İnsanlarda olan psixoloji yorğunluğun səbəbləri nələrdir? - MARAQLI FAKTLAR - ARAŞDIRMA

Yaşadığımız dünya yorucu bir yerdir. Aşındırıcı. Nankor. Daimi səy tələb edən, lakin nadir hallarda mükafat verən bir yer. İçində yaşadığın üçün yorulursan. Bilirik ki, dünya sənə həmişə səxavətli olmayıb, qazandığından daha çox itiribsən. Yenidən cəhd etmək üçün motivasiya tapa bilmədiyiniz də bəllidir. Çünki həqiqət budur ki, hamımız yorulmuşuq. Hər birimiz. Müəyyən bir yaşda, hamımız ürəkaçan bir ruhun ordusunun üzvləriyik. Risk almalıyıq, amma hər şeyin yanlış gedəcəyindən qorxuruq. Axı, neçə dəfə yenidən başlaya biləcəyimizi bilmirik. Hamımız yorğunluğumuzda tək olduğumuzu düşünürük. Ancaq həqiqət budur ki, biz də bir-birimizdən xəstəyik - oynadığımız oyunlar, yalanlar, bir - birimizə təqdim etdiyimiz qeyri - müəyyənliklər və s.

Hamımız düşündüyümüzdən daha çox dayanıqlıyıq. Bu danılmaz faktdır. Həmişə daha çox sevgi bəxş etmək, daha çox ümid etmək, daha çox hərəkət etmək qabiliyyətimiz var. Bu hərəkətlərin cavabını görə biləcəyimiz nöqtəyə çatana qədər getmirik. Dərhal nəticələr istəyirik və onları görmədikdə təslim oluruq. Yorğunluğun bizi dayandırmasına imkan veririk. Geridönüş almadığımız üçün əsəbiləşirik. Çünki heç kimin etiraf etməyi sevmədiyi bir həqiqət var: heç birimiz hər gün həvəslə yaşaya bilmərik. Hamımız yorğunuq. Bəzən ruhdan düşürük və bu duyğular sayəsində irəliləməyimizə icazə verilir. Yorğunluq, dəyişə bilməyəcəyiniz demək deyil.

Həyatın bəzi hissələri sükut içində yaşanır və hər gün etdiyimiz kiçik, diqqətli seçimlər nəticəsində yaranır. Bu dəyişikliklərin baş verməsi üçün özümüzə vaxt verməliyik.

Səhər yorğun oyanmaq, gündüz yaşanan yorğunluq, gündəlik vəzifələri yerinə yetirməkdə istəksizlik və ümumi tükənmə vəziyyəti. Çox vaxt yüksək iş tempindən və şəhər həyatının sürətindən qaynaqlandığı düşünülən bu simptomlar əslində ciddi xəstəliklərin əlaməti ola bilər.

Tiroiditdən xərçəngə qədər bir çox xəstəliyin əlaməti ola biləcək yorğunluğunuz getməsə, bunun altında yatan səbəb araşdırılmalıdır.

Yorğunluq, bir insanın gündəlik işini edərkən yorğunluq və qeyri -adekvatlıq hissi olaraq təyin edilə bilər. Bəzi insanlar yaşlarından tez hücumlara məruz qala və tənbəl ola bilər. Bunun tənbəllik, aşağı enerji və ya xəstəlik səbəbindən olub olmadığını müəyyən etmək çox vacibdir.

Anemiya: Yorğunluğun ən çox görülən xəstəlik qrupu anemiyadır. Çünki oksigen daşıyan hemoglobinin olmaması, insanın yorğun və ləng hiss etməsinə səbəb olur. Bu halda, şəxs mütəxəssis həkim tərəfindən müayinə olunmalı və lazımi müayinələrdən keçməlidir. Lazımi müalicə planlaması aradan qaldırıldıqdan sonra yorğunluq hissinin yox olduğu görüləcək.

Depressiya və stress: Yorğunluğa səbəb olan xəstəliklər arasında depressiya kimi psixosomatik xəstəliklər ikinci yerdədir. Depressiya da insanların yorğun hiss etməsinə səbəb ola bilər.

Tiroid xəstəlikləri: Endokrin xəstəliklər, xüsusən hipotiroidizm də insanın özünü çox yorğun hiss etməsinə səbəb olur. Hətta hipotiroidizm olan insanların ətraflarında tənbəl kimi təsvir edildiyi söylənilir. Bunlar iş görmək istəməyən, ayağa qalxmaqda çətinlik çəkən və iş görmək gücünü hiss etməyən insanlardır. Yenə də endokrin xəstəlikləri olan diabet xəstələri də hər zaman yorulurlar. Bu insanlar özlərini yorğun və gücsüz hiss edirlər.

Xərçəng: Yorğunluq da bəzi erkən onkoloji xəstəliklərin əlaməti ola bilər. Xərçəng hüceyrələri xəstənin bütün bədən sistemlərini pozaraq yorğunluğa səbəb ola bilər. Məsələn, anemiyası varsa və ya pəhrizini pozarsa, yorğunluğa səbəb ola bilər. Ayrıca, şişlər insan orqanizminə nisbətən çox sürətli bir metabolik aktivliyə malikdir. Başqa sözlə, daha sürətli şəkər istehlak edər, insanın qan şəkərini aşağı salar və daha çox oksigen istehlak edərlər. Çünki şişlər sürətlə böyüyən toxumalardır. Ehtiyacları da çox yüksəkdir və insan onları özünə qarşı aparıb xərclədiyi üçün özünü yorğun hiss edə bilər.

Ürək xəstəlikləri: Yorğunluq ürək çatışmazlığının ən əhəmiyyətli əlamətlərindən biridir. Əslində ürək xəstəliyinin ən erkən əlamətlərindən biridir. İstər klapan lezyonu, istərsə də ürək -damar xəstəlikləri, bunlar ürəyin oksigen ehtiyacını ödəməsinə maneə törətdiyindən yorğunluğa səbəb olur. İnsan bir pilləkənlə qalxsa belə, yorulur, ayaqları kəsilir, nəfəsi kəsilir.

Yoluxucu xəstəliklər: Müxtəlif səbəblərdən bədəndə meydana gələn yoluxucu xəstəliklər də yorğunluğun ümumi səbəbləridir. Bunlar:

Hepatit (qaraciyərin iltihabı)

Ürəyin daxili astarının iltihabı

Ürək membranının iltihabı

Vərəm

Parazitar xəstəliklər

QİÇS kimi təsnif edilə bilər.

Metabolik xəstəliklər: Böyrək çatışmazlığı, qaraciyər çatışmazlığı, yüksək kalsium və kaliumun az olması kimi hallarda bədəndəki qan duzlarının və mineralların azalması yorğunluğa səbəb ola bilər. Bu xəstəliklərin və şərtlərin erkən müalicəsi çox vacibdir.

Yuxu apnesi: Həyat keyfiyyətini pozan ən əhəmiyyətli problemlərdən biri olan yuxu apnesi də yorğunluğun əhəmiyyətli səbəblərindən biridir. Kifayət qədər vaxtda keyfiyyətli yuxuya getməyən insanlar, ertəsi gün çox yorğun hiss edəcəklər. Bu, gün ərzində bütün fəaliyyətlərdə əks olunur.

Fiziki zəiflik: Yorğunluq fiziki güc və kondisionerlə də çox bağlıdır. Güclü və möhkəm insan daha sonra yorulur. Yaşa görə sağlam qidalanma və nizamlı fiziki fəaliyyətlə əzələ gücünü artırmaq və saxlamaq yorğunluğu azalda bilər.

Nə vaxt həkimə müraciət edilməlidir?

Əgər insan əvvəllər yorulmadan edə biləcəyi işləri etməkdən artıq bezibsə, həkimə müraciət etməli və yorğunluğun səbəbi araşdırılmalıdır. Əslində insanın özünə hörmətinin aşağı olması və özünə əvvəlki kimi qayğı göstərməməsi də problemin əlaməti ola bilər. Müvəqqəti yorğunluq çox vacib sayılmır, ancaq xroniki yorğunluğa olduqda ciddi yanaşılmalıdır.

Enerjinizi düzgün istifadə etməyi öyrənin

İş və istirahət vaxtları düzgün tənzimlənməlidir. Qısa və tez -tez istirahət etməklə yorğunluğun yaranmasının qarşısını almaq olar. İş mühitinin yaxşı havalandırılması təmin edilməlidir. Çox isti və ya çox soyuq mühit bədənimizdə əlavə stress yaradır. Bədənin az miqdarda susuzlaşması belə maddələr mübadiləsini ləngidir. Bu səbəbdən gündə ən az 8-10 stəkan su içmək və mümkün qədər az qəhvə və çay içmək lazımdır.

Daimi yuxu və kifayət qədər və balanslı qidalanma güclü bir immunitet sistemi üçün vacibdir. Daimi 30 dəqiqəlik gəzinti bədən çəkisini tarazlaşdırmağa, sümük sağlamlığını qorumağa və yaxşılaşdırmağa kömək edir. Daimi məşqlə maddələr mübadiləsi sürətlənir və daha çox enerji əmələ gəlir. Ürək -damar sisteminin və tənəffüsün tənzimlənməsini və oksigenin toxumalara kifayət qədər daşınmasını təmin edir.

SİA olaraq insanlarda olan yorğunluq, insanın həyatdan və özündən yorulmasının altında yatan səbəbləri araşdıraraq sosioloq, psixoloq və qida mütəxəssislərinin fikirlərini öyrəndik:

Psixoloq Aytən Ələkbərova: “İnsanların bəzən nəinki həyatdan, hətta özlərindən bezməsi nəticəsində də yorğunluq halları baş verir. Müəyyən elmi araşdırmalar var ki, insanların xarakterinə, xüsusiyyətlərinə görə bir neçə fərqli kateqoriyalara bölünür. O fərqli kateqoriyalar bundan ibarət olur ki, yəni, xasiyyətini bilməyən insanlar, öz cinsləri ilə və yaxud digər cinslər ilə münasibət qura bilməyən insanlar, daha müdrik olmaq istəyən insanlar. Bu tip insanların xarakterlərinə uyğun olmayacaq halları olur ki, bu zaman o, artıq həyatdan yorulur. Yəni, müəyyən təpkilər göstərirlər ki, “Bu həyat artıq nəyə lazımdır?! Ümumiyyətlə, bu həyatda yaşamağa dəyərmi?!”.

Nümunəvi insanlar var ki, emosionaldırlar, qeyri-sabitliyi biraz az olur, ancaq digər xarakter xüsusiyyətləri baxımından yüksək olurlar. Yaşla birlikdə nümunəvi olmaq ehtimalı da mütənasib bir şəkildə artırır. Yəni, qadınların kişilərlə müqayisədə bu kateqoriyada olmaq ehtimalı daha yüksək olur.

Daha sonra utancaq tiplər var ki, hansı ki, emosional olaraq onlar da ancaq şəffaf və nizamsız deyillər. Ünsiyyətcil adam olmadıqlarını söyləmək mümkündür. Çünki, bu insanların uyğunlaşmasında, hətta, buna psixologiyada onların bəzi halları var ki, mutizm deyilir, hansı ki, selektiv və total mutizm. Selektiv mutizmdə istədiyi insanla bölüşürlər, ünsiyyət qururlar, total mutizmdə isə heç kimlə.

Biri də var eqoist bir tip. Hansı ki, çox ünsiyyətcildirlər, amma şəffaflıq, uyğunlaşmaq, düzgünlük baxımından orta səviyyədədirlər. Yəni, araşdırmaya imza atan alimlərdən biri bu kateqoriyanın tərifini, bu insanlarla birlikdə vaxt keçirmək istəməzlər sözləri ilə vermişdir. Çünki, burada artıq müəyyən bir məqamlar var ki, insan mütləq şəkildə həyatını yəni, başqalarının sevməsi nəticəsində yox, özünün maraq dünyasını tapmaq nəticəsində sevməlidir.

Ümumi götürdükdə insanları həyatdan yoran ilk və son olaraq özlərinin öz xüsusiyyətləri və xarakterləridir”.

Psixoloq Vüsalə Əmiraslanova: “İnsanların həyatdan yorulma səbəbləri müxtəlifdir. Ümumiyyətlə, yaş qrupuna görə bölünür. Bəzən, görürsünüz ki, yeniyetmələr bu sözü tez-tez deyir ki, “mən bezmişəm, yorulmuşam”. Bu daha çox onların təhsili ilə əlaqəlidir və yaxud da ailədə onların güclü nəzarətdə olmaları, “daim dərsini oxu, hazırsanmı, dərsdə necə oldun” və s.

Uşaq o qədər dərslə yüklənir ki, o zaman yorulmağa başlayır və yaxud da müəyyən qadağalar olur ki, filan yerə gedə bilməzsən, filankəslə görüşə bilməzsən və s. uşaqlarda tez-tez yorulmalara səbəb ola bilir.

Amma, böyüklərin həyatdan yorulmasının müxtəlif səbəbləri var. Güclü stress keçirə bilər və yaxud da ki, məsələn, kimi isə itirə, işləri istədiyi kimi alınmaya bilər və yaxud həm itki, həm ümumi ailədə yas mərasimi olandan sonra da bəzən insanlarda bu sindrom yaranır ki, “hər şeydən bezmişəm, məndə heç nə alınmır və yaxud da həyat mənasızdır”.

Bəzən insanlar depressiyada olurlar, yəni yaz və payız depressiyasında. Bu zaman da onlarda həyatdan yorulma effekti çoxalır.

Ümumi olaraq yeni ana olmuş qadınlarda da bu olur. Onlar çox vaxt “yorulmuşam, bezmişəm, uşağa baxa bilmirəm, hər şey sıxıcı gəlir” və s. deyirlər. Bu da hamiləlik sonrası depressiya sayılır. Yəni, ümumiyyətlə, hər bir insanda bu sindrom həyatı boyunca ola bilir. Bu nizamsız işlərin olması, ümumi maraqlarının, hədəflərinin olmaması ilə əlaqəlidir və yaxud da ki, keçirdiyi stresdən depressiya hallarından və yaxud da güclü itki ilə nəticələnən bir hadisə olubsa özünü göstərə bilər”.

Sağlam qidalanma mütəxəssisi Məhsəti Hüseynova: “Yorğunluğu aradan qaldırmaq üçün birinci növbədə mütləq sağlam rejimli, balanslı qidalanmaq əsas məsələdir və fiziki aktivlik də vacibdir. Ondan başqa, səhər yeməyi yemək çox yaxşıdır. Səhər yeməyini yeməyən insanlar adətən gün ərzində yorğun, enerjisiz olurlar və mütəmadi olaraq baş ağrısından əziyyət çəkirlər. Ona görə ilk növbədə səhər yeməyi yemək lazımdır. Səhər yeməyində də bol vitaminli, qida dəyəri yüksək olan qidalara üstünlük versələr daha əla olar. Gün ərzində bir dəfə güclü səhər yeməyi yemək, digər yeməkləri az yemək və yaxud da ki, bəzən heç yemədən belə rahatlıqla gün keçirə bilər. Ona görə səhər yeməyində mütləq yumurtadan istifadə etmək lazımdır.

İnsanı ən çox gümrah edən həm də ki, çox faydalı qida hesab olunan yulaf əzməsini qeyd edə bilərəm. Yulafı da yaxşı olar ki, sağlam insanlar biraz gec bişən yulaflardan istifadə etsinlər. Çünki, gec bişən yulaflar daha az emal prosesindən keçib və tərkibi faydalıdır. Onu da bəzən sevməyənlər olur.

Qoz, fındıq, badam, kişmiş bu kimi əlavə edə bilərlər, daha dadlı olar. Eyni zamanda, bu saydığım qidalar da insanlarda yorğunluğu aradan qaldırır, gümrahlığı təmin edir. Bundan başqa antioksidant tərkibli meyvə-tərəvəz də çox faydalıdır. Bunlara mövsümi meyvə-tərəvəzləri göstərə bilərəm.

Hal-hazırda kivi həm immuniteti gücləndirir həm də yorğunluğu aradan qaldırır. Kök çox faydalıdır , yorğunluğu aradan qaldırmaq üçün mütləq şəkildə hər gün ən az 2-4, əgər heç bir allergik reaksiyası yoxdursa bundan da biraz artıra bilər qoz və badamdan mütləq istifadə etsin.

Bağırsaqların düzgün çalışması yorğunluq sindromunu aradan qaldırır. Adətən, qəbizliyi olan insanlarda hər zaman yorğunluqdan, narahatlıqdan şikayətlənirlər. Ona görə mütləq gün ərzində yeməklərinizin tərkibində tərəvəzləri də daxil etməli, göyərtilərdən istifadə etməliyik. Göyərtilərdən kərövüz əhval-ruhiyyənin yaxşı olmasına faydalıdır. Deməli qan azlığı olan insanlar da xüsusilə yorğunluqdan əziyyət çəkir. Onlar da mütəmadi olaraq qida rasionunda qırmızı ətdən və ispanaqdan istifadə etsinlər.

İspanağı istifadə edərkən əsas məqamlardan biri ona baxsınlar ki, saplaqları qırmızı olsun, çünki, saplaqları qırmızı olmayan ispanaqlar geni dəyişdirilmiş və yaxud da ki düzgün şəkildə yetişdirilməmişdir. Süni kimyəvi maddələrlə yetişdirilmiş ispanaqdır ki, ondan biz faydalana bilmərik. Mütləq bunlardan da istifadə etsinlər”.

Sağlam Cəmiyyət Hərəkatının sədri, sosioloq Lalə Mehralı: “Həyatdan bezən insanlar adətən meqapolisdə yaşayan insanlar olur. Qaynar həyatdan, stress dolu gündən bezərək həyatdan bezdiyini iddia edir. Tutalım, rahat şəraitdə olsa, mən rahatlığı, komfortu nəzərdə tutmuram, təbiət qoynunu nəzərdə tuturam. Qaynar həyatdan uzaq olsa, rahat axınına buraxsa hər şeyi məncə həyatdan yorulub bezməyinə ehtiyac qalmayacaq. Bu barədə heç düşünməyəcək. İnsanları yoran iş stressidir, böyük şəhərlərin qaynar həyat tərzidir, tələskənlikdir, gündəlik narahat rejimdir. Tutalım, yuxudan oyanırıq işə qaçırıq, işdən tutalım, uşaqların məktəbinə qaçırıq, uşaqları məktəbdən götürüb evə tələsirik, evdə axşamın tutalım, uşaqların dərsləri filan, ev qayğıları, sabah yenə eyni qayda yəni, həyatımız qaçaqaçda keçir. Rahatlıq deyilən şeyi artıq həyatımızdan uzaqlaşdırmışıq. Biz iş həyatına görə buna dözməli oluruq. Tutalım, daha yaxşı maaş almaq, daha yaxşı sosial rifah içində olmaq. Amma çox təəsüf ki, maaşın yüksəlməsini düşündükcə iş yükümüz bir o qədər çoxalır, həyatımız bir o qədər stressə bağlanır və bunun da nəticəsi olaraq həyatdan bir o qədər çox bezirik. Nə qədər az iş, nə qədər az əhalisi olan şəhər bir o qədər rahat həyat deməkdir”.

Ayşən Vəli