Ukrayna, yoxsa Rusiya tək qalıb? - ANALİZ

Rusiya Ukraynaya hücum edəndə müharibənin üç günə bitəcəyini deyənlər də var idi. Ancaq altı ay keçməsinə baxmayaraq hələ də müharibə dayanmayıb, əksinə dana amansız bir dövrünə qədəm qoyub. Sülhün ollacağı da gözlənilmir. Rusiya və Ukraynaya müharibəsi son altı ayda Ukraynaya ölüm, dağıntı və səfalət gətirdi. Fevralın 24-də Rusiyanın Ukraynaya hücumu İkinci Dünya müharibəsindən sonra Avropada ən irimiqyaslı müharibə kimi qeydə alınıb. Gözlənilməz baş verən bu müharibənin nəticələri qlobal miqyasda hiss olundu. Statistika göstərir ki, Rusiyanın hücumundan sonra 6,8 milyon ukraynalı öz ölkəsini tərk edib, ən azı 7,7 milyonu isə məcburi köçkün vəziyyətinə düşüb. Məlumata görə, ilk növbədə qonşu ölkələrə 3 milyon insan qaçıb. Polşadan sonra ən çox ukraynalı qaçqınların sığınması üçün kömək edən ölkələr 727 min nəfərlə Almaniya və 348 min nəfərlə Çexiyadır.

Bəs İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropada ən böyük təhlükəsizlik krizinə səbəb olan bu müharibə Avropanın qalan hissəsini necə dəyişdi?

Avstriya: Neytrallığa inam sarsıldı

Müharibə Avstriyanın onilliklər boyu neytrallığa olan inamını şübhə altına aldı və bu məsələ ictimai müzakirələrə səbəb olub. Belə ki, ölkə neytral və tərəfsiz qalmaq düşüncəsindən əl çəkdi.

1955-ci ildən başlayan neytrallıq siyasəti bu günə qədər davam etdirilir. Ona görə də hələ də NATO-nun üzvü deyil. Lakin Finlandiya və İsveç kimi Avstriya da bu variantı nəzərdən keçirməyə başlayıb. Əhalinin böyük əksəriyyəti neytrallığı dəstəkləməkdə davam etsə də, neytrallığın müsbət və mənfi tərəfləri ilə bağlı müzakirələr heç vaxt olmadığı qədər genişlənib. Bu neytral mövqeyi vurğulamaq üçün kansler Karl Nehammer ən son aprelin ortalarında, müharibə başlayandan sonra Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə üzbəüz danışıqlar üçün səfər edən ilk Avropa lideri oldu.

Belçika: nüvə enerjisindən çıxışı gecikdirir

Belçika Ukrayna müharibəsinin enerji probleminə səbəb ola biləcəyindən ehtiyat edərək nüvə stansiyalarını bağlamağı təxirə salıb. Hazırda yeddi nüvə stansiyası olan ölkə 2025-ci ilə qədər nüvə enerjisindən asılılığından imtina etmək niyyətində idi. Lakin qazın qiymətinin artması və Rusiyanın Avropaya tədarükünü kəsmək riski bu sahədə siyasət dəyişikliyinə səbəb olub. Belçika nüvə enerjisindən mərhələli şəkildə dayandırılmasını 10 il 2035-ci ilə qədər təxirə salacağını açıqlayıb.

Bolqarıstan: Müharibə Rusiya ilə münasibətləri korlayır

Ukraynadakı müharibə kommunist dövründə keçmiş Sovet müttəfiqləri olan Moskva ilə Sofiya arasında münasibətlərin sürətlə pisləşməsinə səbəb olub.

Kiril Petkovun qərbyönlü koalisiya hökuməti nəinki Aİ-nın Rusiyaya qarşı sanksiyalarını dəstəkləyib, həm də Moskvanın idxal olunan Rusiya qazının pulunu rublla ödəmək tələbini rədd edib.

Bu, demək olar ki, tamamilə Rusiyadan idxal olunan enerjidən asılı olan “Qazprom”un ölkəyə qaz tədarükünü dayandırmasına səbəb olub. İyulda iki ölkə arasında Azərbaycandan qaz nəql edən yeni boru xətti açıb. Eyni zamanda, Sofiyada müvəqqəti hökumətin Rusiyanın qaz kranlarının yenidən açılması üçün Qazprom ilə danışıqlara başlaması ölkədə etirazlara səbəb olub. Əhalinin təxminən dörddə biri Vladimir Putinin Ukraynanı işğal etməsinə haqq qazandırıb.

Çexiya: Ukraynalı qaçqınları qəbul edən Kiyevin mühüm müttəfiqi oldu

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının məlumatına görə, Çexiyada 413 mindən çox qaçqın qeydiyyata alınıb. Bu, ölkənin 10,7 milyonluq əhalisinin təxminən 4%-i deməkdir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Polşada qeydiyyatda olan 1,3 milyon ukraynalı qaçqın əhalinin 3,3 faizini təşkil edir. Mart ayında dərc edilən sorğuya görə, çexlərin 85 faizi öz hökumətlərinin qapılarını ukraynalı qaçqınların üzünə açmasını dəstəkləyib. İyulda keçirilən daha bir son sorğu göstərib ki, ictimaiyyətin 75 faizi ukraynalıları qəbul etməyə üstünlük verir.

Danimarka: Müharibə tarixi dəyişikliyə səbəb olur

İsveç və Finlandiya Ukraynadakı müharibəyə cavab olaraq NATO-ya üzv olmaq istədiklərini açıqlayanda Danimarka da tarixi qərar verdi.

NATO-nun qurucu üzvlərindən biri olan Kopenhagen uzun müddətdir ki, Aİ-nin müdafiə siyasətində yer almırdı. Bununla belə, iyun ayında danimarkalıların 66,9 faizinin iştirak etdiyi referendumda Danimarka siyasətini Brüsselə uyğunlaşdırılması üçün dəstəkləndi.

Nəticələrin açıqlanmasından qısa müddət sonra Danimarkanın baş naziri Mette Frederiksen bildirdi ki, danimarkalılar Avropa və NATO-dakı müttəfiqlərimizə və Putinə çox mühüm mesaj verdilər: “Biz göstərməliyik ki, Putin azad ölkəni işğal edəndə və Avropada sabitliyi təhdid edəndə hamı bir araya gəlir. Danimarka indi müdafiə və təhlükəsizlik üzrə Avropa əməkdaşlığına qoşulacaq".

Estoniya: Ukraynaya dəstək kəskin artdı

Enerji xərclərinin artması nəticəsində 23,2 faizlə Avropada ən yüksək inflyasiyanı yaşayan Estoniya qitədə Ukraynaya dəstək verən lider ölkələrdən biri oldu. Estoniya dövləti Ukraynaya 250 milyon avro hərbi yardım göndərib ki, bu da ölkənin illik müdafiə büdcəsinin üçdə birini təşkil edir.

Əvvəllər Sovet İttifaqının tərkibində olan Estoniya əhalisinin 4 faizini təşkil edən 50 min ukraynalı qaçqını qəbul edib, Rusiyaya qarşı sanksiyaları sərtləşdirməyə çağırıb və bu yaxınlarda rusların ölkəyə girişini qadağan edib.

O, həmçinin sovet dövründən qalma abidələri bütün ölkədə ictimai yerlərdə yığışdırmağa başlayıb. Rəsmi Tallinn Rusiya qazının idxalını məhdudlaşdırmağı öhdəsinə götürüb.

Fransa: Enerji müstəqilliyini inkişaf etdirməyə çalışır

Fransa qaz təchizatında Rusiyadan daha az asılı olsa da, nəticədə yaranan enerji çatışmazlığı Fransaya, eləcə də bir çox Avropa ölkələrinə təsir edir.

Fransızlar 2020-ci ildə qaz ehtiyaclarının yalnız 17 faizini Rusiyadan idxal ediblər, lakin neft və elektrik enerjisi də daxil olmaqla, enerji xərclərinin artması iyulda inflyasiyanın 6,1 faizə yüksəlməsinə səbəb olub.

Vətəndaşlara kömək məqsədilə “yanacaq azaldılması” kimi müxtəlif tədbirlər həyata keçirilib. Bu yardımlar dekabr ayına qədər davam edəcək.

Hökumət həmçinin elektrik enerjisi ödənişlərinin artımını 4 faizlə məhdudlaşdırmaq və qazın qiymətini 2021-ci ilin oktyabr ayı səviyyəsində dondurmaq üçün “tarif qalxanı” adlı tənzimləmə təqdim edib. Bu plan da 2022-ci ilin sonuna qədər uzadılacaq. Bundan əlavə, aztəminatlı ailələr üçün 230 milyon avro ayrılıb.

Nəhayət, hökumət ölkənin ən böyük elektrik şirkəti olan EDF-ni yenidən milliləşdirəcək. Ölkə bu cür tədbirlərlə Ukraynada müharibə təhlükəsi altında olan enerji müstəqilliyini qorumağı qarşısına məqsəd qoyub.

Fransa əvvəllər enerji ixracatçısı idi, lakin bu ixrac nüvə elektrik stansiyaları ilə bağlı problemlər səbəbindən zəiflədi. İyun ayına olan məlumata görə, 56 reaktordan 27-si bağlanıb. Lakin Fransa hökuməti də müharibənin yaratdığı qeyri-müəyyənlik səbəbindən nüvə stansiyalarını yeniləməyi planlaşdırır.

Finlandiya və İsveç: Ukraynadakı müharibə neytrallığın necə bir kənara atıldığını gördü

Həm Finlandiya, həm də İsveç NATO-ya üzvlük üçün müraciət ediblər. İsveçdə hakim Sosial Demokratlar güclü neytrallıq ənənəsinə malik idi və səsvermədə iştirak edən ictimaiyyət arasında üzvlüyə xüsusi maraq yox idi.

Finlandiyada yalnız bir böyük siyasi partiya qəti şəkildə NATO-ya tərəfdar idi və üzvlük üçün ictimai dəstək onilliklər ərzində 30 faizdən aşağı qaldı. Lakin Rusiyanın Ukraynaya hücumu ilə hər şey dəyişdi. Altı ay sürətlə irəliləyən və artıq NATO ilə sıx ittifaqda olan iki ölkə hazırda NATO qüvvələri ilə öz ölkələrində quruda və havada müntəzəm hərbi əməliyyatlar aparır. Bu üzvlüyü şərh edən Türkiyə bu yaxınlarda müəyyən məcburi olmayan təminatlar müqabilində bu siyasəti dəyişdi, lakin Türkiyənin tələbləri ilə bağlı hələlik konkret nəticə əldə olunmayıb.

Almaniya: Artan enerji qiymətləri Ukrayna ilə həmrəyliyə məcbur edəcəkmi?

Avropa İttifaqının heç bir böyük ölkəsi Almaniya qədər Rusiya enerjisindən asılı deyil. Odur ki, “Qazprom”un yaxın aylarda qaz təchizatını məhdudlaşdırması ehtimalı ölkədə ciddi narahatlıq yaradır. İsti hava şəraitində almanlar mümkün enerji böhranına hazırlaşmaq üçün bu qış elektrik qızdırıcıları alıblar. Almaniyada enerji qiymətləri ilə yanaşı, digər mühüm məsələ Ukraynaya silah tədarükü ilə bağlıdır. Kansler Olaf Şolz Kiyevə yardım üçün ağır silahlar göndərməkdə tərəddüd etdiyi üçün bütün Avropada tənqid edilib.

Müharibə həm də Almaniyanın ordusunu modernləşdirmək üçün 100 milyard avro xərcləmək qərarına gəlməsinə səbəb oldu. Hökumət qışa qədər qaz anbarlarını doldurmaq üçün dövlət sektorunda enerji qənaətini tapşırsa da, artıq artırılmış qaz tarifinə əlavə olaraq hər kilovatsaat üçün 2,4 sent qaz vergisi də əlavə edib.

Ancaq cəmiyyətin yəqin ki, bu vəziyyəti ciddi etiraz etmədən qəbul edəcəyi düşünülür.

İtaliya: Seçkilər ölkənin Ukraynaya dəstəyini dəyişəcəkmi?

İtaliya Ukraynanı dəstəkləməkdə Avropa xəttində dayandı. İtalyanlar ukraynalıları öz ölkələrində və evlərində qarşıladılar. Təxminən 160,000 qaçqın qəbul edildi. Bundan əlavə, Kiyevə 150 ​​milyon avro dəyərində ağır silahlar verilib. Bununla belə, artan inflyasiya və enerji qiymətləri İtaliya əhalisinin əhəmiyyətli hissəsinə təsir etməyə başladı və bu, ölkənin Ukraynaya dəstəyinin azalmasına səbəb oldu. Ölkə enerji idxalının təxminən 40 faizini Rusiyadan alırdı. İtaliyanın bütün aparıcı siyasi partiyaları Vladimir Putini və onun Ukraynaya təcavüzünü pisləsələr də, bir çox partiyalar, xüsusən də sağçılar Rusiyayönümlü mövqe tutdular. İtaliya ictimaiyyəti də NATO-nun Ukraynaya istənilən müdaxiləsinə qarşıdır. Ukraynaya silah tədarükü məsələsində də ictimaiyyət arasında fikir ayrılığı var. İyun ayından etibarən italyanların demək olar ki, yarısı Ukraynaya silah göndərilməsinin əleyhinədir.

Moldova: Aİ-yə üzv olmağa çalışır.

Rusiyanın Ukraynanı işğal etməsindən cəmi bir həftə sonra Moldova hadisələr fonunda planlaşdırdığı Qərbyönlü kursunu sürətləndirərək Aİ-yə üzv olmaq üçün rəsmi müraciət etdi.

Daha sonra Brüssel Moldovanı Aİ üzvlüyünə namizəd etdi və bu, 27 üzvlü bloka qoşulma yolunda ilk mərhələ oldu. Lakin Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü ilə təkcə ölkənin strateji istiqaməti dəyişmədi. Moldovada inflyasiya fevraldakı 18,52 faizdən bu ay 33,55 faizə yüksəlib və artıq Avropanın ən yoxsul ölkəsi sayılır.

Ölkə Rusiyadan enerji təchizatından çox asılıdır və avqustda bu maddənin qiymətləri 47 faiz artıb. Lakin Moldova müharibə başlayandan sonra ciddi qaçqın axını gördü. Yarım milyondan çox ukraynalı sərhədi keçib və 70 minə yaxın ukraynalı hələ də bu ölkədə yaşayır.

Bütün bunlar keçmiş prezident İqor Dodonun növbədənkənar seçkilər təyin etməsinə səbəb olub. Moldovanın baş naziri Nataliya Qavrilita deyib: "Bu axınla mübarizə Moldova hökumətinin son otuz ildə üzləşdiyi ən böyük problemlərdən biridir".

Polşa: "Biz bunu əvvəllər demişdik"

Qonşu Ukrayna olan Polşa ilk qaçqın miqrasiyasında ön sıralarda idi. BMT-nin Qaçqınlar üzrə Agentliyinin məlumatına görə, avqust ayına kimi 1,3 milyon ukraynalı Polşaya qaçıb. Yeni gələnlərə kömək etmək üçün dövlət və özəl təşəbbüslərlə görünməmiş kütləvi səfərbərlik həyata keçirildi. Lakin artan yaşayış böhranı və yerli resurslara böyük təzyiqlə bəzi polyaklar hökumətin ukraynalıları öz xalqından üstün tutduğuna dair şikayətlərə səbəb olublar. Ölkədə aparılan sorğular göstərib ki, polyakların 90 faizi ukraynalı qaçqınların qəbulunu dəstəkləyib və bunda iki qonşu slavyan dövlətinin dil və mədəni yaxınlığı mühüm rol oynayıb. Bununla belə, müharibə Polşanın regional mövqeyini və əhəmiyyətini də artırdı. Prosesdə bir çox ekspertlər bildiriblər ki, Ukrayna müharibəsi Varşavaya mühüm regional oyunçu kimi diplomatik və hərbi imicini yüksəltmək imkanı verib.

Rumıniya: Ukraynalı qaçqınlara kömək etmək üçün növbəyə düzülüb

Ukraynanın şimal-qərb qonşusu Polşa kimi Rumıniya da qaçan qaçqınlara yardım əlini uzadıb. Rusiya işğalının ilk günlərində Siret sərhəd-keçid məntəqəsinin hər iki tərəfində növbələr yaranmışdı: biri ölkəsini tərk edərək Rumıniyaya daxil olmağa çalışan ukraynalılar üçün, digəri isə qonşularına kömək təklif etmək üçün sərhədə gedən rumınlar üçün növbələr yaranmışdı. Ümumilikdə iki milyondan çox ukraynalı Rumıniyaya keçdi; Səlahiyyətlilər bildirirlər ki, 87 min ukraynalı, o cümlədən 39 mini uşaq bu ölkədə qalmağı seçib. Minlərlə rumıniyalı könüllü qaçqınlara pulsuz yemək, sığınacaq və nəqliyyatla köməklik edib, bəziləri isə onlara iş tapıb. Bu arada hakimiyyət onlara uşaqları üçün pulsuz tibbi xidmət və təhsil almağa icazə verib.

Slovakiya: Müharibə mübarizəni alovlandırır.

Ukrayna ilə həmsərhəd olan Slovakiya Rusiyanın fevralın sonundakı işğalından sonra Kiyevin əsas dəstəkçisi olub. Artıq Ukraynaya hava hücumundan müdafiə sistemi bağışlayan ölkədə döyüş təyyarələri parkının Kiyevə satılıb-satılmaması ilə bağlı qızğın müzakirələr gedir.

Türkiyə: Ukraynanın ərazi bütövlüyünü tanıyır

Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan müharibə başlayandan bəri Ukraynaya ilk səfəri zamanı Türkiyənin ölkənin yenidən qurulması üçün lazımi dəstəyi verməyə hazır olduğunu bildirib. Ərdoğan Ukraynaya səfəri zamanı bildirdi ki, Ukraynanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinə dəstəyimizi tamdır: “Ukrayna ilə Rusiya arasındakı müharibənin masa arxasında həll olunacağına inanırıq”. Müharibə dönəmində həm Rusiya, həmdə Ukrayna ilə əlaqə saxlayan Türkiyə lideri münasibətlərdə qızıl ortanı tapmağa çalışır.

Qönçə Quliyeva