“Avropanı oğurlamaq" planı - ANALİTİK

Tramp bunu necə bacaracaq?

Donald Trampın Ağ Evə qayıdışı Avropa Birliyində avroskeptiklər, sağçı və ifrat sağçı partiyalar tərəfindən böyük sevinclə qarşılanıb. ABŞ-ın 47-ci prezidentinin andiçmə mərasimində Trampla Avropa sağçıları arasındakı qarşılıqlı meyl tam şəkildə nümayiş etdirildi. Rəsmi Brüssel bu tədbirdə təmsil olunmasa da, ondan çox siyasətçi və Avropa Uğrunda Vətənpərvərlər (PfE), Avropa Mühafizəkarlar və İslahatçılar (ECR) və Suveren Millətlər Avropası (ESN) fraksiyalarından Avropa Parlamentinin üzvləri iştirak edirdi. Xüsusilə, mərasimdə İtaliya Qardaşları İtaliya (FdI), İspan Səsi (Vox), Macarıstan Vətəndaş Birliyi (Fidesz), Fransa Milli Birliyi (RN), Almaniya üçün Alman Alternativi (AFD), Polşa Hüquq və Ədalət (PiS) və bir çox başqa qurumların nümayəndələri iştirak ediblər. Belə görünür ki, ABŞ-ın yeni hökuməti Brüsselə Aİ rəhbərliyinin Cozef Bayden administrasiyası ilə olduğu kimi dostluq münasibətlərinin bundan sonra olmayacağına dair siqnal göndərir.

Bu baxımdan, Atlantik okeanının hər iki tərəfindəki liberal dairələrdə İtaliyanın baş naziri Giorgia Meloni lider ola biləcəyi Aİ-dəki Tramp və avroskeptiklərin millətçi transatlantik koalisiya, bir növ millətçi beynəlxalq koalisiya yaradacağından narahatlıqlar var. Belə cəhdlər artıq Trampın birinci dövründə onun müşaviri Stiven Bannon tərəfindən edilib. O, “Avropa ölkələrini Avropa Birliyinin “avtoritar” hökumətindən müstəqilliklərini bərpa etməyə” çağıraraq, Avropada ifrat sağçıları anti-Brüssel hərəkatında birləşdirməyə çalışıb. Sonra plan iflasa uğradı, çünki dərin tarixi və siyasi fərqlərə malik Avropa hüququ “müəyyən bir amerikalının” məsləhətinə əməl etmək istəmədi. Bu yaxınlarda maliyyə sui-istifadəsinə görə cəza çəkən Bannon, çətin ki, ikinci dəfə eyni sulara girsin. Yeni administrasiyanın sağçı populistləri birləşdirən yeri, Avropa sağına, xüsusən də Corciya Meloniyə meylini nəzərə alaraq, impulsiv milyarder ixtiraçı İlon Mask kimi başqaları ilə doldurula bilər.

Vaxtilə Meloni Bayden administrasiyası ilə yaxşı münasibətlər qurmağı bacarmışdı. Məhz amerikalı demokratlarla dostluq Meloniyə Brüsseldə siyasi marjinallaşmanın öhdəsindən gəlməyə kömək etdi. Bu, Aİ-dəki əsas siyasi qüvvələrin İtaliya Qardaşları partiyasının xoşagəlməz keçmişinə şübhəli münasibəti ilə bağlıdır. İtaliya baş nazirinin məntiqi sadə idi: “Bayden demokratdır və heç vaxt şübhəli liderə rəğbət bəsləməz”. Meloni partiyasına daha çox hörmət qazandırmaq üçün onu ideoloji cəhətdən Britaniya Mühafizəkarlarına və Amerika Respublikaçılarına yaxın yerləşdirdi. Respublikaçı Trampın Ağ Evə qayıtması ilə Meloni və onun partiyasının ən gözəl saatının yaxınlaşdığı görünür. Amma bu doğrudurmu?

Çoxları Meloni Trampın Mühafizəkarlar və İslahatlar fraksiyasına liderliyini və 2022-ci ildən bəri rəhbərlik etdiyi İtaliyada koalisiya hökumətinin davamlı sabitliyini nəzərə alaraq onun Avropadakı əsas tərəfdaşı kimi görür. Avropa Parlamentində sağda olan üç əsas fraksiyadan “Mühafizəkarlar və İslahatçılar” ən azı Aİ qaydaları ilə müəyyən edilmiş qırmızı xətləri keçənə qədər Avropa İttifaqının idarəetmə strukturlarında məqbul tərəfdaşlar kimi qəbul edilirlər. İfrat sağçı Avroskeptiklərdən fərqli olaraq, Aİ-də Mühafizəkarların və İslahatçıların mövqeyi, öz təriflərinə görə, anti-Avropa deyil, avrorealistdir. Güclü avroskeptisizm tərəfdarları olan vətənpərvərlər (PfE) və suverenistlər (ESN) əsas siyasi qüvvələrin “kordon sanitar”ı altındadırlar ki, bu da onlara Avropa Parlamentində əsas mövqeləri tutmağa imkan vermir.

Şübhəsiz ki, xarici siyasətdə ölkə rəhbərləri arasında şəxsi münasibətlər amili mühüm rol oynayır. Beləliklə, Ronald Reyqan və Marqaret Tetçerin dostluğu ölkələri arasında münasibətləri möhkəmləndirdi, Donald Tramp və Angela Merkelin açıq qarşılıqlı düşmənçiliyi onların əsas sahələrdə qarşılıqlı fəaliyyət imkanlarını məhdudlaşdırdı. Meloni indiyə qədər Trampla deyil, Maskla dostluq münasibətləri inkişaf etdirib. Onun prezidentin özü ilə gələcək qarşılıqlı əlaqələrinin necə olacağı və onun daha yüksək məqsədlər naminə müdafiəyə ÜDM-in 2%-ni xərcləməsi ilə bağlı ilkin tələbinə belə cavab verməyən İtaliya üçün istisna etməyə hazır olub-olmayacağı hələ də qeyri-müəyyən olaraq qalır.

Maskın yeni prezident administrasiyasında gələcəyini proqnozlaşdırmaq da çətindir. Trampın prezidentliyinin keçmiş təcrübəsi, xüsusən də milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Con Boltonun sərt şəkildə işdən çıxarılması onu göstərir ki, Ağ Ev rəhbəri peşəkar keyfiyyətlərindən asılı olmayaraq keçmiş həmkarları ilə qətiyyətlə yollarını ayırır. ABŞ-ın 47-ci prezidentinin əleyhdarları iddia edirlər ki, o, komandasında yalnız onun üçün oynamalı olan parlaq, müstəqil şəxsiyyətlərə dözmür və ABŞ siyasətini bütün istiqamətlərdə yalnız özü müəyyən edir. Trampın bu keyfiyyəti ilə bağlı “anti-Avropa beynəlxalq”ının yaradılmasına başqa mümkün maneədir.

İstənilən koalisiyanın yaradılmasının şərtlərindən biri onun iştirakçılarının, ilk növbədə proqramlaşdırma liderinin güzəştə getmək bacarığıdır. Bununla belə, Tramp üçün onun siyasi kredosu həmişə birinci yerdə olacaq - “Amerikanı yenidən möhtəşəm et” (MAGA) və “Öncə Amerika!” (Birinci Amerika!) Ola bilsin ki, bu şüarlar AB ölkələrindəki dar millətçilər (İtaliya Liqası partiyasının lideri Matteo Salvini kimi) arasında aşkar düşmənçiliyə səbəb olmayacaq ki, onlar ürəkdən Trampın millətlərarası strukturları rədd etməsini bölüşürlər və Trampın tələb etdiyi hər şeyi defolt olaraq qəbul edirlər. Meloniyə gəlincə, o, Avropa səviyyəsində siyasi liderdir. Avropanın siyasi üfüqündə göründüyü ilk vaxtdan onun məqsədi “xalqlar Avropası”nın çiçəklənməsi üçün ümumavropa millətçiliyinin formalaşması idi. Bu mənada Meloni müasir qollizm ideologiyasının ən bariz nümunəsidir. O, Avropa İttifaqını bu ideologiyaya uyğun olaraq yenidən formatlaşdırmaq, Brüsselin bir çox səlahiyyətlərini əlindən almaq və onları milli səviyyəyə keçirmək istəyir.

Onun məqsədi təkcə İtaliyanın Aİ-dəki statusunu gücləndirmək deyil, həm də Avropanın beynəlxalq siyasi profilini və nüfuzunu artırmaqdır. Meloni Trampı qələbəsi münasibətilə təbrik edərkən Avro-Atlantik tərəfdaşlığı deyil, strateji əlaqəsi olan İtaliya-Amerika əlaqələrini vurğulasa da, MEGA şüarı (“Avropanı yenidən möhtəşəm et”) onun üçün MAGA-nın Tramp üçün əhəmiyyətindən az deyil. Meloninin Respublika administrasiyası ilə qeyd-şərtsiz birləşməsi onun Avropa İttifaqı daxilindəki mövqeyinə və nüfuzuna xələl gətirəcək.

Meloni Bayden administrasiyası ilə razılaşdırılan Ukraynaya dəstəyini Trampın xarici siyasəti ilə necə uzlaşdırmağa çalışacağı bəlli deyil. Çox güman ki, o, tezliklə özünü Baydenin onun üçün ideal tərəfdaş olduğuna inandırmalı olacaq.

Amerika respublikaçıları ilə Avropa sağçıları arasında ideoloji münasibətlərin əhəmiyyətli dərəcədə üst-üstə düşməsinə baxmayaraq, sonuncuların Trampın qərarlarından ehtiyatlı olmaq üçün ciddi səbəbləri var. Bu, ilk növbədə, fransız sağçılarının lideri Marin Le Penə aiddir. Fransa 2023-cü ildə ABŞ-a AB mallarının dördüncü ən böyük ixracatçısı olub və Trampın “Birinci Amerika” ticarət siyasətindən ağır zərbə ala bilər. Bundan əlavə, Le Pen Trampın Aİ-yə qarşı ticarət müharibəsinin onun 2027-ci il prezidentlik kampaniyasına mümkün mənfi təsirindən narahat ola bilər.

Görünür, Macarıstanın baş naziri Viktor Orbanın Donald Trampın seçilməsini qeyd etməsi, Macarıstan liderinin Çin Prezidenti Si Cinpinlə güclü işgüzar əlaqələrini nəzərə alsaq, tezdir. Macarıstan ölkəyə Çin xarici sərmayəsini cəlb etməkdə uğur qazanıb və yaxın əlaqələr artıq Respublika administrasiyasının narahatlığına səbəb olur. Orban və Trampın maraqları qaz sektorunda da toqquşur. Birincisi ucuz rus qazı ilə maraqlanırsa, ikincisi Amerikanın mayeləşdirilmiş təbii qazının Avropaya tədarükü ilə bağlıdır.

Aİ daxilində sağçı siyasi qüvvələrin vahid cəbhəsinin formalaşdırılmasına da çoxlu maneələr var. Əvvəla, bu, onların pərakəndəliyi və obrazlı desək, növlərarası rəqabətdən həmişə daha şiddətli olan növdaxili mübarizəsidir. Beləliklə, indiki Avropa Parlamentində sağın üç siyasi fraksiyası bütün əsas məsələlərdə parçalanıb. Sirr deyil ki, Giorgia Meloni “Patriot” fraksiyasından olan Marin Le Pen və Matteo Salvini ilə anlaşmır. Bundan əlavə, ziddiyyətlər təkcə sağçı fraksiyalar arasında deyil, həm də onların daxilində də mövcuddur, bəzi partiyalar, məsələn, İtaliya Qardaşları kimi hakimiyyətdə, digərləri isə Polşa Qanunu və Ədaləti kimi müxalifətdədir. Bu vəziyyətdə, eyni parlament qrupu daxilində siyasi partiyalar hətta bütün avroskeptikləri birləşdirən miqrasiya kimi məsələlərdə fərqli səs verə bilər. Belə ki, Meloni və onun partiya üzvləri 2024-cü ilin aprelində yeni miqrasiya paktını təkmil variant hesab edərək dəstəkləyib, Polşa nümayəndə heyəti isə buna son dərəcə mənfi reaksiya verib. Və nəhayət, bu gün ən sərt suverenlər pandemiyadan sağalmada Brüssel fondlarının rolunu xatırlayaraq Aİ-dən çıxmaq barədə düşünmürlər.

Sadalanan problemlər Avropanı yeni Amerika administrasiyasının böyük güc nümunələri əsasında yenidən formatlaşdırmaq cəhdlərinin bir çox maneələrlə qarşılaşacağının ən yaxşı sübutudur və yeni “Avropanın oğurlanması” çətin ki, uğur qazansın.

V.VƏLİYEV