Azərbaycan-Çin: “qədim sivilizasiyalar”ın ittifaqı - ANALİZ

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Çin Xalq Respublikasına dövlət səfərində olub. Səfər Çin Xalq Respublikasının Sədri Si Cinpinin dəvəti ilə baş tutub. İlham Əliyev iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlığı, o cümlədən vizasız rejim haqqında saziş imzalamaqla dərinləşdirmək niyyətində olduğunu səfərdən əvvəl Çin mətbuatına verdiyi müsahibəsində də demişdi. Prezident Çinin Sinxua agentliyinə müsahibəsində ötən ilin yayında iki dövlət arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında saziş imzaladığını xatırladıb. “Biz bu əməkdaşlığı daha da genişləndirmək, beynəlxalq məsələlərdə qarşılıqlı fəaliyyəti gücləndirmək, iki ölkənin ümumi maraqlarını birgə qorumaq, regional və qlobal sülh, sabitlik və inkişaf işini birgə irəli sürmək barədə razılığa gəldik”, - İlham Əliyev vurğulayıb.

2024-cü ilin sonuna olan məlumata görə, Azərbaycanla Çin arasında ticarət dövriyyəsi 20,7% artaraq 3,7444 milyard dollara çatıb. Pekin Bakının dördüncü ən böyük ticarət tərəfdaşı və əsas idxalçısı olub və ölkəyə bütün tədarükün 17,69%-ni təşkil edib. 2024-cü ildə Azərbaycan və Çin arasında tranzit daşımaların həcmi 378 min ton təşkil edib. Bu, 2023-cü illə müqayisədə 86% çoxdur. Eyni zamanda İlham Əliyev hesab edib ki, artım üçün hələ də yer var. “İki ölkə arasında mövcud olan mütərəqqi ticarət-iqtisadi əməkdaşlığa baxmayaraq, böyük, hələ istifadə olunmamış potensial var... Hazırda Azərbaycan və Çin arasında qeyri-neft sektorunda, xüsusən də yüksək texnologiyalar və innovasiyalara, alternativ və bərpa olunan enerjiyə yönəlmiş birbaşa investisiyaların cəlb edilməsi sahəsində birgə əməkdaşlığın perspektivləri ilə bağlı danışıqlar aparılır”, - deyə dövlət başçısı bildirib.

Müsahibədə Prezident Bakını qlobal Cənubun əsas müdafiəçilərindən biri kimi təqdim edib, Çin və Azərbaycanı “qədim İpək Yolu üzərində sivilizasiyaların mərkəzləri” adlandırıb. “ÇXR sədri Si Cinpinin qətiyyətli və müdrik rəhbərliyi ilə Çinin bütün sahələrdə əldə etdiyi nailiyyətlər və uğurlar onu dünyanın ən güclü və qabaqcıl ölkələri sırasına çıxarıb, beynəlxalq aləmdə mövqeyini daha da möhkəmləndirib... Sədr Si Cinpinlə görüşlərimizi və səmərəli müzakirələrimizi böyük hərarətlə xatırlayıram. Mən çox şadam ki, Azərbaycan-Çin münasibətləri qədim tarixə və qədim tarixə söykənərək inkişaf edir. istiqamətindədir və strateji tərəfdaşlığımız yeni müsbət məzmunla zənginləşir”, - deyə İlham Əliyev yekunlaşdırıb.

Qeyd edək ki, Bakı və Pekin son vaxtlar iqtisadi əməkdaşlığı fəal şəkildə artırır. O cümlədən, ötən il noyabrın 24-də Azərbaycan Çinə yerli mallarla ilk qatarı göndərib. Azərbaycanın Çinlə əməkdaşlığa böyük önəm verməsinin mühüm səbəblərindən biri Orta Dəhliz layihəsidir. Bu, Azərbaycanın Avrasiya regionunda rolunu artırır. "Zəngəzur dəhliz” “Orta Dəhliz”in əhəmiyyətini daha da artıra bilər. Əks halda Azərbaycan Gürcüstan və İran üzərindən alternativ yollardan istifadə edəcək. Azərbaycan Mərkəzi Asiya ölkələrindən fərqli olaraq Çindən böyük kreditlər cəlb etməyib. Bakı bundan sonra da bu məsələdə ehtiyatlı mövqe nümayiş etdirəcək. Üstəlik, iki ölkə arasında sıx əməkdaşlıq Azərbaycanın ABŞ ilə münasibətlərinə mənfi təsir göstərməməlidir. Respublika siyasi baxımdan Pekin və Vaşinqton arasında münasibətlərdə balansı pozmayacaq.

Azərbaycan Çindən tikinti materialları və məişət texnikasından tutmuş avtomobillərə qədər geniş çeşiddə mallar alır. Eyni zamanda, o izah edib ki, Ermənistan Orta Dəhliz layihəsinə qoşula bilər, lakin onun iştirakı olmadan o, daha az cəlbedici olmayacaq. Azərbaycan üçün Qərbə gedən prioritet marşrut Gürcüstandan keçir. Zəngəzur dəhlizi əlavə marşruta çevrilə bilər, amma Orta Dəhliz onsuz da normal fəaliyyət göstərəcək. Ümumiyyətlə, Azərbaycan-Çin münasibətləri Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsini nəzərə almadan inkişaf edir. İlham Əliyevin Çinə səfərinin əsas nəticələrindən biri ölkələr arasında vizasız rejim haqqında razılaşma olmalıdır. 2023-cü ildə Bakı birtərəfli qaydada çinli səyahətçilər üçün maneələri qaldırdı və indi də eyni şeyi Pekindən gözləyir.

Strateji etimad

Çərşənbə günü Pekində Çin Dövlət Şurasının Baş naziri Li Qianq Çində dövlət səfərində olan Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev ilə görüşüb. Li Çianq qeyd edib ki, 33 il əvvəl diplomatik münasibətlər qurulandan bəri Çin və Azərbaycan bir-birinə həmişə qarşılıqlı hörmət və bərabər rəftar nümayiş etdirib, dərin dostluq və etimadı möhkəmləndirib, onların əməli əməkdaşlığı daim dərinləşir və hər iki ölkənin xalqlarına nəzərəçarpacaq faydalar gətirir. Dövlət Şurasının Baş nazirinin qeyd etdiyi kimi, çərşənbə günü iki dövlətin başçıları Çin və Azərbaycan arasında hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq münasibətlərinin qurulmasını və bununla da dövlətlərarası münasibətlərdə yeni səhifə açdıqlarını bəyan ediblər.

Çin Azərbaycanla ənənəvi dostluğu daha da inkişaf etdirmək, strateji qarşılıqlı etimadı möhkəmləndirmək, qarşılıqlı fundamental maraqların qorunmasında bir-birini qətiyyətlə dəstəkləmək, ikitərəfli qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığı daha yüksək səviyyəyə çatdırmaq, miqyasını artırmaq və əhatə dairəsini genişləndirmək niyyətindədir. Onun sözlərinə görə, Çin “Bir Kəmər və Yol” Təşəbbüsünün Azərbaycanın inkişaf strategiyaları ilə uzlaşdırılmasını gücləndirməyə, Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun tikintisini birgə təşviq etməyə, Çin və Avropa arasında transxəzər ekspress daşımaları üçün birgə təhlükəsiz və sabit birbaşa marşrut yaratmağa hazırdır.

Çin hökumətinin başçısı, həmçinin Çinin Azərbaycanla təmiz enerji, rəqəmsal texnologiyalar və rəqəmsal iqtisadiyyat kimi inkişaf etməkdə olan sektorlarda əməkdaşlığı dərinləşdirməyə, ticarətin ardıcıl optimallaşdırılmasına və inkişafına kömək etməyə, yeni qarşılıqlı faydalı imkanlar yaratmağa hazır olduğunu bildirib. Li Çianqın qeyd etdiyi kimi, iki tərəf insanlar arasında mübadiləni gücləndirməyə davam etməli, mədəniyyət, turizm və təhsil kimi sahələrdə əməkdaşlıq potensialını üzə çıxarmalı və Çin və Azərbaycan xalqları arasında qarşılıqlı anlaşmanı təşviq etməlidir.

Qlobal iqtisadi tənəzzül risklərini artıran birtərəflilik və proteksionizm təzahürlərinin getdikcə pisləşdiyini qeyd edən Li Qiang əmin edib ki, Çin BMT kimi çoxtərəfli mexanizmlər çərçivəsində Azərbaycanla əlaqələri və koordinasiyanı daha da gücləndirməyə, Çin tərəfinin üç qlobal təşəbbüsünü səmərəli şəkildə həyata keçirməyə, bərabər və nizamlı çoxqütblü qlobal iqtisadi və hərtərəfli qloballaşma üçün birgə müdafiə etməyə hazırdır.
Azərbaycan Prezidenti öz növbəsində Azərbaycanın vahid Çin prinsipinə qətiyyətlə sadiq qaldığını, “Tayvanın müstəqilliyi”nə qəti şəkildə qarşı çıxdığını və pislədiyini, bir-birinin fundamental maraqlarına və mühüm qayğılarına aid məsələlərdə bundan sonra da qarşılıqlı dəstəyə ümid etdiyini vurğulayıb. Dövlət başçısının sözlərinə görə, Azərbaycan Çin ilə daha sıx yüksək səviyyəli mübadilələr qurmağa, ikitərəfli ticarət və investisiyaları davamlı şəkildə genişləndirməyə, nəqliyyat və logistika, əlaqə, enerji, kənd təsərrüfatı və turizm kimi sahələrdə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə, insanlar arasında mübadilələri təşviq etməyə, Azərbaycan-Çin hərtərəfli tərəfdaşlıq strateji tərəfdaşlığının məzmununu davamlı şəkildə zənginləşdirməyə hazırdır.

Çin Azərbaycanı dəstəkləyir…

Pekində Prezidentlər Si Cinpin və İlham Əliyev Çin və Azərbaycan arasında hərtərəfli strateji tərəfdaşlığın qurulduğunu bəyan ediblər. Si Cinpin qeyd edib ki, iki ölkə arasında hərtərəfli əməkdaşlıq salnaməsində yeni bir səhifə yazmaq üçün tərəflər davamlı olaraq siyasi qarşılıqlı etimadı gücləndirməli, praktiki əməkdaşlığı dərinləşdirməli və beynəlxalq əlaqələri gücləndirməlidir. O əlavə edib ki, Çin Azərbaycanın öz milli suverenliyini, müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü müdafiə etməkdə və onun milli şəraitinə uyğun inkişaf yolunu davam etdirməkdə dəstəkləyir. Çin “üç şər qüvvə”: terrorizm, ekstremizm və separatizmlə qətiyyətlə mübarizə aparmaq üçün hüquq-mühafizə və təhlükəsizlik sahəsində Azərbaycanla dərin əməkdaşlığa hazırdır. Si iki tərəfi inkişaf strategiyalarının uyğunlaşdırılmasını gücləndirməyə, “Bir kəmər və yol” təşəbbüsü çərçivəsində yüksək keyfiyyətli əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə, təhsil, mədəniyyət, turizm, gənclər və regionlararası əməkdaşlıq kimi sahələrdə əməkdaşlığı təşviq etməyə çağırıb.

Cinpin həmçinin qeyd edib ki, tariflər və ticarət müharibələri bütün ölkələrin qanuni hüquq və maraqlarını pozur, çoxtərəfli ticarət sisteminə ziyan vurur və dünya iqtisadi nizamına zərbədir. Çin Prezidenti yekunda qeyd edib ki, Çin Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) ilə beynəlxalq sistemin və beynəlxalq hüquqa əsaslanan beynəlxalq nizamın qorunması, onun qanuni hüquq və maraqlarının qətiyyətlə müdafiəsi, beynəlxalq ədalətin və ədalətin təmin edilməsində Azərbaycanla əməkdaşlığa hazırdır.

İlham Əliyev də öz növbəsində qeyd edib ki, dünyada bir əsrdə görünməmiş dəyişikliklərin yaşanmasına baxmayaraq, Azərbaycan ilə Çin arasında münasibətlər həmişə qarşılıqlı hörmət və qarşılıqlı etimad ilə seçilib. Onun sözlərinə görə, ikitərəfli əməkdaşlıq daim dərinləşir, ticarət-iqtisadi əlaqələr sürətlə inkişaf edir, regionlararası mübadilələr günü-gündən daha da yaxınlaşır. Dövlətimizin başçısı əlavə edib ki, Azərbaycan “vahid Çin” prinsipinə möhkəm sadiqdir, Tayvanın Çinin ayrılmaz hissəsi olduğunu təkid edir və Çin hökumətinin ölkənin birləşməsinə nail olmaq üçün bütün səylərini dəstəkləyir. Azərbaycan Çinlə hərtərəfli strateji tərəfdaşlığın qurulması istiqamətində işi dərinləşdirməyə, “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün həyata keçirilməsi, rəqəmsal iqtisadiyyat, yaşıl enerji, elm və texnologiya kimi sahələrdə əməkdaşlığı genişləndirməyə, iki ölkənin siyasi partiyaları və xalqları arasında mübadilələri dərinləşdirməyə, beynəlxalq və regional məsələlərdə qarşılıqlı fəaliyyəti gücləndirməyə hazırdır.

Danışıqlardan sonra iki dövlətin başçıları iki ölkə arasında hərtərəfli strateji tərəfdaşlığın yaradılmasına dair Birgə Bəyanat imzalayıblar və “Kəmər və Yol”un birgə tikintisi, ədliyyə, yaşıl inkişaf, rəqəmsal iqtisadiyyat, əqli mülkiyyət hüquqları, aerokosmik sənaye və s. kimi sahələrdə 20 ikitərəfli əməkdaşlıq sənədinin imzalanmasının şahidi olublar.

“Çin Xalq Respublikası ilə Azərbaycan Respublikası arasındakı əlaqələr səmimi dostluq və strateji tərəfdaşlıq münasibətləridir. Əlaqələrimizin formalaşmasında iki ölkənin liderlərinin xüsusi səyləri qeyd edilməlidir. Bu gün Azərbaycan-Çin əlaqələri tarixinin ən yüksək inkişaf dövrünü yaşayır. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, bu gün münasibətlərimiz artıq özünün ən yüksək inkişaf mərhələsinə - hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə qalxıb. Azərbaycan Çinlə Orta Dəhlizin inşasında birgə iştirak edir, daşımaların sayı nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb”. Bunu açıqlamasında SƏS Media Qrupun rəhbəri, siyasi analitik Bəhruz Quliyev deyib.

Siyasi analitikin sözlərinə görə, ölkələrimiz arasında iqtisadi, siyasi, humanitar, mədəni əlaqələr kifayət qədər yüksək səviyyədə qurulub: “Yeni Azərbaycan Partiyası ilə Çin Kommunist Partiyası arasında əməkdaşlıq mövcuddur, gənclər, mədəniyyət, idman sahələrində də əlaqələr inkişaf edir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Çin Xalq Respublikası ÇXR-inn Sədri Si Cinpinin dəvəti ilə baş tutan səfəri çərçivəsində iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlıq, o cümlədən vizasız rejim haqqında saziş imzalanması bir-birinə olan etimadın bariz nümunəsidir. Səfər ərəfəsində Azərbaycan Prezidenti Çinin Sinxua agentliyinə verdiyi müsahibədə İlham Əliyev ötən ilin yayında iki dövlət arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında saziş imzaladığını xatırladıb. Prezident qeyd edib ki, biz bu əməkdaşlığı daha da genişləndirmək, beynəlxalq məsələlərdə qarşılıqlı fəaliyyəti gücləndirmək, iki ölkənin ümumi maraqlarını birgə qorumaq, regional və qlobal sülh, sabitlik və inkişaf işini birgə irəli sürmək barədə razılığa gəldik. Prezident Çin və Azərbaycanı “qədim İpək Yolu üzərində sivilizasiyaların mərkəzləri” adlandırıb. Bu gün Bakı və Pekin arasında iqtisadi əməkdaşlıq fəal şəkildə artıb. İki ölkə arasında əməkdaşlığa böyük önəm verilməsinin mühüm səbəblərindən biri həm də Orta Dəhliz layihəsidir. Bu, Azərbaycanın Avrasiya regionunda rolunu artırır”.

Prezident İlham Əliyevin Çin Xalq Respublikasına dövlət səfəri Azərbaycan-Çin münasibətlərində strateji tərəfdaşlığın möhkəmləndirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu səfər, iki ölkə arasında siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələrin inkişafında yeni imkanlar yaradacaq.

Birgə Bəyanat

Xəbər verildiyi kimi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Çin Xalq Respublikasına dövlət səfəri çərçivəsində aprelin 23-də Pekində “Azərbaycan Respublikası ilə Çin Xalq Respublikası arasında hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq əlaqələrinin qurulması haqqında Birgə Bəyanat” imzalanıb.

Hər iki dövlət başçısı diplomatik münasibətlərin qurulmasından ötən 33 il ərzində Azərbaycan-Çin əlaqələrinin inkişafındakı nailiyyətləri yüksək qiymətləndirərək səmimi və dostluq mühitində danışıqlar aparıblar. Hər iki ölkənin bir-birini prioritet təşkil edən, etibarlı və qarşılıqlı faydalı strateji tərəfdaş kimi nəzərdən keçirdiyini təsdiq edərək, qarşılıqlı siyasi etimadı daim möhkəmləndirməyə, qarşılıqlı dəstəyi gücləndirməyə, hər iki ölkənin xalqlarının mənafeyi naminə hərtərəfli əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə hazır olduqlarını ifadə edərək, hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq əlaqələrinin qurulması barədə yekdilliklə qərar qəbul ediblər.

V.VƏLİYEV