri daha çox mədə, bağırsaq sistemi və ağciyərlərdə olur. Mikroplastik hissəciklərin yaratdığı havanın çirklənməsinin tənəffüs və ürək xəstəlikləri ilə sıx əlaqəli olduğunu göstərən bir çox araşdırma var. Məlumdur ki, o, insanlar tərəfindən davamlı olaraq nəfəs aldıqda və ya udulduqda immunitet sistemini zəiflədir” deyə bildirib.

Çay paketlərinin mikroplastik baxımından ən təhlükəli qida maddəsi olduğunu ifadə edən Dos. Dr. Gündoğdu, “Sallama çay paketlərinin torba materialında da ciddi kimyəvi risk var. Məlumdur ki, bu kimyəvi maddələr xüsusilə hormonları pozan və kanserogendir. Əslində bu kimyəvi maddələr arasında ən çox yayılmış olan PFAS kimi tanınan kimyəvi maddənin istiliyə davamlılıq üçün belə qablaşdırma tətbiqlərində istifadə edildiyi məlumdur”.

Gündoğdu, “Bu kimyəvi maddə sonsuza qədər təbiətdə qalma qabiliyyəti ilə tanınır və ciddi kanserogendir. Axı bu kimyəvi maddələrin olduğu qablaşdırmanın bir parçasını belə istehlak etmək sağlamlıq üçün çox risklidir” deyə üzləşdiyimiz təhlükəni vurğulayıb.

Xərçəngə səbəb olur

Mikroplastiklərin quruluşunda istifadə edilən bir çox kimyəvi maddənin olduğunu deyən Bozkuş, plastik istehsalında tez-tez istifadə edilən bəzi maddələrin insan sağlamlığına təsirlərini sadaladı:

Polietilen-tereftalat (PET): Geyim üçün liflərdə, maye və qidalar üçün qablarda və örtük sənayesində istifadə olunur. Bu maddə insanlar üçün kanserogen hesab olunur.

Bisfenol A (BPA): Su butulkalarının, idman avadanlıqlarının, su borularının, qida və içki qablarının səthində və bir çox sahədə tez-tez istifadə olunur. Bu maddə endokrin sistemini pozan təsirləri ilə sonsuzluğa səbəb olsa da, müxtəlif davranış sağlamlıq problemlərinə də səbəb olur.

Ftalat: Plastik materialların elastikliyini və davamlılığını artırmaq üçün istifadə olunur. Hormon pozucu təsiri ilə reproduktiv sağlamlığı təhdid etsə də, cinsi orqanlarda müxtəlif inkişaf pozğunluqlarına səbəb ola bilər.

Tək risk bədənimiz deyil

Tərkibində plastik olan çay paketləri bədənimizlə yanaşı təbiət üçün də təhlükə yaradır. Tərkibindəki plastik tərkibinə görə çay paketləri tam parçalana bilmir .

Xüsusilə ofislərdə çayı silkələmək vərdişinə rast gəlindiyi üçün plastik zibil miqdarında ciddi artım olduğunu ifadə edən Dos. Dr. Gündoğdu, “Bura birdəfəlik kağız kimi görünən plastik fincanların istehlakını əlavə etmək faydalı olardı. “Çünki insanlar xüsusilə pandemiya dövründə karton görünüşlü plastik fincanlarda çay içməyə başladılar” dedi.

Gündoğdu xəbərdarlıq edir: “Çay dəmləmək həm təbiəti, həm də özünüzü qoruyur”.

Ayşən Vəli