Çin anlaşmaya çalışır, bəs Avropa? - ANALİTİK

Çin Xalq Respublikasının sədri Si Cinpin beş ildə ilk dəfə Avropaya səfər edib. Onun marşrutu elə qurulub ki, Pekinin Vaşinqton və onun avropalı müttəfiqləri arasında gərginlik yaratmaqdan çəkindiyi özünü açıq şəkildə göstərir. Prezidenti ölkəsinin Avropadakı rolunun gücləndirilməsinin tərəfdarı olan Fransa ilə yanaşı, prezident Xi Rusiyayönlü əhval-ruhiyyənin güclü olduğu Avropa İttifaqının əsas “problem yaradan”ı olan Macarıstana və Aİ üzvü olmayan Serbiyaya səfər edəcək. ÇXR rəhbərinin missiyasının müvəffəqiyyətlə taclanacağı ehtimalı azdır, lakin bu, Pekin üçün yeni xarici siyasət vektorunu təyin edəcək.

Si Cinpinin mayın 5-də başlayan turnesi mayın 10-dək davam edəcək. Onun ilk səfər edəcəyi Avropa ölkəsi Brüssel deyil, Paris oldu. Çin lideri burada bir neçə gün qalmaqla formal olaraq Fransa ilə ÇXR arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasının 60 illiyini də qeyd etməyi lazım bilib. Bundan əlavə, Si Cinpinin səfərinin qarşılıqlı səfər olduğunu da söyləmək olar. Bir il əvvəl, aprelin 3-də Makron Pekinə səfər etmiş və Çin liderini Fransaya dəvət etmişdi. Fransa prezidentini təmtəraqla qəbul etmişdilər. Sədr Xi açıq şəkildə nümayiş etdirməyə çalışırdı ki, o, Makronu ən azı Çin istiqamətində Vaşinqtonun siyasətinə əməl etməməyə çalışan bir ölkənin lideri kimi görür.

Çin liderinin Parisə hazırkı səfərindən əvvəl iki mühüm hadisə baş verib. Birincisi, həm Aİ, həm də ABŞ Rusiya ilə əməkdaşlığa görə Çin şirkətlərinə qarşı sanksiyalar tətbiq etməyə başladı. İkincisi, Makron yenidən Vaşinqtondan asılı olmayan Aİ siyasətinin zəruriliyindən danışıb. Xüsusən də o, Sorbonna Universitetindəki çıxışında bunu bəyan edib. Makronu daha çox Xi-yə “siqnal” göndərmək zərurəti, yoxsa Avropa Parlamentinə iyunda keçiriləcək seçkilər ərəfəsində gündəmi ifrat sağdan ələ keçirməklə tərəfdarlarının populyarlığını artırmaq istəyi ilə bağlı olduğunu söyləmək çətindir. Amma hər halda, bəyanat əhəmiyyətli oldu.

Bununla belə, Makron Aİ xəttinə qarşı üsyançı rolunu yalnız müəyyən dərəcədə oynamağa hazır olduğunu açıq şəkildə bildirdi. Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen Xi ilə görüşünə dəvət olunub. Danışıqlar başlamazdan əvvəl o, jurnalistlərə verdiyi şərhdə Aİ-nin Xi-dən nə gözlədiyini açıqlayıb. Çin lideri döyüşləri “sonlandırmaq” üçün Rusiyaya təsirindən istifadə etməlidir. Bundan əlavə, fon der Leyenin fikrincə, müzakirənin diqqət mərkəzində idxal və ixrac məsələləri, o cümlədən adətən xarici şirkətlərə və Avropa istehsalçılarına könülsüz şəkildə açılan Çin bazarına çıxış məsələsi olmalıdır.

Çin liderinin Aİ-yə, ilk növbədə Çin texnologiyaları və şirkətlərinin maneəsiz girişi ilə bağlı öz sualları olub. Aİ-nin iqtisadiyyat və sənaye sahəsində Çindən “asılılığını azaltmalı” olduğunu bilavasitə Avropa diplomatiyasının rəhbəri Josep Borrell “Avropanı daha yaxşı qorumaq üçün üç iş sahəsi” adlı son məqaləsində yazıb. Xi-nin tapşırığı olduqca çətindir. AB və Fransadan güzəştlərə nail olmaq asan olmayacaq, xüsusən fon der Leyen prosesdə iştirak etdiyi üçün. İqtisadi sahədə irəliləyiş daha çox görünür, çünki hər iki tərəfin marağı var. Avropa Pekinin elektrik avtomobilləri və günəş panelləri istehsalına verdiyi subsidiyalardan razı deyil və bu, qeyri-bərabər rəqabət üçün şərait yaradır. Avropalılar sosial və ekoloji standartlara əməl edilməməsinə də diqqət yetirirlər. Düzdür, çinlilərin niyə öz qaydaları ilə yaşamağa məcbur olduqları aydın deyil. Çinlilər Qərbin casusluq maniyasından və Çinin aktivlərinin süzülməsindən narazıdırlar. Makronun son açıqlamalarına baxmayaraq, güzəştə getmək asan olmayacaq.

Si və Makron arasında danışıqların əsas məqsədi bir-birini dinləmək və mövcud narahatlıqları nəzərə almaq olub. Sıxıntılı həllər gözləmək lazım deyil. Eyni zamanda, Çin, əlbəttə ki, digər Aİ ölkələrinin əksəriyyətinin Makronun xarici siyasət yanaşmasını bölüşmədiyini görür. Şərqi Avropa və Baltikyanı ölkələrdə olduğu kimi Almaniyada da əmindirlər ki, Avropanı yalnız NATO və ABŞ qoruya bilər. Təbii ki, Makron Çini Ukrayna münaqişəsində Rusiya Federasiyasına dəstək verməməyə inandırmağa çalışır. Ancaq burada Fransa prezidentinin də uğur qazanacağı ehtimalı azdır.

Çin qlobal idarəetmə islahatına çağırır

Prezident Xi Cinpingin Avropa turunun başlanğıcında Çin səlahiyyətliləri digər ölkələri ümumi modernləşdirmə layihəsinə qoşulmağa və hamının xeyrinə daha ədalətli və ədalətli beynəlxalq nizam yaratmağa çağırıb. Dörd dildə - Çin, ingilis, fransız və rus dillərində hazırlan “Çinin modernləşdirilməsi: İrəli yol” hesabatı da bundan bəhs edir. Çinin modernləşdirilməsinin məqsədi təkcə Çin xalqına fayda vermək deyil, həm də dünyanın ümumi inkişafına töhfə verməkdir, yeni Çin sənədində iddia edilir. Çin mənbələrində hesabat tez-tez “Çinin modernləşdirilməsi: İrəli yol” adlanır, baxmayaraq ki, digər dillərdə olan nəşrlərin üz qabığında başlıq bir qədər fərqli səslənir: “Çin modernləşməsinin inkişaf yolu”. Mətnin özü Sinxua Xəbər Agentliyinin Analitik Mərkəzi tərəfindən Çin Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi yanında Partiya Tarixi və Sənədlərinin Öyrənilməsi İnstitutu ilə birlikdə hazırlanıb. Yeni hesabat Çin rəhbərliyinin bütün dünyaya təqdim etdiyi təklifin əksidir.

Sənəddə qeyd edilir ki, Çin modeli üzrə modernləşmə birtərəfliliyi və proteksionizmi rədd edir və bəşəriyyət üçün ortaq taleyi olan icmanın yaradılmasını müdafiə edir. “Birtərəflilik” dedikdə çinlilər digər dövlətlərin hər hansı birtərəfli hərəkətlərini başa düşürlər. Və bu halda Amerika administrasiyasının hərəkətləri birbaşa qeyd olunmur və onların tənqidi ümumi birtərəflilikdən əl çəkməyə çağırışla əvəzlənir. Çin qarşılıqlı hörmət, dürüstlük, ədalət və qarşılıqlı əməkdaşlığa əsaslanan yeni tip beynəlxalq münasibətlər qurmaq üçün birgə səylər göstərməyə çağırır. Çin tipli modernləşmə öz miqyasına və ondan faydalanacaq insanların sayına görə tarixdə tayı-bərabəri olmayacaq. Çin 1,4 milyarddan çox vətəndaşını modernləşdirməyə çalışır. Hesabatda deyilir ki, bu, “bu gün dünyanın bütün inkişaf etmiş ölkələrinin ümumi əhalisindən” çoxdur.

Çinin yeni sənədində vurğulanır ki, Çin həmişə dünya sülhünü qorumağa, qlobal inkişafa töhfə verməyə, beynəlxalq asayişi qorumağa və ictimai mallarla təmin etməyə çalışıb və yeni inkişafı ilə dünya üçün yeni imkanlar yaratmağa davam edəcək. Çin müzakirə və əməkdaşlıq yolu ilə ortaq böyüməyə əsaslanan qlobal idarəetmə vizyonunu müdafiə edir. Çin beynəlxalq nizamı daha ədalətli etmək üçün qlobal idarəetmə sisteminin islahatının və inkişafının təşviqində fəal iştirak edir, təşviq edir və digər ölkələrlə güclərini birləşdirir. Sənəddə qeyd olunur ki, Çin tipli modernləşmə inkişaf etməkdə olan ölkələrin modernləşməyə nail olmaq imkanlarını genişləndirib, onlara tamamilə yeni yol təqdim edib və bəşəriyyətin daha yaxşı sosial nizam axtarışına Çin həllini təklif edib.

Çin həmçinin müasirləşmənin müxtəlif formalarının ahəngdar şəkildə birlikdə mövcud olduğu gələcəyə yeni baxışın formalaşdırılması üzrə birgə səylərin bir hissəsi kimi bütün dünyada insanların öz inkişaf yolları ilə bağlı müstəqil seçimlərinə hörmət edəcək və dəstəkləyəcək. 1978-ci ildə başlayan Çinin islahat və açıqlıq siyasəti, Çinin indiki formasını almasına imkan verən həlledici addım idi və buna görə də Çin tipli modernləşməni təşviq etmək üçün çox vacibdir. Çin açıqlığı dəstəkləməyə və gücləndirməyə davam edəcək, iqtisadi qloballaşmaya sadiq qalacaq, ticarət və investisiyaların liberallaşdırılmasına və asanlaşdırılmasına kömək edəcək və öz inkişafı ilə dünya üçün yeni imkanlar yaratmağa davam edəcək. Yeni keyfiyyətdə məhsuldar qüvvələrin inkişafı yüksək keyfiyyətli inkişafa nail olmaqla müasir sosialist dövlətinin qurulmasında mühüm tələb və mühüm prioritetdir.

Çin ilk dəfə olaraq qlobal gələcəyə dair vahid baxışını təqdim edib. Həmişə olduğu kimi, Çin dilində tərtib olunsa da, Pekinin çoxqütblülük ideyasına sadiqliyini vurğuladığı aydındır. Üstəlik, bu çoxqütblülük müxtəlif ölçülü bir çox mərkəzlərin mövcudluğunu təmin edir. Digər mühüm məqam digər ölkələrin mədəniyyətlərinə, inkişaf formalarına real hörmətdir, müxtəlif sosial-mədəni inkişaf modellərinin qəbuledilməzliyidir. Çin hesabatı bir çox cəhətdən əvvəllər dəfələrlə ifadə edilmiş bir sıra tezis və fikirlərin ümumiləşdirilməsidir, lakin bu sənəd ümumi konsepsiyanı göstərir. Hazırda bu vacibdir, çünki Pekinin təklif etdiyi inkişaf modeli dünya ticarətinin inkişafına, texnologiya mübadiləsinə, bazarların açıqlığına, təcrid və sanksiya siyasətinin olmamasına əsaslanır. Bu, bir sıra təcrid tədbirləri yaratmağa, yeni siyasi və hərbi bloklar yaratmağa çalışan Qərb siyasətinin reallığı ilə ziddiyyət təşkil etməlidir ki, bu da dünyanın “atomlaşmasına”, onu hər biri ilə rəqabət aparan bir sıra qruplara səpələməsinə gətirib çıxarır.

Çin “birgə səylər” haqqında danışmaqla, qlobal idarəetmə formalarını yenidən nəzərdən keçirmək üçün minimum müzakirəni, maksimum isə tədbirləri birləşdirməyə çalışır. Çin özü bu mexanizmlərdən birini yaradıb – “Bir Kəmər və Yol” təşəbbüsü, o, artıq bir sıra ticarət və iqtisadi layihələrdən kənara çıxıb. Bir çox Çin təklifləri Qərb ölkələrində aqressiv müqavimətlə üzləşir. Nəticədə burada mütərəqqi və innovativ düşünən ölkələrin koalisiyasına ehtiyac var. Bir çox Qərb ekspertləri Çinin qlobal modernləşmə strategiyasını müzakirə etməyə hazır deyillər və diqqətlərini Çinin Avropada iqtisadi ekspansiyası üçün konkret layihələrə yönəldiblər. Bu layihələrdən biri də Serbiya və Macarıstan arasında dəmir yolu əlaqəsinin modernləşdirilməsidir. Belqrad-Budapeşt dəmir yolu əlaqəsi Çinlə qucaqlaşan iki ölkənin paytaxtını birləşdirəcək və ona qitəyə giriş imkanı verəcək. Macarıstandakı avtomobil akkumulyatoru zavodlarından Serbiyadakı mis mədəninə qədər Çinin iki ölkəyə birbaşa investisiyası 15 milyard dolları ötür.

"Çinlilər Çinlə əməkdaşlığın faydalarını nümayiş etdirmək üçün Çin sərmayəsinin möcüzəvi övladını qururlar" deyə Qərb ekspertləri şərh edirlər. Eyni zamanda, onlar qəbul edirlər ki, Çinin Avropada genişlənən iqtisadi mövcudluğu Avropa İttifaqının özünün yaratdığı süni investisiya boşluğunu doldurur.

Fransa ilə konyak diplomatiyası

Çin prezidenti Si Cinping Fransaya səfərini başa vurdu və Avropa turunu Serbiya ilə davam etdirdi. Fransa Prezidenti Emmanuel Makronun qonaqla ilk görüşə dəvət etdiyi Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Lyayenin tənqidi fikirlərindən başqa, ümumilikdə Çin liderinin respublikada olması müsbət dalğa ilə keçdi. Düzdür, hər iki liderin razılaşdığı məsələ ilə bağlı hər birinin öz şərhi var idi. Fransa prezidenti Emmanuel Makron və Çin lideri Si Cinpinq təkcə rəsmi danışıqlar zamanı deyil, həm də qeyri-rəsmi şəraitdə - xüsusən də Turmalet xizək kurortunun restoranında ünsiyyət qura biliblər.

Makronun uşaqlığını keçirdiyi bölgəyə səfərə dəvət Çin rəhbəri tərəfindən müstəsna hörmət və qonaqpərvərlik əlaməti kimi qəbul edilib və “iki dövlət başçıları arasında xüsusi münasibət, eləcə də bir növ səmimiyyət” nümayiş etdirib. Bununla belə, heç də bütün səmimiyyət Si Cinping üçün xoş deyildi. Bir gün əvvəl Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Leyen Makronla ÇXR rəhbəri ilə görüşə qatılanda elə bilib ki, görüləsi xoş işlər az olacaq. Xanım fon der Leyen Yelisey Sarayındakı üçtərəfli görüşün ardınca Brüsselin Pekinə göndərdiyi mesajın mahiyyətini açıq şəkildə jurnalistlərə açıqlayıb: “Aİ Çin sənaye mallarının onun bazarını dolduran kütləvi həddən artıq istehsalı ilə barışa bilməz”. Və o, dərhal əmin edib ki, "Avropa öz bazarını qorumaq üçün lazım olan sərt qərarları qəbul etməkdən imtina etməyəcək" və bir çoxları bunu ticarət müharibəsi elanı hesab edib.

Bununla belə, Çin də cavab olaraq təqdim edəcək bir şey tapıb. Məsələn, o, Avropa və əsasən fransız konyaklarına qarşı antidempinq araşdırmasına başlayıb. Beləliklə, sonrakı ikitərəfli danışıqlarda (xanım fon der Leyenin iştirakı olmadan) hər iki ölkənin liderləri ikitərəfli vəzifə ilə üz-üzə qalıblar - onların milli məhsulları ilə bağlı qarşı tərəfin mümkün cəzalarının qarşısını almaq. Təəccüblü deyil ki, Avropa Komissiyasının rəhbərindən fərqli olaraq, Yelisey sarayının sahibi bəyanatlarında daha diqqətli olmağa üstünlük verib və sərtlikdən qaçıb.
Politico bu barədə istehza ilə yazdı: "Makron konyakda zəifliyi olan yaxşı polis idi".

Yeri gəlmişkən, Si Cinpinin cənab Makrondan aldığı rəsmi hədiyyələr arasında Hennessy X.O konyak şüşələrinin olması simvolikdir. Remi Martin və bu brendlərin sahibi olan LVMH konserninin rəhbəri Bernard Arnault Çin Xalq Respublikasının liderinin şərəfinə verilən dövlət şam yeməyinin qonaqlarından biri olublar. Və bu konyak diplomatiyası, bəzi jurnalistlərin dediyi kimi, qismən işə yarayıb. Bazar ertəsi gec saatlarda Emmanuel Macron Çinlə kommersiya danışıqlarında müəyyən irəliləyiş olduğunu söyləyib və cənab Si-ni Fransanın konyak sənayesinə “açıq münasibətinə” görə tərifləyib. Çinin elektromobilləri ilə bağlı antidempinq araşdırması və onun nəticələri barədə bir kəlmə də deyilməyib.

V.VƏLİYEV