Həyat, yoxsa ölüm? - ARAŞDIRMA

Alkoqol asılılığı müasir cəmiyyətin ən böyük problemlərindən biridir. İndi hətta gənclər və yeniyetmələr arasında da alkoqola olan meyil ciddi narahatlıq doğurur. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə dünyada spirtli içkilərin zərərli təsirindən ildə təqribən 2,5 milyon insan dünyasını dəyişir. Bu ciddi problemə ictimaiyyətin nəzərini cəlb etmək və həll yollarını müəyyən etmək üçün hər il 3 oktyabr tarixi Ümumdünya Alkoqolizmlə Mübarizə günü kimi qeyd edilir. SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

Ümumdünya Alkoqolizmlə Mübarizə Günü XIX əsrdə ABŞ-da həyatını sərxoşluqla mübarizəyə həsr edən ictimai xadim Con Finçin xatirəsinə həsr edilib.

Həmin gün dövlət qurumları və ictimai təşkilatlar alkoqolizm problemlərinə, onun doğurduğu xəstəliklərə həsr edilmiş mühazirə, seminar və sərgilər təşkil edir, tədbirlərdə çıxış edən həkim-narkoloq, psixoloq və psixiatrlarla bu vərdişin sağlamlığa vurduğu zərər və ondan yaranan asılılıq barədə məlumat verirlər.

Alkoqolizmlə mübarizə gününün zərurəti

Alkoqoldan istifadəyə vadar edən müxtəlif səbəblər yorğunluğu çıxarmaq, depressiyadan xilas olmaq, özündə xoş əhval-ruhiyyə yaratmaq, ovqatı yüksəltmək və s. göstərilir. Lakin alkoqolun mütəmadi istifadəsi orqanizmin ondan asılılığına səbəb olur. İstifadəçilər arasında keyfiyyətsiz spirt və alkoqolun yüksək miqdarda qəbulu nəticəsində baş verən ölüm hadisələri də az deyil. Alkoqol asılılığı bır sıra xəstəliklərə də səbəb olur. Məsələn, alkoqollu içkilərin qəbulu mədə-bağırsaq, ürək-damar, əsəb sistemi xəstəlikləri, beyin və baş ağrıları yaradır. Uzun müddət və müntəzəm olaraq çoxlu spirtli içki qəbul edəndə arterial təzyiqin yüksəlməsi, stenokardiya və miokard infarktının baş verməsi və həmin xəstəliklərin ağır keçməsinə daha çox təsadüf edilir. Ağır ürək patologiyaları olan, hipertoniya, ritm pozulmaları, ürək çatışmazlığı, mədə-bağırsaq, xüsusilə qaraciyər, tənəffüs, mərkəzi sinir və endokrin sistemi xəstəlikləri zamanı spirtli içki qəbul etmək müalicənin səmərəsini heçə endirir. Ona görə də həmin xəstələrin spirtli içki qəbul etməsinə ciddi qadağa qoyulmalıdır, çünki hətta 30-50 qram şərab içilməsi onlar üçün son hədd ola bilər. Alkoqollu içkilər təkcə sağlamlığa zərər vermir, həm də əxlaqı, mənəviyyatı və şəxsiyyəti məhv edir. Bütün bunlara görə də alkoqolizmlə mübarizə bu gün zərurətə çevrilib.

Alkoqolizm nədir?

Alkoqolizm biopsixososial xəstəlikdir, insanın alkoqoldan asılılığına əsaslanır (“alkoqol” ərəbcə “sərxoşedici” deməkdir). Deviant davranış formalarından biridir.

Qədim zamanlardan bəri tanınmasına baxmayaraq, alkoqolizm bir xəstəlik kimi ilk dəfə XIX əsrin ortalarında İsveç həkimi Magnus Guse tərəfindən ətraflı təsvir edilmişdir.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatına əsasən, alkoqolizm alkoqol istehlakı nəticəsində yaranan və ona daimi və ya dövri ehtiyac ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir (əqli və adətən fiziki).

Sözün tam mənasında alkoqolik, alkoqolun su və yemək kimi həyatın tərkib hissəsinə çevrildiyi bir insandır. Alkoqolizmdən əziyyət çəkən bir xəstə, istehlakının özü və başqaları üçün mənfi nəticələrinə baxmayaraq, spirt qəbul etmək üçün hər şeyi etməyə hazırdır.

Alkoqoldan asılı olan insanların davranışlarında ifadə olunan xəbərdarlıq əlamətləri necə aşkar edilir?

Alkoqolizmdən əziyyət çəkənlər tərəfindən paylaşılan bir sıra əsas xüsusiyyətlər mövcuddur və bunları bilmək onları müəyyənləşdirmək və mütəxəssislərdən kömək istəmək üçün vacibdir.

1. Qıcıqlanma

Alkoqolizmdən əziyyət çəkən insanların əsas xüsusiyyətlərindən biri, xüsusilə insanın bir neçə saat içməməsi və ya hər hansı bir zamanda alkoqollu içki qəbul etməməsi halında qıcıqlanmanın getdikcə artmasıdır.

Bu qıcıqlanma artan dərəcədə alkoqola olan asılılığı artırır, gec-tez istehlak vərdişindən sonra təcavüzkarlıq və zorakı davranışlar kimi daha ciddi reaksiyalara səbəb ola bilir.

Bu səbəbdən bir alkoqolizm halını göstərə bilən əlamətlərdən biri daima insanın asılılığı ilə əlaqəli olması lazım olmayan daimi müzakirələrdən və ən yaxın sosial dairə, ailə və dostları ilə ümumi narahatlıqdan ibarətdir.

2. Yalnız içmək

Alkoholun davranışını səciyyələndirən klassik əlamətlərdən biri də xüsusən günün yemək vaxtı olmadığı zaman müntəzəm tək içmək meylidir. Ümumiyyətlə, alkoqol istehlakı bir ictimai fəaliyyətdir və ya bir nahar və ya şam yeməyinin başqaları ilə paylaşıldığı masaya bağlıdır, bu səbəbdən bir insanın öz-özünə və tənhalı içməyə başladığı andan, xüsusilə yalnız susuzluğu yatırmaq üçün kifayət edən miqdarda deyilsə, inkişaf etmiş alkoqol asılılığının daha yüksək ehtimalını nəzərdə tutur. Alkoliklər bir çox səbəbdən tək içməyə meyllidirlər, bunlardan bəziləri depressiya və ya alkoqolizmlə əlaqəli hər hansı digər xəstəliklə mübarizə və ya bu cür istifadəni başqalarından gizlətmə ehtiyacı ola bilər.

3. Həmişə spirtli içkilərin rezerv olunmasını təmin etmək

Alkoqolizmdən əziyyət çəkən insanlar, vaxt sərf etdikləri və ya yaşadıqları yerdə əvvəlcədən alkoqollu içkilərin olmasını təmin etməyə böyük maraq göstərirlər.

Həmişə evdə alkoqol ehtiyatlarının mövcudluğuna olan maraq ictimaiyyətdə göstərilə bilər və ya ailə üzvləri, otaq yoldaşları və s. arasında şübhə doğurmamaq üçün təmkinli ola bilər.

4. Sosial münasibətlərin itirilməsi

Alkoqollu insanların digər xarakterik xüsusiyyəti sosial münasibətlərinin getdikcə pisləşməsidir. Bunun səbəbi yenə də bu insanların adətən öz dostları və yaxın ailələri ilə göstərdikləri əsəbilik, pis əhval-ruhiyyə və ya aqressivlikdir. Sosial münasibətlərin arxa plana köçürülməsi prioritet məsələdir.

5. Dözümlülüyün artması

Alkohollarda alkoqolun yüksək tolerantlığı inkişaf edir ki, bu alkoqolun sərxoşedici təsirinin artırılması nəticəsində olur.

Digər tərəfdən, bu da alkoqolizmdən əziyyət çəkən insanların alkoqol ehtiyacını təmin etməkdə çətinlik yaradaraq onları daha çox məyus edir.

6. Fiziki və psixoloji deqradasiya

Alkoqolizmdən əziyyət çəkən və həm fiziki, həm də psixoloji təsirləri olan insan üçün həddən artıq məhvedici bir xəstəlikdir.

Alkoqolizmin bəzi fiziki əlamətləri tərləmə, içmək narahatlığı, titrəmə, başgicəllənmə və qusma, özünə qulluq itkisi və ayrıca şəxsi gigiyenadır.

Gördüyümüz kimi, psixoloji simptomlar ümumiyyətlə əsəbilik, əhval-ruhiyyə dəyişikliyi, öz-özünə nəzarətin itirilməsi, təcrid və yaddaşın itkisidir, lakin bir çox asılılıq da nəzərə alınmalıdır. Digər tərəfdən alkoqol şizofreniya kimi (genetik bir meyl varsa) ağır psixoloji və psixiatrik xəstəliklərin yaranma riskini də artırır.

7. Geri çəkilmə sindromu

Alkoqol bağımlısı bir müddət alkoqollu içkilər istehlak etməyi dayandırdıqda, ümumiyyətlə bir çəkilmə sindromu yaşayırlar ki, bu da qarşılaşdığımız bir başqa səhv xüsusiyyətdir.

Bu çəkilmə sindromu son istifadədən 8 saat ərzində ortaya çıxan soyuq tərləmə, ürək çarpması, ürək bulanması və qorxulu kabuslar kimi bir sıra fiziki simptomlarla əlaqələndirilir.

8. İnkar meyli

Alkohol insanlar öz vəziyyətlərini digər insanlara inkar etməyə meyllidirlər və kimsə onlarla bu barədə danışmaq istədikdə hər zaman müdafiə olunmağa çalışmağa, hirslənməyə meyllidirlər.

Bu, onların "pis insanlar" olduqları anlamına gəlmir, bir çox hallarda ümumiyyətlə xəstəliyin inkişafının nəticəsidir. Təəssüf ki, bəzən onları terapiyaya getməyə inandırmaq çətin olur, yəni nəhayət mütəxəssislərə müraciət etdikdə problem daha da pisləşir.

9. Gündəlik vərdişlərdə dəyişiklik

İnsanda alkoqolizmin aşkar oluna biləcəyi əlamətlərdən biri də həyatın bütün sahələrində dəyişən vərdişlər hərəkətidir. Alkoqolizmdən əziyyət çəkən insanlar, gigiyena vərdişlərinə, yemək vərdişlərinə, asılılıqdan əvvəl etdikləri sağlam fəaliyyətlərə laqeydlik nümayiş etdirir. Məsələn, idmanla məşğul olmağa son vermək və hətta dost çevrələrini dəyişdirməyə qədər gəlib çıxa bilər. Ayrıca, yuxu cədvəli çox vaxt nizamsız və enişli-yoxuşlu olur.

Yarana biləcək fəsadlar

Spirtli içkilərə həddən artıq aludəçilik 200-dən çox xəstəliyin yaranmasının başlıca faktorudur. Bu gün alkoqolizm ürək-damar xəstəliklərinin yaranmasının 25%-ni təşkil edir. Alkoqoldan kəskin istifadə ürək əzələlərinin distrofik piy degenerasiyasına səbəb olur. Bu da koronar damar xəstəliyinə, miokard infarktına, stenokardiyaya gətirib çıxara bilər. Alkoqolizm nəticəsində mədənin selikli qişası, onun fermentasiya funksiyası pozulur. Spirt xüsusən qaraciyərə zərər vurur. Alkoqol qəbuletmə fonunda hepatit xəstəliyi ağır keçir, qaraciyər serrozu daha tez özünü biruzə verir, pankreatit müşahidə olunur və mədəaltı vəzinin zədələnməsi ilə diabet xəstəliyinin əmələ gəlmə ehtimalı xeyli artmış olur. Müntəzəm olaraq içki içən kişilərin təxminən 1/3 hissəsi impotensiyadan əziyət çəkir, qadınlarda reproduktiv funksiyanın fəaliyyəti zəifləyir, dünyaya gətirdikləri uşaqlar ağır qüsurlarla və ya ölü doğulurlar. Doğulan uşaqlar fiziki cəhətdən pis inkişaf edir, onlarda psixi problemlər qeydə alınır. Bütün dünyada 20-39 yaşlarda baş verən ölüm səbəblərinin təxminən 25%-i alkoqol istifadəsi ilə əlaqədardırdır.

Alkoqol aludəçiliyi sağlamlığa vurduğu zərərdən əlavə həm də bütövlükdə cəmiyyətin sosial və iqtisadi vəziyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə mənfi təsir göstərir.

Alkoqolizmə qarşı həyata keçirilən qlobal strategiya

Alkoqoldan zərərli istifadənin azaldılmasında həyata keçirilən qlobal strategiya Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) üzvlərinin və dövlətlərin ümumi öhdəliyi hesab olunur. ÜST spirtli içkilərin təsirindən əmələ gələn xəstəliklərin qlobal yükünü azaltmaqda daimi fəaliyyət göstərir. Bu istiqamətdə ölkələrin əsas vəzifəsi alkoqoldan zərərli istifadənin azaldılmasına yönəlmiş siyasətin formalaşdırılması, monitorinq və qiymətləndirmənin həyata keçirilməsidir. Strategiyanın həm siyasi, həm də iqtisadi cəhətdən qəbul edilməsi və həyata keçirilməsi ilə insanların həyat və sağlamlıqlarını qorumaq olar.

Bu strategiyada yer alan önəmli bəndlərdən bir neçəsi:

• Alkoqol içkilərinin marketingininin nizamlanmasının düzgün həyata keçirilməsi (əsasən gənclərə münasibətdə);
• Alkoqolu rahat əldə etməkdə məhdudiyyətlərin qoyulması;
• Sərxoş vəziyyətdə nəqliyyat vasitələrindən istifadənin qadağan olunmasında daha ciddi siyasətin həyata keçirilməsi;
• Vergilərin və qiymətlərin ağırlaşdırılması ilə içkiyə olan təlabatın azaldıması;
• İnformasiyalaşdırılma və siyasətə dəstəyin artırılması;
• Alkoqol aludəçiliyi və pozulmalarında baha olmayan tibbi müayinə və müalicənin təmin edilməsi;
• Alkoqol qəbulunun ziyanı və təhlükələri barədə skirininq proqramının və tədbirlərinin həyata keçirilməsi və s.

Müasir dünyada, sivil ölkələrdə, ABŞ-da, Avropada alkoqola qarşı müalicə, qəbul edilən dərmanlar ondan tam imtinanı nəzərdə tutmur. Bəs, alkoqolizmə qarşı müalicə üsulları necə həyata keçirilməlidir?

Respublika Narkoloji Mərkəzinin direktoru Araz Manuçeri Lalen öz açıqlamasında bu barədə ətraflı danışıb. O bildirib ki, yüngül spirtli içkilər, məsələn, az miqdarda çaxır, likör içib xüsusi dərmanları qəbul edəndə onlar beyində doymaq hissi yaradır. Bu halda çox içmək tələbatı olmur. Bu gün sivil dünyada bu yol qəbul edilir, məcburi müalicə nəzərdə tutulmur. Biz də son zamanlar bu yolun, könüllü müalicənin tərəfdarıyıq. Ümumiyyətlə, müalicə könüllü olmalıdır. İnsan nə qədər könüllü olsa, müalicə bir o qədər effektli olacaq. Bundan başqa, alkoqoldan istifadə nə qədər aşağı yaşlarda başlasa, nəticələr bir o qədər ağır olur. Alkoqola meyil, asılılıq yaranması təkcə ətraf mühit, psixoloji amil yox, həm də insanın bioloji sistemindən, fermentlərindən asılıdır.

Mütəxəssis onu da deyib ki, son zamanlar bəzən spirtli içkilərin xeyrindən bəhs olunur: “Bu, düzgün deyil. Məsələn, deyirlər ki, gündə 50 qram içki içmək infarktdan qoruyacaq. Siz harada elə bir insan görmüsüz ki, 50 qram araq, yarım bokal çaxır içib dayansın? Bu, nadir halda ola bilər. Bunu desək düzgün anlaşılmayacaq və çoxları bunu əlində bayraq edib içməyə başlayacaq. Ona görə də yaxşı spirtli içki yoxdur, bütün spirtli içkilər ziyanlıdır. Eləcə də evdə hazırlanan spirtli içkilərin faydalı olduğunu deyirlər, inanmayın. Evdə hazırlanan içkilərdə olan zəhərli maddələr zavod şəraitində hazırlanan içkilərdən daha çoxdur, onlar daha ziyanlıdır. Bunu içənlərdə xəstəliklər daha tez üzə çıxır”.

Hipnozla müalicə

Araşdırmalar əsnasında alkoqolizmdən dərmansız müalicə üsullarından birinin də hipnoz olduğu barədə məlumata rast gəldim. Hipnoz narkomaniya və alkoqoldan asılılığı müalicə etmək üçün vacib üsullardan biridir. Belə ki, hipnoz insanların zehninin spirtli içkisiz olmayan güclü hissəsini pozitiv yollarla açmağa və aktivləşdirməyə kömək edir.

Hipnoz alternativ müalicə növüdür. Məsələn, duyğularımızı, həyat anlayışlarımızı və vərdişlərimizi şüursuz şəkildə dəyişdirmək üçün hipnotik təkliflərdən istifadə edir. Əslində, bu cür müalicə bir neçə vacib şeydə kömək edir: rahatlaşdırır, zehni proqramlaşdırır, eyni zamanda daha güclü şüur yaradır.

Alkoqolizm haqqında bir neçə məlumatlandırıcı faktla yazını yekunlaşdırmaq istəyirəm.

Alkoqolizm bir xəstəlikdir

Alkoqolizm də digər xəstəliklər kimi bədəndə müəyyən proseslər və patoloji dəyişikliklərlə müşahidə edilən bir xəstəlikdir. Buna görə də kimin necə içməsi və ya içməyi bacarıb-bacarmamasına dair fikirlər səhvdir - bu, sadəcə ikinci mərhələsində müqaviməti artırır, ancaq bir müddət sonra özünə nəzarətin itirilməsi ilə təəssüf ki, üçüncü mərhələ gələcək.

Alkoqolizm insanın iradəsinin zəifliyi deyil

Beyində müəyyən neyrofizioloji, eləcə də biokimyəvi dəyişikliklər baş verir. Nəticədə, qida və su kimi, orqanizm spirt "tələb etməyə" başlayır.

Alkoqolizmin müalicəsi yoxdur

Ancaq kodlaşdırma və reabilitasiya kursunu bitirdikdən sonra həyat boyu davam edə biləcək sabit bir remissiya əldə edə bilərsiniz.

Yalnız arzulayanda içən alkoqolik yoxdur

Alkoqol asılılığından əziyyət çəkən xəstələrin əksəriyyəti öz istəkləri ilə içəcəklərinə və ya içməyəcəklərinə əmindirlər, düşünürlər ki, istənilən vaxt dayandıra biləcəklər. Bu da bir aldatmadır, alkoqol asılılığı varsa, o həmişə hakim olacaq.

Xalq təbabəti bəzən işə yarayır

Əsas olan problemi dərk etmək və motivasiyadır. Bir insan həqiqətən içməyi dayandırmaq istəyirsə, o zaman bəzi xalq üsulları kömək edə bilər ki, bu da alkoqolun fiziki psixoloji istəyini azaltmağa və ondan qurtulmağa kömək edir.

Psixi müalicə və fizioterapiya önəmlidir

Ən çox istifadə edilən dərmanlar naltrekson və disulfirama əsaslanır. Ancaq bu gün dərman müalicəsinin daha təsirli olması üçün mütəxəssislər hesab edirlər ki, psixokorreksiya və fizioterapiya kursu ilə düzgün birləşdirilməlidir.

Ləman Sərraf