Tətildən sonra işə necə adaptasiya olmalıyıq? - ARAŞDIRMA

Güclü iş stresi altında aylarla işlədikdən sonra növbəti tətili təsəvvür etmək hər bir işçinin səbirsizliklə gözlədiyi vaxtdır. Bununla belə, bayram başa çatdıqdan sonra uzun müddət gündəlik işlərindən kənarda qalan işçilər üçün “real həyata” qayıtmaq vaxtıdır. İş stresindən uzaq bir tətildən qayıtdıqdan sonra “iş maskası” taxmaq və işə uyğunlaşmaq da əvvəlcə çox çətindir. Hesab edirik ki, bu vəziyyətə yenidən alışmaq üçün vaxt lazımdır.

Üstəlik, bilinməlidir ki, uyğunlaşma prosesi nə qədər uzansa, insanın motivasiyası bir o qədər azalır. “Tətildən sonra uyğunlaşma depressiyası” adlandırılan bu vəziyyət tətil zamanı yığılan bütün enerjinin bir anda yox olmasına səbəb ola bilər.

İş həyatına yenidən adaptasiya olmaq əksər insanlar üçün problemlər yaratsa da, yuxusuzluq, baş ağrıları, həzm sistemi pozğunluqları kimi bəzi sağlamlıq problemlərinə də səbəb olur. Anksiyete və depressiyaya meyilli insanlar uyğunlaşmaqda daha çox çətinlik çəkirlər. Bu vəziyyətin yeganə istisnası “işgüzar” kimi təsvir edilən işçilərdir. Bu insanlar həyatlarında böyük yer tutan uğur ambisiyaları sayəsində problemsiz işə başlaya bilirlər. Üstəlik, özlərini yaxşı hiss etdikləri mühitə qayıtdıqları üçün heç fasilə verməmiş kimi ilk gündən işlərinə davam edə bilirlər.

İşçilərin iş stresindən və məsuliyyətlərindən uzaq keçirdikləri tətil dövründən sonra köhnə iş rejiminə qayıtması bir çox insanın bədbəxtliyinə səbəb olur. Bu bədbəxtlik və stresin təsiri ilə işçilər emosional hərəkət edərək işdən çıxmaq kimi səhv qərarlar verə bilərlər. İnsanların bayramdan sonra işdən çıxmasının ən mühüm psixoloji səbəbi tətildə olarkən işləri ilə bağlı yeni qərarlar qəbul etdikləri üçün bu qərarları dərhal həyata keçirmək istəmələridir. Uğur qazanmayanda isə ən asan yol olan istefa mexanizmindən istifadə edirlər. Bunun qarşısını almağın yolu qərarlarımızı tətbiq etməzdən əvvəl bir az gözləmək və zamanın nə gətirəcəyini görməkdir.

Tətildən qayıdıb dərhal işə başlamaq adaptasiyanı çətinləşdirən amillərdəndir. Dönüşünüzdən ən azı bir gün əvvəl gəlib özünüzə vaxt ayırmağınızda fayda var.

Gündəlik vərdişlərinizə yenidən uyğunlaşmağınız faydalı olacaq. İdmanla məşğul olmaq, hobbilərinizlə vaxt ayırmaq və ya hətta televizor qarşısında qəhvənizi içmək sizi tətildən sonraya hazırlaya bilər.

Bayramın sizə verdiyi müsbət enerji ilə, demək olar ki, hər şeyi dəyişdirmək üçün planlar qurmayın. Əgər işinizdən razı deyilsinizsə, çox həyəcanlanmayın və işdən çıxın.

Əvvəlcə qərarlarınızı həyata keçirmək üçün nəzərdə tutduğunuz vaxtı müəyyənləşdirin, tələsməyin.

“Bayram bitdi” deyib evdə oturmayın. Dostlarınız və sevdiklərinizlə vaxt keçirməyə çalışın. Filmlərə və ya hobbilərinizə vaxt ayırın.

Tətildən evə qayıdan kimi gündəlik işlərlə məşğul olmaq bütün tətil enerjinizi siləcək. Beləliklə, hər gün görüləcək işləri yavaş-yavaş edin.

İşçilərin uzun tətillər və illik məzuniyyətlərdən sonra iş həyatına uyğunlaşmaqda çətinlik çəkə biləcəyini bildirən mütəxəssislər bayramdan sonra yavaş templə deyil, tədricən işin intensivliyinə uyğunlaşmağı təklif edirlər.

Türk psixiatr Kamal Sayar, bayram sonrası sindromun insanların iş həyatından gözləntiləri ilə əlaqəli olduğunu söylədi. Bayram sonrası uyğunlaşma prosesi ilə bağlı ən əsas məsələnin insanların işini bəyənib-bəyənməməsi olduğunu ifadə edən Sayar, "İşinizi sevirsinizsə, sindromunuz olmaz. Amma işinizi sevmirsinizsə, özünü oraya aid hiss etmə, sindromu yaşayacaqsan” dedi.

“Vaxtilə özümüz istirahət etsək, bayramdan sonra çox problemimiz olmayacaq”

Bayramların zehni aydınlaşdırma vaxtı kimi qəbul edilməsi lazım olduğunu bildirən Sayar aşağıdakı qiymətləndirmələri edib: "İnsanlar çətinlik çəkməmək üçün tətilə baxışlarını dəyişməlidirlər. Tətilin sadəcə dincəlmək və irəliyə daha güclü irəliləmək üçün güclənmək üçün bir fasilə olduğunu düşünsək, həyat "Həmişə tətildir". Bayramı zehni təmizləmək vaxtı kimi düşünmək lazımdır.

İş və istirahət həyatı balansda saxlanılmalıdır

Sayar uyğunlaşma prosesində əsas problemin insanların tətil həyatının əvəzolunmaz olduğunu düşünməsi və bunun hər zaman davam etməsini istəməsi olduğunu ifadə edərək, bu gözləntinin azaldılmasının vacibliyinə diqqət çəkib. İş həyatımızı daha şən və həvəslə yaşaya bilsək, tətillə iş həyatı arasında bu qədər ağır bir təzad və ziddiyyət olmazdı. Türk xalqı 1 həftədən 10 günə özünə gələ bilmir, bayram üçün darıxırlar. Amma ən gözəl, şən, ən gözəl bayramın belə təsiri 2 həftədən 3 həftəyə qədər davam edir. Yəni bayram 1 il çəkmir. Ona görə də insan təkcə tətilə bel bağlamamalı, həm də gündəlik həyatında iş, əyləncə və istirahət həyatını tarazlaşdırmağa çalışmalıdır”.

Bayramdan sonra yuxusuzluq, dözümsüzlük və istəksizlik müşahidə oluna bilər. Türk mütəxəssis klinik psixoloq İhsan Öztekin, bayramdan sonra gündəlik həyata uyğunlaşma zamanı fiziki və psixoloji müşahidələrə toxunaraq, "Baş ağrısı, yuxusuzluq, həzm sistemi problemləri, iştahsızlıq, səhər yorğun oyanma, oynaq ağrısı, diqqəti cəmləməkdə çətinlik, asanlıqla hirslənmə və dözümsüzlük, aşağı motivasiya, sosial əlaqələrdə çətinlik, qəzəb və istəksizlik kimi problemlər görülə biləcəyini deyib.

Bayramları xatırladan tədbirlərdə iştirak edin

İş həyatına yüksək motivasiya ilə qayıtmaq və keçid prosesinin daha rahat keçməsi üçün də təkliflər verən Öztekin, iş gününə bir gün qalmış tətildən qayıtmağın fiziki və psixoloji olaraq işə başlamağa daha hazır hiss etmə şansı verəcəyini ifadə etdi: “İşə getmək üçün tezdən oyan. Beləliklə, ilk gün işə başlama stresini gecikmə stresinə əlavə etməmiş olursunuz”.

SİA məsələ ilə bağlı araşdırma apararaq psixoloq və sosioloqların da fikirlərini öyrənib.

Psixoloq Mahuxanım Teymurova: “Çətin, ağır iş tempindən sonra ruhən həm də fiziki olaraq tətilə ehtiyacımız olur. Uzun müddətli tətil və yaxud illik icazə sonrası işə adaptasiya olunmaqda çətinlik çəkirik. Adaptasiya olub-olmamaqda ən əsas faktor işini sevib-sevməməkdir. Hər işdə olduğu kimi bu situasiyada da işini sevib-sevməmək önəmlidir. Çünki əgər işinizi sevirsinizsə bu zaman "Tətil sonrası sindromu” yaşamazsınız, işinizə həvəslə, həyəcanla gedərsiniz. Lakin işinizi, iş mühitinizi sevmirsinizsə, bu zaman bu sindromu yaşaya bilərsiniz.

Bununla yanaşı özünüzə arada istirahət verməlisiniz ki, bu sindromu yaşamayasınız. Çünki ağır iş tempindən sonra birdən tətilə çıxdığınız zaman, bu həm fiziki, həm də mənəvi olaraq sizə xoş gəlir və işə qayıtmaq istəmirsiniz. İşlərə konsantrasiya ola bilməyəcəksiniz. Bu səbəbdən də ara-ara özünüzə istirahət verin. Sevdiyiniz və sizə yaxşı hiss etdirən məşğuliyyətlərlə məşğul olun.

Özünüzə istirahət verin dedikdə, evə qapanmağı nəzərdə tutmuram və yaxud sadəcə yatmağı da demirəm. Sizin ruhunuza nə xoş təsir edirsə, nə edəndə istirahət edirmişsiniz kimi hiss edirsinizsə həmən məşğuliyyəti edin. Məsələn, gəzintiyə çıxmaq, ailəcə hansısa məşğuliyyətləri etmək, rəsm çəkmək və s. Əlavə olaraq qeyd etmək istəyirəm ki, uzun müddətli tətilin bitməsinə 2-3 gün qalmış tətilinizi bitirin”.

Sağlam Cəmiyyət Hərəkatının sədri, sosioloq Lalə Mehralı: “Məncə, bayram ab-havasına özümüzü o qədər də alışdırmadıq. Çünki əksəriyyət yenə işində-gücündə oldu, “part-time” işləyənlər, günəmuzd işləyənlər işlədi. Yəni, o qədər də bayram ab-havası hiss olunmadı ki, tam olaraq adaptasiya problemi yaşayaq.

Məncə, elə yenə həyat axarındadır, insanları yalnız sosial qayğılar, iqtisadi problemləri yoluna qoymaq maraqlandırır. Bu baxımdan düşünmürəm ki, o qədər də ciddi problem yaşayaq”.

Bəs gəlin görək, şəhər sakinləri bu barədə nə düşünür?

Şəhər sakini Paşa Məmmədov: “Ev hamıya doğma olan məkandır. Əlbəttə, bəzi iş yerləri nə qədər komfortlu olsa da, yenə də evin yerini heç bir məkan əvəz edə bilməz. Lakin yaşamaq və maddi imkanlarımızı ödəmək üçün işin həyatımızdakı rolunu da inkar edə bilmərik. Bəzən işləməkdən nə qədər yorulsaq da, sıxılsaq da, bezsək də, bu, olmalıdır və yaşam üçün vacibdir.

Tətilə gəldikdə isə tətil işdən və problemlərdən bir müddətlik uzaqlaşıb beyni rahatlatmaq üçün olan əlverişli vasitədir. Hamı çalışır ki, tətildə olan vaxtını səmərəli keçirsin və maraqlı şəkildə dəyərləndirsin”.

Şəhər sakini Əzizə Zeynal: “Bayram tətilinin müddətindən asılı olmayaraq, işə adaptasiya həmişə çətin gəlir. Xüsusilə jurnalistlər üçün bu məsələ bir az da çətin olur. Belə ki, bayram günlərində maksimum dərəcədə informasiya axınından uzaq olub, bir növ beynini “dincə qoymaq” yolunu seçirsən. Belə olanda da istər-istəməz gündəm mövzularından uzaq düşürsən ki, bu da sonradan iş prosesində əngəl yaradır.

Bundan əlavə əsas problemlərdən biri də tətil günlərində öyrəşdiyimiz yuxu rejiminin pozulması, yəni erkən oyanmaqla bağlıdır. İşə adaptasiya ilə bağlı tövsiyə edərdim ki, əvvəlcədən insanlar psixoloji olaraq işə hazırlansınlar. Media mənsublarına isə gündəm mövzularından tamamilə uzaq düşməməyi, gün ərzində qısa olmaqla, müəyyən müddət KİV-i izləməyi məsləhət görə bilərəm.

Yuxu rejiminə gəlincə, tətil günləri üçün normal rejimdən daha çox yatmamaq həm sağlamlığa, həm də işə adaptasiya məsələsinə effektiv olar. Ümumilikdə qəbullanmalıyıq ki, iş həyatımızın ayrılmaz təkib hissəsidir və yaşam boyu daha çox işləyirik, nəinki istirahət etmək. Hər şeydən əvvəl bunu rəhbər tutmalı, işləməyi əzablı proses kimi yox, müsbət mənada öhdəlik, maddi təminatımızın bazası kimi həzm etməliyik”.

Şəhər sakini Fatimə Əzizli: “Bayramdan sonra işə yüksək enerji, müsbət aura ilə başlamaq lazımdır. Yeni ildə yeni həvəs və yeni səhifə açmaq lazımdır. İş ortamına uyğunlaşmaq, dəbli geyinmək həvəsi daha da artırır. İşdə səmimiyyətə önəm verilməli, kollektiv ilə sırf əlaqədə olunmalıdır. Çünki yeni başlanğıclar yeni iş daha da üstün nəaliyyətlər qazanmamıza səbəb olacaq”.

Şəhər sakini Aytən Məmmədova: “Bayramdan sonra işə adaptasiya çox çətindir. Məsələn, bayramda istədiyimiz vaxt yeyib-içib yatırıq. Amma iş rejimi başlayanda bunları etmək olmur. Sadəcə, nahar saatlarında 1 saatlıq istirahət edirik və səhərlər də tez saatlarda oyanırıq. İşləyən uşaqlı analar üçün bu, daha da çətindir. Evdə insan daha sərbəst olur”.

Ayşən Vəli