Müasir dövrdə valideynlər və müəllimlər arasında tez-tez rast gəlinən anlayışlardan biri “hiperaktiv uşaq” ifadəsidir. Çox zaman bu termin hərəkətli, danışqan, yerində dura bilməyən uşaqlara şamil edilir. Lakin hiperaktivlik sadəcə enerjinin çoxluğu və ya uşağın "çox hərəkətli" olması ilə məhdudlaşmır. Bu hal bəzi uşaqlarda diqqət çatışmazlığı və davranış problemləri ilə birgə müşahidə oluna bilər və bu zaman “Diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozuntusu” (DÇHP – Attention Deficit Hyperactivity Disorder, ADHD) kimi tanınan psixoloji vəziyyətdən danışmaq olar.
Bəs, hiperaktivlik nədir?
Hiperaktivlik uşağın yaşına uyğun olmayan dərəcədə hərəkətli, impulsiv və diqqətsiz davranması ilə xarakterizə olunur. Bu vəziyyət genetik, bioloji və ətraf mühit amillərinin birgə təsiri nəticəsində yaranır.
Elmi tədqiqatlara görə, DÇHP-nin əsas səbəbləri bunlardır:
Beyində dopamin və norepinefrin kimi neyrotransmitterlərin balanssızlığı;
Genetik meyllilik (ailədə oxşar hallar varsa, risk artır);
Hamiləlik dövründə stress, siqaret və spirt qəbulu;
Uşağın psixososial mühitində daimi gərginlik və qeyri-sabitlik.
Cəmiyyətin hiperaktiv uşağa münasibəti necədir?
Cəmiyyət çox zaman hiperaktiv uşağı "tərbiyəsiz", "dinləməyən" və ya "problematik" kimi qiymətləndirir. Bu yanlış təsəvvür həm uşağın özünə inamını sarsıdır, həm də ailə üzərində psixoloji təzyiq yaradır. Halbuki, hiperaktiv uşaq "problemi olan" yox, fərqli öyrənmə və davranış xüsusiyyətlərinə malik uşaqdır.
Bəs, valideynin münasibəti necə olmalıdır?
Valideynlər bəzən uşağın davranışlarını yanlış qiymətləndirərək, cəza və qadağalarla “sakitləşdirməyə” çalışırlar. Halbuki hiperaktiv uşağa qarşı ən effektiv üsullar bunlardır:
Səbirli və ardıcıl davranış;
Qaydaların sadə və aydın izahı;
Mükafat sisteminin tətbiqi;
Uşağın maraqlarına uyğun fəaliyyətlərin təşkili.
Müəllim və məktəbin rolu nədən ibarətdir?
Təəssüf ki, bir çox məktəbdə hiperaktiv uşaqlar "sinfi qarışdıran", "diqqəti yayındıran" kimi qəbul edilir. Halbuki, fərdi yanaşma və xüsusi tədris metodları ilə bu uşaqların potensialını açmaq mümkündür. Məsələn:
Dərs zamanı qısa fasilələr vermək;
Tapşırıqları mərhələli şəkildə bölmək;
Uşağın diqqətini cəlb edən interaktiv metodlardan istifadə etmək;
Kiçik nailiyyətləri belə təqdir etmək.
Hiperaktiv uşaqların üstün cəhətləri nələrdir?
Hiperaktivlik bəzən mənfi yox, fərqli beyin fəaliyyətinin göstəricisidir. Bu uşaqlar çox vaxt:
Yaradıcı düşüncəyə malik olurlar;
Risk almağa və yenilik axtarmağa meyillidirlər;
Güclü enerji və liderlik potensialı daşıyırlar;
Sürətli düşünmə qabiliyyəti sayəsində problem həllində fərqli yanaşmalar göstərə bilirlər.
Məsələn, tarixdə bir çox uğurlu şəxsiyyət – Tomas Edison, Albert Eynşteyn, Jim Carrey kimi insanlar uşaqlıqda hiperaktiv davranışlar göstərmiş, lakin sonradan bu enerjini yaradıcılığa yönəldə bilmişlər.
Hiperaktiv uşaqlarla işləmə üsulları
Strukturlaşdırılmış rejim yaradın: Uşaqlar sabit rejimdə özlərini daha təhlükəsiz hiss edirlər.
Qısa və konkret tapşırıqlar verin: Uzun və qarışıq təlimatlar diqqət dağınıqlığını artırır.
Hərəkətə imkan yaradın: Fasilələrdə idman, rəqs və ya açıq hava fəaliyyəti enerjini boşaltmağa kömək edir.
Müsbət gücləndirmə: Tənqid yox, tərif motivasiyanı artırır.
Peşəkar yardım: Psixoloq, psixiatr və ya defektoloqla əməkdaşlıq vacibdir.
Psixoloji və sosial dəstəyin əhəmiyyəti
Hiperaktiv uşaq təkcə fərqli deyil, həm də cəmiyyətin xüsusi diqqətinə ehtiyacı olan bir fərddir. Ailənin, məktəbin və mütəxəssislərin birgə fəaliyyəti uşağın sosial adaptasiyasını asanlaşdırır, özünəinamını gücləndirir.
Bu cür uşaqlara münasibətdə əsas məqsəd – onları “normal” hala gətirmək deyil, fərqliliklərini düzgün istiqamətləndirmək olmalıdır.
Beləliklə, “hiperaktiv uşaq” anlayışı “problemli uşaq” anlamına gəlmir. Hiperaktivlik bir çox hallarda fərqli düşüncə, enerji və potensialın ifadəsidir. Əgər bu fərqlilik düzgün yönləndirilərsə, uşaq gələcəkdə cəmiyyətə dəyər qatan yaradıcı, təşəbbüskar və bacarıqlı bir fərd kimi yetişə bilər.
Əsas məsələ uşağı dəyişdirmək deyil, onu anlamaq və dəstəkləməkdir.
Bütün xəbərlər Facebook səhifəmizdə
.jpg "Ramiz Mehdiyevin ailəsində Son Bir Nəfər QALDI! - KİMDİR O?")
.jpg "Özcan Deniz Bakıda sevənlərinə qovuşdu!")
USD
EUR
GBP
RUB