NATO-nun Vaşinqton sammiti və müzakirə olunan əsas mövzular

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzüylə əlaqədar soyuq müharibənin bitməsindən bəri ən böyük problemlə qarşı-qarşıya qalan NATO alyansın gələcək perspektivini formalaşdırmaq üçün yaranmasının 75-ci ildönümündə Vaşinqtonda toplaşdı. Lakin vəziyyət o qədər də ürəkaçan deyil. Alyans daxilində dərinləşən çatlar Ukraynadakı müharibədən əvvəl bir qədər sağalsa da, üzv ölkələri gərgin bir dövr gözləyir. Onlar Rusiyanı cilovlamaq, Çinlə strateji əlaqələr qurmaq və ittifaqı yeni təhlükə mühitinə hazır saxlamaq ehtiyacını həll etmək istəyir. Vaşinqton sammiti NATO-nun müdafiə və çəkindirmə, Ukrayna ilə bağlı siyasət və Çinə yanaşma strategiyaları ilə bağlı müzakirələrlə yadda qaldı.

Yarandığı gündən NATO-nun müdafiə və çəkindirmə strategiyaları alyansın təhlükəsizliyinin təmin edilməsində mərkəzi rol oynayıb. Ukraynaya təcavüzü fonunda NATO növbəti dəfə Rusiyanı ən böyük şərti hərbi təhlükə hesab edir. Vaşinqton sammiti NATO üçün mövcud gərgin problemi bir daha bariz şəkildə təsdiqlədi. Yekun bəyannamədə bildirildi ki, “Rusiyanın Ukraynaya qarşı təcavüzü Avro-Atlantik regionda sülh və sabitliyə ciddi zərbə vurur və qlobal təhlükəsizliyi təhdid edir”. Bu təhdidlərə qarşı müdafiə və çəkindirmə imkanlarını artırmaq üçün NATO Şərqi Avropada müdafiə qüvvələrini gücləndirir və mümkün hücumlara qarşı hazırlıq səviyyəsini artırır.

Həmçinin NATO-ya üzv ölkələrin Rusiyaya qarşı beynəlxalq sanksiyaları və siyasi təzyiqləri artıracağı gözlənilir. Rusiyanın təcavüzkar siyasətinin bədəlini ödəməli olduğunu vurğulayan NATO bu məsələdə qətiyyətini nümayiş etdirdi. Bununla belə, yekun bəyannamədə o da bildirilir ki, NATO Rusiya ilə birbaşa qarşıdurmada olmaq istəmir və riskləri minimuma endirmək üçün ünsiyyət kanallarını açıq saxlamaq fikrindədir. Paralel şəkildə alyansın Rusiyanın təcavüzkar hərəkətlərinə qarşı qətiyyəti ortadadır.

Eyni zamanda, NATO Rusiyanın nüvə silahından istifadə ilə bağlı təhdidlərini ciddi qəbul edir və nüvə siyasətini yeniləməyi planlaşdırır. Buraya Rusiyanın Belarusda nüvə silahı yerləşdirmək planlarına cavab vermək və onun strateji təhdidlərini aradan qaldırmaq da daxildir.

NATO Bəyannaməsində diqqəti çəkən digər məsələ ittifaqa üzv ölkələrin müdafiə xərcləri ilə bağlıdır. Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü Avropa qitəsindən kənara çıxan qlobal silahlanma yarışına səbəb olub. Dövlətlər silah və sursat ehtiyatlarını diqqətlə qiymətləndirməyə başlayıblar. Ənənəvi olaraq öz silahlı qüvvələrinə böyük sərmayə qoyan dövlətlər son illər silahlanma sürətini artırıb, digər ölkələr də əlverişli silah tədarükü imkanları axtarırlar.

Döyüş meydanındakı sürətli rəqəmsallaşma və hərbi-texnoloji inkişaf Ukrayna müharibəsindən əldə edilən təcrübələrlə birlikdə NATO üzvü olan ölkələri müdafiə xərclərini və modernləşdirmə hədəflərini artırmağa sövq edib. Bu çərçivədə xüsusilə Avropa ölkələri və Kanadada müdafiə xərcləri 18 faiz artıb. Bu tendensiya inkişaf edən təhlükəli mühitə cavab olaraq hərbi potensial və hazırlığın artırılması üçün kollektiv səyi əks etdirir.

Vaşinqton sammitində açıqlanan yekun bəyannaməyə əsasən, NATO müdafiə və çəkindirmə strategiyasının bir hissəsi kimi həm hərbi, həm də mülki sektorda innovativ texnologiyaların qəbulu və inteqrasiyası, süni intellekt, kvant və bio texnologiyalar kimi sahələrdə irəliləyişlərin əldə edilməsi planlaşdırılır. NATO həmçinin enerji təhlükəsizliyi və iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma sahəsində aparıcı rol oynamağa çalışır. Bu məqsədlə enerji keçidi zamanı hərbi effektivliyi və birliyi qorumaq üçün əlaqələndirilmiş səylər göstərilir. Qabaqcıl texnologiya və davamlılıq təşəbbüslərinə diqqət yetirməklə NATO öz imkanlarını və inkişaf edən təhdidlərə qarşı möhkəmliyini artırmaq və üzv dövlətlər üçün uzunmüddətli təhlükəsizlik və sabitliyi təmin etmək məqsədini ortalığa qoyur.

İttifaq müdafiə strategiyasının bir hissəsi olaraq kiber və kosmik təhlükələrə qarşı da hazırlıqlarını artırır. NATO İnteqrasiya Edilmiş Kibermüdafiə Mərkəzinin yaradılması, kosmik əməliyyatların planlaşdırması və təlimlərə daxil edilməsi alyansın növbəti təhlükələrə qarşı mübarizədə qətiyyətini göstərir. Bu tədbirlərin NATO-nun gələcək kiberhücum və kosmik təhlükələrə qarşı dayanıqlığını artıracağı və qurumun inkişaf edən təhlükəsizlik çağırışları qarşısında hazır və bacarıqlı olmasını təmin edəcəyi gözlənilir.

Vaşinqton sammitinin ən mühüm məsələlərindən biri, şübhəsiz ki, Ukraynadır. NATO-nun Ukrayna ilə bağlı siyasəti uzunmüddətli dəstək və Rusiyanın təcavüzünü dayandırmaqdır. Bu məqsədlə ittifaq Ukraynaya hərbi texnika, təlim və infrastruktur dəstəyi verəcək NATO Təhlükəsizliyə Yardım və Təlim Mərkəzinin (NSATU) yaradılmasına qərar verib. Bu mərkəz alyansın Ukraynanın təhlükəsizliyi və suverenliyini dəstəkləmək öhdəliyini nümayiş etdirərək Ukraynanın müdafiə qabiliyyətini artırmaq və onun NATO-ya inteqrasiyasını dəstəkləmək məqsədi daşıyır.

Digər tərəfdən, NATO Ukraynaya hərbi texnika, logistika və təlim üçün hər il ən azı 40 milyard avro (43,40 milyard dollar) ayırmağı öhdəsinə götürüb. Məqsəd Ukraynaya Rusiyaya qarşı müdafiə və çəkindirmə imkanlarını təkmilləşdirməkdə kömək etməkdir.

Ukraynaya dəstəyin mühüm aspekti NATO-ya üzvlüklə bağlıdır. Bununla belə, üzvlük üçün qəti cədvəl müəyyən edilməyib. NATO etiraf edir ki, Ukraynada müharibə başa çatana qədər tam üzvlük məsələsini müzakirə etmək çətindir. O da aydındır ki, Ukraynanın NATO-ya üzvlüyü ilə bağlı alyans üzvlərinin heç də hamısı eyni fikirdə deyil. Çünki Ukraynanın NATO-ya üzvlüyü ilə bağlı müzakirələr Rusiyanı daha da qəzəbləndirə və müharibəni potensial olaraq uzada bilər.

Vaşinqton sammitinin digər mühüm mövzusu ittifaqın Çinə qarşı siyasətinin daha da konkretləşdirilməsi oldu. NATO 2022-ci il Strateji Konsepsiyasında qeyd olunduğu kimi, Çinin artan təsirinə qarşı durmaq üçün strateji yanaşma tətbiq etməyə çalışır. Aydındır ki, Çin NATO üçün strateji problem yaradır. Bununla belə, alyans üzvləri arasında bu problemin dəqiq həlli ilə bağlı konsensus yoxdur.