Azərbaycançılıq: İdeoloji baza, lider faktoru və konsepsiya - I HİSSƏ

“Kim özünü azərbaycanlı hiss edirsə, o, azərbaycanlı sayıla bilər"- Heydər Əliyev

Hər hansı bir xalqın vahid ideologiya ətrafında birləşməsi üçün əsas şərtlərdən biri də bütün xalqın hörmət bəslədiyi, böyük həyat təcrübəsinə, dərin ağıl və analitik düşüncəyə, uzaqgörənlik və fədakarlıq kimi xüsusiyyətlərə malik bir liderin meydana çıxmasıdır. Tarix və təcrübə göstərir ki, məhz belə liderlərin var olduğu xalqlar özlərinin böyük tarixini yaratmış, güclü dövlətini qurmuş və dünyada öndə gedən cəmiyyətlərdən birinə çevrilmişlər.

Xalq birliyi konsepsiyasında lider fenomeninə bir baxış

Azərbaycançılıq ideoloji konsepsiyasının təşəkkülündə şəxsiyyətlərin, liderlərin mühüm rolu danılmazdır. Azərbaycan tarixində də zaman-zaman böyük liderlər olmuş və xalq onların ətrafında birləşərək öz Vətəni uğrunda, ümumi mənafelər naminə mübarizə aparmışlar. Tariximizdə belə şəxsiyyətlərdən Babək, Şah İsmayıl kimi böyük liderlərimizi nümunə göstərmək olar.
XX əsrdə isə Nərimanov, Topçubaşov, Rəsulzadə, Xoyski kimi Azərbaycançılıq məfkurəsinə sahib dövlət rəhbərləri və milli liderlər olmuşdur. Bu şəxsiyyətlərdən hər biri öz imkanları və dövrün şərtləri çərçivəsində Azərbaycan dövləti və xalqı üçün çalışmışlar. Lakin bir çox hallarda geosiyasi reallıqların düzgün qavranılmaması, strateji proqramın, həmçinin yaxşı komandanın olmaması onlara son məqsədə nail olmağa imkan verməmişdir.
Hansı ki, 1-ci və 2-cü respublikanın dövlət başçıları olmuş Rəsulzadə və Nərimanov kimi şəxsiyyətlər də Azərbaycançılıq məfkurəsinə sahib olmalarına baxmayaraq, onlar bu ideologiya vasitəsilə bütün xalqı birləşdirməyə, dövlətin müstəqilliyini qoruyub saxlamağa nail ola bilmədilər.
Bunun obyektiv və subyektiv səbəbləri var. Əvvəla, hər hansı ideologiyaya mənsub olmaq əsas deyil, o ideologiyanı bütün xalqa qəbul etdirə bilmək əsasdır ki, bunun üçün güclü şəxsiyyət, dərin təfəkkür və ağır zəhmət tələb olunur. Üstəlik, dövrün tələbləri, geosiyasi situasiya da vacib amildir. Bundan başqa, həmin dövrdə xalqımızın milli dövlətçilik şüuru, savadlılıq dərəcəsi lazimi səviyyədə deyildi. Ən əsası da, bu liderlərin hərəsi fərqli siyasi partiyaya daxil olduqlarından və fəaliyyətlərini həmin siyasi qüvvənin çərçivələri daxilində həyata keçirdiklərindən heç də bütün xalqın liderinə çevrilə bilmədilər.
Baxmayaraq ki, XX əsrin əvvəlləri ilə müqayisədə sonlarında savadlılıq, milli şüur və dövlətçilik düşüncəsi cəhətdən xalq daha üstün vəziyyətdə idi, yenə də Azərbaycançılıq ideologiyasını fərqli etnik və dini icmaların yaşadığı bir respublikada vahid ideologiya kimi qəbul etdirmək o qədər də asan deyildi. Bunu reallaşdırmaq üçün liderə dərin dünyagörüşü, böyük dövlətçilik təcrübəsi, analitik düşüncə qabiliyyəti, öz xalqının dəyərlər sistemini və psixologiyasını yaxşı bilmək, strateji proqramlar hazırlaya bilmək kimi xüsusi istedad lazım idi.
Azərbaycan xalqı XX əsrin ortalarında bütün bu xüsusiyyətləri özündə birləşdirən bir şəxsiyyət yetişdirə bildi. Bu, sonralar dünyanın ən nüfuzlu siyasətçilərindən biri kimi tanınacaq, dünyanın ən qüdrətli dövlətinin rəhbərliyinə yüksələcək, müstəqil Azərbaycan dövlətini tarixin təlatümlərindən çıxarıb qoruya biləcək qədər yüksək keyfiyyətlərə sahib olan, xalqın ümummilli liderinə çevrilən Heydər Əliev idi.

Azərbaycançılıq ideologiyasını bərqərar edəcək lider necə yetişdi?

XX əsrin 2-ci yarısı. Azərbaycan xalqının tarixində yeni bir milli lider, böyük şəxsiyyət yetişməkdədir. Azərbaycan bir müttəfiq respublika kimi Sovet İttifaqına daxildir. Rəsmi və hüquqi olaraq müstəqil respublika kimi ittifaq üzvüdür, baxmayaraq ki, milli və dövlət atributlarına, dövlət idarəetmə institutlarına, milli dildə təhsil, mədəniyyət, konkret coğrafi sərhədlərə malikdir, lakin faktiki olaraq tam müstəqillik yoxdur. Bir çox əsas hüquqlar ümumi razılıq əsasında İttifaq hökumətinə verilib və burada da xalqımızın əzəli düşməni olan erməni xalqının çoxsaylı nümayəndələri hakim mövqelərdə daha çox təmsil olunurlar və əhəmiyyətli qərarların qəbulunda ciddi təsir göstərə bilirlər.
Belə bir şəraitdə İttifaqın ali hakimiyyət orqanlarında xalqımızın da təmçilçilərinin olması vacibdir. Nərimanovdan sonra uzun illər İttifaqın yüksək dövlət orqanlarında təmsil olunan azərbaycanlı yoxdur. Lakin Azərbaycan SSR-in özündə belə bir şəxsiyyət yetişməkdədir. Bu, gələcəkdə həmin mərtəbələrə yüksələ biləcək, xalqımızın ümumilli liderinə çevriləcək Heydər Əliyevdir.
Hələlik isə, 60-ci illərin sonlarıdır və o, Azərbaycan DTK-nın rəhbəri vəzifəsinə qədər yüksələrək respublikada və Mərkəzdə Kommunist Partiyasının vəsiqəsi altında maskalanmış gizli erməni daşnaklarının xalqımıza qarşı fəaliyyətinin qarşısını ala biləcək imkanlara sahibdir, təbii ki, bu imkanlardan necə lazımdır, istifadə edir. Artıq erməni daşnakları respublikada at oynada bilmirlər və yeni DTK sədrindən Moskvaya şikayətlər göndərməklə məşğul olurlar.
Bütün maneələrə baxmayaraq, sarsılmaz iradəyə malik bu şəxsiyyət əzmlə hakimiyyət pillələrində irəliləyir. Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 1969-cu il 14 iyul tarixli plenumunda 46 yaşlı Heydər Əliyev Azərbaycan KP MK-nın 1-ci katibi seçilir. Respublikaya rəhbərlik etdiyi 13 il ərzində Azərbaycanda inanılmaz irəliləyişlər əldə edilir. Respublika iqtisadiyyatnda böyük sıçrayiş baş verir, sosial vəziyyət xeyli yaxşıllaşır, elm, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət sahələrində çox böyük uğurlar və inkişaf əldə olunur.
Bu dövrdə Heydər Əliyev artıq Azərbaycançılıq ideologiyasının əsas bazasını hazırlayır. Milli dilin dövlət sənədləşmələrində üstünlük qazanması, ana dilində təhsil ocaqlarının və KİV-lərin sayının artması, milli kadrların yetişdirilməsi, Azərbaycan tarixinin, mədəniyyətinin öyrənilməsi, təbliği və qorunması, xarici ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılarla əlaqələrin gücləndirilməsi işi geniş vüsət alır. Beləliklə, xalqımızın milli kimliyini daha yaxşı dərk etməsi üçün ideoloji baza hazırdır.

Böyük şəxsiyyət öz xalqının milli kimliyini necə qaytardı?

1982-ci ilin dekabrında Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi Siyasi Bürosunun üzvü seçilən Heydər Əliyev SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin 1-ci müavini vəzifəsinə təyin edildi və SSRİ-nin rəhbərlərindən biri oldu. Beləlilklə, nəhayət xalqımızın təmsilçisi dünyanın ən böyük dövlətinin ən ali rəhbərlərindən birinə çevrilir ki, bu da ermənilərin arzularını gözündə qoyur. Artıq onlar Azərbaycana qarşı öz planlarını həyata keçirə bilmirlər, çünki qarşılarında keçilməz böyük Heydər Əliyev səddi var.
Buna görə də, erməni klanı bütün gücünü Heydər Əliyevi neytrallaşdırmağa qoyur. Kremldə onların himayədarlarının təzyiqləri, SSRİ rəhbərliyinin şəxsiyyətinə və xalqımıza qarşı ədalətsiz mövqeyinə etiraz edərək Sov.İKP MK-nın 1987-ci il oktyabr plenumunda Heydər Əliyev Sov.İKP MK Siyasi Bürosunun üzvlüyündən və SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin 1-ci müavini vəzifəsindən öz ərizəsi ilə istefa verir.
Bundan sonra ermənilərin qarşısında artıq heç bir ciddi maneə qalmır və Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını gücləndirirlər. 1988-ci ildə isə Qarabağda artıq qanlı qırğınlar törədərək prosesi başladırlar.
Məhz bu ağır illərdə respublikaya və xalqa lider həmişəkindən daha çox lazım idi. Lakin o dövrdəki respublika rəhbərləri bu funksiyasını yerinə yetirə bilmirlər və nəticədə vəziyyət getdikcə pisləşir. Artıq 250 minə yaxın azərbaycanlı Ermənistandan deportasiya edilmiş, Qarabağda isə azərbaycanlı əhaliyə soyqırımı həyata keçirməyə başlamışdılar. Respublika rəhbərliyi bu faciələrin qarşısını ala biləcək, xalqı birləşdirə biləcək iradə göstərə bilmir.
Respublikada Mərkəzin ədalətsiz yanaşmasına və erməni təcavüzünün qarşısını almamasına qarşı başlayan xalq hərəkatı isə vaxtilə əsası Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş ideoloji bazanın əsasında meydana çıxır. Azərbaycançılıq ideologiyası əvvəlcədən xalqın geninə, qanına hopdurulmuşdu və indi bu iradənin nümayişi üçün tarixi zərurət yaranmışdı. Bu milli iradə o qədər güclü idi ki, Vətən uğrunda milyonları bir yumruq kimi birləşdirə bildi və 90-ci ilin yanvarında Bakıya yeridilmiş Sovet Ordusunun hissələrinin qarşısında dayanmağa özündə güc tapdı…

1991-ci ilin oktyabrında Azərbaycan Ali Soveti müstəqillik aktı qəbul etdi və ittifaqdan çıxdı, dekabrın sonunda isə Sovet İttifaqı öz mövcudluğunu başa çatdırdı.
Epoxa bitmişdi…

Elçin Bayramlı

davamı var

Bu yazı Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi ilə "Azərbaycançılıq ideyasının təblığı" istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb.

Bütün xəbərlər Facebook səhifəmizdə