Prezident İlham Əliyevin Azərbaycanın geosiyasi statusunun gücləndirilməsinə verdiyi töhfə MƏQALƏ

Hekayə həmişə qaliblər tərəfindən yazılır. 30 ildir ki, Azərbaycan xalqı Azərbaycan ordusunun işğal olunmuş ərazilərində Azərbaycan bayrağının yüksələcəyi əlamətdar günü gözləyirdi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İlham Əliyev böyük xalqı şanlı qələbəyədoğru apardı Dünya tarixinə qızıl hərflərlə yazılmış şanlı «Dəmir Yumruq» adlı qələbəmiz, ermənilərin təxribatlarına cavab olaraq başlamış və cəmi 44 gündə qələbə ilə başa vurulmuşdur. Qürurlu oğullarımızın erməni təcavüzünü qəhrəmanlıqla dəf etməsi və düşmənə dağıdıcı zərbələr endirmək üçün əks-hücuma keçməsi xalqımızın qalib gəlmək qətiyyətini aydın şəkildə göstərmişdir. 44 gün davam edən müharibədə ordumuzun erməni işğalçılarına qarşı qüdrəti, milli şüurun, xalqın və ordunun birliyinin təcəssümünə çevrildi. Dünyanın hər yerində azərbaycanlılar öz Prezidentini dəstəkləyirdilər, öz güclü ordusunun arxasında olmalarını dəfələrlə nümayiş etdirirdilər. Bütün dünya milli birliyin pik zirvəsinə çatdığina şahid olmuşdur. İllərdir yaşadığımız ağrı sevincə çevrildi. Bu qələbə ilə ordumuz sübut etdi ki, ölkəmiz qarşısına qoyduğu hər hansı vəzifəni layiqincə yerinə yetirə bilir.

Tarixi ədalətliyin bərpa edilməsi qisa bir müddətdə baş vermişdir, həmçinin diqqətlə işlənmiş və uğurla həyata keçirilən əməliyyatların həyata keçirilməsi yalnız qətiyyətli və hərbi baş komandanlığın səyləri və prinsipial mövqeyi sayəsində baş vermişdir. Buna görə də bu uğurumuz, ilk növbədə, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin qələbəsidir. Bu gün Azərbaycan, faktiki olaraq, Türkiyə Respublikası ilə birlikdə bölgənin yeni geosiyasi tarixini yazır. 44 günlük Vətən müharibəsi dövrü bütün dünyaya iki xalqın qardaşlığını göstərdi və bu gün ölkələr müxtəlif tərəfdaşlıqla sıx birləşmişdir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın görüşündən sonra iyunun 15-də Şuşada imzalanan «Azərbaycan Respublikası ilə Türkiyə Respublikası arasındakı müttəfiq münasibətlər haqqında Şuşa Bəyannaməsi» bunu sübut edir. Azərbaycan-Türkiyə tandemi Qafqazın köhnəlmiş geosiyasi əsaslarını dəyişir, yeni tandem,regiondakı digər müttəfiq münasibətlərdən üstün olur. Azərbaycan ilə Türkiyə arasındakı əlaqələrin indiki səviyyəsi,regional və beynəlxalq sülhə və rifaha töhfə verir. Baş verən hadisələr fonunda Moskva Qafqazda geosiyasi liderliyə inhisarını itirdi. İndi burada Türkiyə ilə yanaşı Qafqazın mövcud sistemini dəyişən Azərbaycanın rəyi nəzərə alınır. Şuşa bəyannaməsi Cənubi Qafqazda sabitliyin davamlılığının əlavə təminatçısı olmuşdur.

Xüsusilə bölgənin taleyini həll edə biləcək bəyannamədən strateji əhəmiyyətli bir məqamı ayırmaq istərdik:

Azərbaycan Respublikası və Türkiyə Respublikası müstəqillik, suverenlik, ərazi bütövlüyü, beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərin toxunulmazlığı, dövlətlərin daxili işlərinə qarışmamaq prinsiplərini rəhbər tutaraq müttəfiqlik münasibətlərinin qurulmasının siyasi və hüquqi mexanizmlərini müəyyən edirlər.

Tərəflər xarici siyasət sahəsində əlaqələndirmənin və müntəzəm ikitərəfli siyasi məsləhətləşmələrin həyata keçirilməsinin vacibliyini qeyd edirlər və bu istiqamətdə Azərbaycan Respublikası ilə Türkiyə Respublikası arasında Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurası çərçivəsində fəaliyyətlərin əhəmiyyətini vurğulayırlar.

Tərəflər öz milli maraq və mənafelərini müdafiə və təmin etməyə yönəlmiş müstəqil xarici siyasət həyata keçirirlər. Tərəflər regional və beynəlxalq miqyasda sabitlik və rifah vasitəsilə sülh, dostluq və mehriban qonşuluğa əsaslanan beynəlxalq münasibətlərin inkişaf etdirilməsi, eləcə də münaqişələrin, regional, qlobal təhlükəsizlik və sabitlik məsələlərinin həlli istiqamətində birgə səylər göstərirlər.

Azərbaycan regional, hətta beynəlxalq proseslərə təsir edə bilən mühüm qurum rolunu oynayır, regionda əsas qalib təbii ki, Prezident İlham Əliyevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycandır. Bu proses beynəlxalq aləmdə tamamilə yeni geosiyasi proseslərin formalaşmasına gətirib çıxarır.

İlham Əliyev Prezident olduğu illər ərzində Azərbaycanın statusunun möhkəmləndirilməsində, Qarabağ həqiqətlərinin yayılmasında irəliləyişlər əldə olunmuşdur. Dünyanın tanınmış politoloqları qeyd edirlər ki, Azərbaycan Prezidenti bir çox Avropa dövlətləri üçün dayaqdır. Bu yaxınlarda Avropa Komissiyasının sədri Ursula von der Leyenin və bir sıra Avropa ölkələri prezidentlərinin Bolqarıstanın paytaxtı Sofiyada Azərbaycanın da iştirak etdiyi Yunanıstan-Bolqarıstan qaz konnektorunun açılış mərasimindəki çıxışları buna sübutdur. Bolqarıstan Prezidenti Rumen Radev qeyd edib: Dünən mənə Azərbaycandan alınan qazın həcminin artırılması ilə bağlı çox mühüm təklif gəldi. İlham Əliyevin timsalında biz 10 il əvvəlki razılaşmalara sadiq, etibarlı tərəfdaş görürük.

Cənubi Qafqazda indiki geosiyasi prosesin əsas mərkəzi Qarabağdır. Qarabağın çiçəklənməsi ilə regionun yeni hərbi, iqtisadi, siyasi aspektləri formalaşır. Yeni nəticələr əldə etmək üçün Qarabağda sabitliyi və tarazlığı qorumaq lazımdır. Amma biz dəfələrlə Ermənistanda bəzi siyasi qüvvələrin Qarabağla bağlı danışıqları pozmaq cəhdlərinin şahidi oluruq. Yeni münaqişələrin başlanğıcı, region üçün təhlükə olmaqla yanaşı şübhəsiz ki, Ermənistanın da dağılmasına gətirib çıxara bilər. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev çıxışları zamanı Ermənistandakı revanşist əhval-ruhiyyə ilə bağlı xəbərdarlıq edir, hər hansı təxribat baş verərsə, adekvat cavab tədbirləri görüləcəyini qeyd edir:

“Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin Qarabağda məsuliyyət daşıdığı ərazidən danışırıqsa, vəziyyət Ermənistan-Azərbaycan sərhədində olan vəziyyətlə müqayisədə daha çox sabitdir. Bunun səbəbi isə əfsuslar olsun ki, Ermənistanın qisas almaq cəhdlərindən əl çəkməməsidir. II Qarabağ müharibəsində məğlubiyyət onlar üçün çox ağrılı oldu. Bu məğlubiyyət demək olar ki, onların otuz il davam edən “yenilməz ordusu”, “gücü”, “əsgər və komandirlərinin cəsarəti” haqqında müharibə təbliğatını və ideoloji zəminini darmadağın etdi. 44 gün davam edən müharibə zamanı Ermənistan ordusu tamamilə məhv edildi və onlar ötən il noyabrın 10-da kapitulyasiya aktına imza atmaq məcburiyyətində qalaraq bizim 44 günlük müharibədə digər əraziləri də geri qaytarmağa razılıq bildirdilər. Buna görə də Ermənistan cəmiyyətində, siyasi spektrində revanşizm əlamətləri görünür. Nəticədə Rusiya sülhməramlılarının xidmət etdiyi ərazidə buna imkanın olmadığını dərk edərək onlar dövlət sərhədində hərbi təxribatlar törətməyə cəhd göstərirlər”.

“Biz sülh istəyirik, biz sabitlik, proqnozlaşdırma və Ermənistan tərəfindən istənilən revanşizm cəhdləri riskinin sıfır səviyyədə olmasını istəyirik. Buna görə biz onların bütün manevrlərini, yenidən qruplaşmalarını və bizə təhlükəli ola biləcək hərbi potensial yaratmaq üçün bütün cəhdlərini çox yaxından izləyəcəyik. Bunun baş verdiyini görsək, təhlükəni dərhal aradan qaldıracağıq beynəlxalq oyunçular də bunu bilirlər. Müsbət dinamika görsək, biz, əlbəttə ki, bundan yararlanacağıq və sülhün gücləndirilməsinə öz töhfəmizi verəcəyik”.

Regionun geosiyasətində daha bir böyük dövlət İrandır. İllərdir ki, İran sistematik olaraq Ermənistanın himayədarlıq edir, dövlət səviyyəsində silahlandırır və dəstək verir. İranın siyasi rejimi Azərbaycanın möhkəmlənməsindən çəkinir və hər vasitəilə mane olmağa çalışır. Azərbaycanla sərhəddə keçirilən hərbi təlimlər və İran rəsmilərinin açıqlamaları qonşu ölkədə siyasi əhval-ruhiyyəni açıq aydın göstərir. Müstəqillik bərpa edildikdən sonra 30 ildən çox müddətdə Araz çayının sağ sahilinin təbliğat maşını bütün gücünü Azərbaycanın zəifləməsinə yönəldir. Əgər bu ölkənin bizə qarşı həyata keçirdiyi mənfi hərəkətlərin spektrini araşdırsaq, İranın iki ölkə arasında delimitasiya proseslərində iddiaları barədə aydın nəticə çıxarmaq olar. Eyni zamanda Prezidentimiz sülh danışıqlarının davam etdirilməsinin lehinədi və qeyd edir ki, Azərbaycan həmişə regionda sülhün tərəfdarıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, kommunikasiya xətlərinin açılmasına dair planlar təkcə Azərbaycana deyil, həm də iqtisadi yardıma ehtiyacı olan Ermənistana böyük fayda gətirə bilər. Müstəqil beynəlxalq tədqiqatçılar Cənubi Qafqazın inkişafı kontekstində Azərbaycanın digər bütün ölkələrdən üstünlüyünü qeyd edirlər.

10 noyabr 2020-ci ildə 44 günlük müharibədən sonra Azərbaycan işğal olunmuş torpaqlarını azad etdi, Ermənistan kapitulyasiya aktı imzaladı. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev, Rusiya Federasiyasının Prezidenti Vladimir Putin və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan hərbi əməliyyatların tamamilə dayandırılması barədə birgə bəyanat imzaladılar. Üçtərəfli sazişə əsasən oyunun yeni geosiyasi qaydalarını diktə edən qalib ölkə Azərbaycandır. İlham Əliyev qeyd edib ki, bu bəyanat tarixi əhəmiyyətə malikdir və indi Ermənistanın yaşamalı olduğu yeni reallıqdır.

Bu gün regionda bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin açılması məsələsi aktualdır ki, bu da «Üçtərəfli bəyanatın» 9-cu bəndində dəqiq təsvir edilmişdir:

Bölgədəki bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələri bərpa edilməsi, Ermənistan Respublikası vətəndaşlarının, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin hər iki istiqamətdə maneəsiz hərəkətinin təşkili məqsədilə Azərbaycan Respublikasının qərb rayonları və Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat əlaqəsinin təhlükəsizliyinə zəmanət verir. Nəqliyyat əlaqəsi üzrə nəzarəti Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin Sərhəd Xidmətinin orqanları həyata keçirir. Tərəflərin razılığı əsasında Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Azərbaycanın qərb rayonlarını birləşdirən yeni nəqliyyat kommunikasiyalarının inşası təmin ediləcəkdir.

Əldə olunan saziş İlham Əliyevin dövlət başçısı rolunun əhəmiyyətini göstərir. İlham Əliyev Cənubi Qafqazın geosiyasi statusunu tamamilə dəyişib. Hazırda Şuşa İslam sivilizasiyasının mərkəzinə çevrilir. Şuşanın infrastrukturunun inkişafı Azərbaycanın Qarabağın inkişafında nə qədər ciddi olduğunu göstərir. Öz kəşfinə hazırlaşan nəqliyyat dəhlizi təkcə Azərbaycan üçün deyil, Türkiyə, Rusiya, Iran və Ermənistan üçün də iqtisadi və siyasi mənfəət üçün yol açacaq. İlham Əliyevin qoyduğu diplomatik nöqtə bölgənin inkişafı üçün böyük planları olan ölkə liderinin uzaqgörənliyini və inamını bir daha sübut edir:

“Biz regionda geosiyasi düzümü çox cəhətdən dəyişmişik. O, artıq dəyişib və bir çox stereotiplər keçmişdə qalıb. Məsələn, Rusiya digər NATO üzvü olan ölkələrdən fərqli olaraq Türkiyə ilə daha çox səmimi və etimada əsaslanan əlaqələrə malikdir. Bunlar əvvəl yox idi, bunlar yeni reallıqlardır. Buna görə də,bax, belə dəqiq strukturlaşdırılmış stereotip geosiyasi təfəkkür də ikinci plana keçir. Mən hesab edirəm ki, bu, müsbət amildir. Çünki reallıqları əsas götürmək lazımdır, reallıqları isə siyasətçilər öz fəaliyyətləri ilə yaradırlar. Düşünürəm ki, bu gün bizim regionda regionun gündəliyini müəyyən edən, əməkdaşlığa istiqamətlənən aparıcı siyasi xadimlər arasında çox müsbət əməkdaşlıq formatı yaranır. Çünki bu gün Türkiyə, İran, Rusiya və Azərbaycan arasında həm üçtərəfli, həm də ikitərəfli formatlarda fəal əməkdaşlıqdan danışmaq olar. Bizim üçtərəfli formatımız mövcuddur. Düşünürəm ki, gün gələcək, biz artıq dördtərəfli formatda da fəaliyyət göstərəcəyik. Bu, həm tarixi, həm iqtisadi, həm nəqliyyat, həm geosiyasi və ən başlıcası, bu regionda təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi baxımından təbii olacaq. Buna görə Ermənistan bundan sonra da Qafqazın bədənində yad cisim kimi qalmamalıdır. Ermənistan buraya onsuz da hamıdan sonra gəlib və erməni dövləti onlara tarixən heç vaxt məxsus olmadıqları torpaqlarda süni şəkildə yaradılıb”.

Bu gün Qarabağ bölgəsinin güclənməsi Azərbaycanın siyasi, iqtisadi, qlobal və beynəlxalq məsələlərdə mövqeyinin möhkəmlənməsi deməkdir. Azərbaycan Qarabağın infrastrukturunun inkişafı ilə məşğul olur. Qarabağ “ağıllı şəhərlər”, “ağıllı kəndlər”, sosial obyektlər, avtomobil və dəmir yolları, hava limanları tikilən, kənd təsərrüfatı sahəsinin inkişaf etdiyi bölgəyə çevrilib. Dünya şirkətləri dağıdılmış ərazilərin bərpasında iştirak etmək xahiş ilə Cənab Prezidentimizə müraciət edirlər. Daha müasir dillə desək, Qarabağ dünya birliyinin baxış meydanındadır. Qarabağ dünya mediasının trendlərinə daxil olub. Qarabağın bərpası və dünyanın aparıcı dövlətlərinin marağı Azərbaycanın Cənubi Qafqazdakı gücünü və potensialını göstərir.

Prezident İlham Əliyev qeyd edir ki, Azərbaycanın Cənubi Qafqazda güclənməsi ilkin mərhələdədir, çünki Azərbaycanın digər dövlətlər qarşısında ölkəmizin nüfuzunu yüksəldəcək ciddi iqtisadi planları var. İşğaldan azad edilmiş torpaqlar böyük tikinti sahəsinin prototipidir. Yeni infrastruktur layihələrinin əsasları qoyulur, 20 min hektardan çox ərazi minalardan təmizlənir, həyata keçirilən layihələr də istifadəyə verilir. Prezident İlham Əliyev özü də layihələrin icrası prosesində iştirak edir, müvafiq fərmanlar verir, Qarabağa həsr olunmuş rəsmi tədbirlərdə iştirak edir. Qarabağda ilk ən böyük layihə Azərbaycanın hava məkanının imkanlarını genişləndirən Fizuli Hava Limanı olmuşdur. Cəmi 8 ay ərzində hava limanı istifadəyə verilmişdir. Bu hava limanı “Qarabağın dünyaya qapısı” hesab olunur.

Həmçinin oktyabrın 20-də Azərbaycan və Türkiyə prezidentləri İlham Əliyev və Rəcəb Tayyib Ərdoğanın iştirak etdiyi Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanının açılış mərasimi keçirilib. Dövlət başçıları obyektin açılış nişanı olaraq lenti kəsdilər və onlara beynəlxalq əhəmiyyətli bu hava-nəqliyyat qovşağının simvolik açarları təqdim olundu. Qeyd etmək lazımdır ki, bu Azərbaycanın Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonunda inşa edilmiş ilk, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə isə ikinci hava limanıdır. Fizuli və Şuşa şəhərlərini birləşdirmək üçün hazırlanmış Zəfər Yolu istifadəyə verilmişdir. Uzunluğu 101,5 km olan trassa Fizuli, Xocavənd, Xocalı və Şuşadan keçir. Bu şəhərlərin birləşməsi və kommunikasiya xətlərinin açılması

Azərbaycana Qarabağ regionunun infrastrukturunun gücləndirilməsində üstünlük verir. Azad edilmiş ərazilərin bərpası üçün 2022-ci ildə dövlət büdcəsindən təxminən 2,7 milyard manat (təxminən 1,57 milyard dollar) ayrılmışdır. Qarabağda tədricən yeni iş yerləri açılır, bölgənin müdafiə, iqtisadi, sosial və enerji potensialı da güclənir.

Hacıqabul-Horadiz-Ağbənd-Zəngəzur avtomobil yolu Zəngilanın Azərbaycanın digər şəhərləri və Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Həmçinin Qorus-Qafan yolu Azərbaycanın bölgədəki nüfuzunu göstərir. Qarabağda inşa edilmiş bütün yolların ümumi uzunluğu 723 km təşkil edəcək. Zəngəzur Azərbaycan xalqı tarixinin vacib hissəsidir, xalqımız öz doğma evinə qayıtmağa yaxınlaşır və Azərbaycan Prezidenti Zəngəzurun tarixi əhəmiyyəti haqqında çıxışlarında bunu qeyd edir.

Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Azərbaycanın qərb rayonları arasındakı Zəngəzur dəhlizi bütün bölgəni mühüm nəqliyyat-ticarət qovşağına çevirəcək. Bu fikri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Bakıda keçirilən ikinci beynəlxalq sərginin iştirakçılarına müraciət edərək bildirib. Azərbaycan lideri, Ermənistanın işğalına qədər Qarabağın tarixən respublikanın inkişaf etmiş bölgələrindən biri olduğunu xatırladıb.

"Tarixi ədaləti bərpa edərək, ölkələrinin ərazi bütövlüyünü təmin edərək Azərbaycan əhalisi artıq doğma torpaqlarına, Qarabağa əbədi qayıdır! Azərbaycan üçün prioritet işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpası, Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun ölkənin inkişaf etmiş bölgəsinə çevrilməsidir ", deyə dövlət başçısı qeyd edib. Onun sözlərinə görə, bu məqsədin uğurla həyata keçirilməsinə ölkənin bütün qüvvələri

Prezident İlham Əliyev Qarabağın azad edilməsi və bərpası ilə Qafqazda güc balansını dəyişdi. İlham Əliyevin müdrik və uzaqgörən siyasəti Azərbaycanın dirçəlişinə səbəb oldu və Azərbaycanın təkcə Qafqazda deyil, dünya aləmində də lider mövqe tutmasına kömək etdi. Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişel özü şəxsən İlham Əliyevlə əlaqədədir, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası prosesində Azərbaycan ilə Ermənistan arasındakı danışıqlar prosesini şəxsən dəstəkləyir.

Əminliklə deyə bilərəm ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Qafqazda yeni geosiyasi reallıq formalaşdırır. İlham Əliyevin uzaqgörən strategiyası Azərbaycanı bütün regional məsələlərdə həlledici səslə müstəqil dövlətə çevirdi. Avropa, Amerika, Rusiya və Ukraynada baş verən proseslər fonunda İlham Əliyevin başçılıq etdiyi Azərbaycan müxtəlif sahələrdə öz potensialını inkişaf etdirir və möhkəmləndirir. II Qarabağ müharibəsi Azərbaycanın nəyə qadir olduğunu göstərdi. Prezident İlham Əliyev həmişə qeyd edib ki, Azərbaycan xalqının ən etibarlı gələcəyi var!

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının magistrantları

Hüseyn Hacıyev Zaur oğlu

İsazadə Əlisa Aydın oğlu

Zeynalov Məcid Gündüz oğlu