ABŞ-ın ikibaşlı Yaxın Şərq oyunu - ANALİTİK

ABŞ-ın Yaxın Şərq və İran oyunu artıq kimsəyə sir deyil, Vaşinqton ikibaşlı oyun oynayır, həm İranla, həm də İsraillər. Hər iki ölkəyə sanki diqtə edirmiş kimi davranır. Prezidenti Cozef Baydenin administrasiyası İsraildən İranın nüvə və sənaye infrastrukturuna hücum etməyəcəyinə dair şifahi təminat ala bilib. Baş nazir Benyamin Netanyahunun ofisi aydınlaşdırıb ki, hərbi ssenarinin seçimi yalnız İsrailin maraqlarının qorunmasından asılıdır. Yəhudi dövlətinin hərəkətləri artıq Vaşinqtonun regional siyasətinə düzəlişlər edib.

Netanyahunun ofisi isə oktyabrın 15-də İrana hücumla bağlı İsrail və ABŞ arasında aparılan danışıqlara dair bəyanat yayıb: "Biz Amerika administrasiyasının mövqeyini nəzərə alırıq, lakin İsrailin maraqlarına uyğun yekun qərarlar verəcəyik". Kan Dövlət Teleradio Şirkəti səhər saatlarında Netanyahunun İrana hücum variantı ilə bağlı əsas nazirlərlə razılaşdığını bildirib. Müzakirəyə səbəb kimi “The Washington Post” qəzetinin xəbəri göstərilib, ona görə İsrailin baş naziri ABŞ prezidenti ilə söhbətində yəhudi dövlətinin hücum etməyi planlaşdırdığına dair fərziyyələr olsa da, yalnız İranın hərbi infrastrukturuna zərbələr endirəcəyini vəd edib. The Washington Post iddia edir ki, bu, Netanyahu hökumətinin “tammiqyaslı müharibənin qarşısını almaq üçün düşmənə qarşı daha məhdud cavab zərbəsi endirməyə” hazır olduğunu göstərir. Qeyd olunur ki, Vaşinqton Netanyahunun planını “rahatlıqla qəbul edib”.

İranın biznes elitasına yaxın olan Amwaj mediası Amerika tərəfinin ona THAAD raketdən müdafiə batareyası göndərəcəyini vəd etməsindən sonra İsrailin yanaşmalarını yumşaltmağa razı olduğu versiyalara diqqət çəkir. Pentaqon bildirib ki, THAAD batareyasının ilk komponentləri ABŞ hərbi operatorları qrupu ilə birlikdə ölkəni və oradakı amerikalıları “İrandan gələn istənilən ballistik raket hücumundan” qorumaq üçün oktyabrın 14-də İsrailə gəlib. Yaxın vaxtlarda Yaxın Şərqə əlavə komponentlərin və hərbi mütəxəssislərin gəlməsi gözlənilir. Pentaqon əlavə edib ki, batareya “yaxın gələcəkdə istifadəyə hazır olacaq, lakin təhlükəsizlik səbəbi ilə” konkret tarixlər açıqlanmır. Bu, ABŞ-ın Yaxın Şərqdə THAAD-ı ilk dəfə yerləşdirməsi deyil - bu, sistematik şəkildə baş verir. Məsələn, Ağ Ev 2023-cü il oktyabrın 7-də HƏMAS-ın İsrailə qurudan hücumundan sonra bölgəyə THAAD batareyasının yerləşdirilməsinə göstəriş verib.

Financial Times mənbələri iddia edir ki, İsrail hazırda raketdən müdafiə sistemləri sarıdan problem yaşayır. Sənayeçilər və ekspertlər deyirlər ki, yəhudi dövləti bu problemlə “ölkəni İran və onun regional müttəfiqlərinin hücumlarından qorumaq üçün hava hücumundan müdafiəni gücləndirmək zərurəti ilə” üzləşib. "İsrailin bu cür silahlarla bağlı ciddi problemi var", Pentaqonun keçmiş baş qərar gah rəisinin Yaxın Şərq məsələləri üzrə köməkçisi Dana Strole deyib. “İran İsrailin hücumuna cavab verərsə və Hizbullah da ona qoşularsa, İsrailin hava hücumundan müdafiəsi son həddə çatacaq”. Onun sözlərinə görə, Amerika eyni anda Ukrayna və İsrailə tədarükü “eyni tempdə” saxlaya bilməyəcək. "Biz uç nöqtəyə yaxınlaşırıq" deyə Stroul bildirib.

Amwaj mediası qeyd edib ki, İran rəsmiləri İsraildə THAAD batareyasına çox həssas yanaşıblar. Bunun fonunda İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçinin Bayden administrasiyası ilə Omanda keçirilən dolayı danışıqların dondurulduğunu elan etməsi illüstrativdir. “Maskat prosesi hazırda regiondakı konkret vəziyyətə görə dayandırılıb. İndi biz danışıqlar üçün əsas görmürük. Mövcud böhrandan çıxa bildikcə, bu işə qayıdıb-qayıtmayacağımıza qərar verəcəyik”, - bunu iranlı nazir Maskata səfəri zamanı bildirib.

Belə bir fikir var ki, İslam Respublikası Kamala Harrisin ABŞ prezidenti seçiləcəyi təqdirdə danışıqlar prosesini canlandırmağı düşünür. İran rəsmisi keçmiş prezident Donald Trampın hakimiyyətə gəlməsini mənfi ssenari kimi qiymətləndirir: Respublikaçı Tehrana “maksimum təzyiq” doktrinasının tərəfdarıdır. Öz növbəsində Bayden administrasiyası diplomatik kanallar vasitəsilə Tehrana xəbərdarlıq edib ki, Trampın həyatına hər hansı cəhdi müharibə aktı kimi qiymətləndirəcək. Amerika kəşfiyyatı bu yaxınlarda İslam Respublikasını bir neçə dəfə belə bir ssenari hazırlamaqda ittiham edib. Bu ilin iyulunda Pensilvaniyada Trampa qarşı uğursuz sui-qəsd bu cür qorxuları daha da artırıb. Reuters həmsöhbətlərinin sözlərinə görə, prezident Bayden mütəmadi olaraq müvafiq təhdidlərlə bağlı situasiya hesabatları alır. Ağ Ev rəhbəri, bu məlumatlara görə, artıq öz komandasına Amerika yurisdiksiyasında İranın iddia edilən sui-qəsdlərinə qarşı durmağı tapşırıb.

Rusiyanın ABŞ-dakı səfirliyinin keçmiş əməkdaşı, beynəlxalq əlaqələr üzrə ekspert Vladimir Frolov söhbətində qeyd edib ki, Amerika tərəfi Netanyahunun indi Qəzza və Livandakı vəziyyətdən çıxmaq üçün əlavə strategiyasının olmamasından dəhşətə gəlib. O, xatırladıb ki, Vaşinqton ayrıca yəhudi dövlətinin 2006-cı ildə ikinci Livan müharibəsi zamanı olduğu kimi Sidrlər ölkəsində ilişib qala biləcəyindən narahatdır. "Netanyahunun reytinqinin indi yüksəlməsi ABŞ-a nikbinlik əlavə etmir", - Frolov izah edib. Onun sözlərinə görə, Baydenin siyasi strategiyası Səudiyyə Ərəbistanı ilə strateji müttəfiqlik bağlamaq, İsraillə münasibətləri normallaşdırmaq, Fəth, Misir və Körfəz ölkələri tərəfindən Qəzza zolağında yeni özünüidarə sistemini işə salmaqdan ibarət olub. iki dövlət yaratmaq qərarına gəlmək uğursuz olub. Həm Ağ Ev, həm də Dövlət Departamenti bununla bağlı ciddi məyusluq yaşayır, Netanyahu isə əsas müttəfiqinin bu barədə nə düşündüyünə məhəl qoymağa meyllidir.

İsrail: Sülhməramlılar Hizbullahın “insan qalxanı”dır

BMT Katibliyi İsraili Livandakı Müvəqqəti Qüvvələrin bazasına (UNIFIL) hücum elan etməklə beynəlxalq hüququ pozmaqda ittiham edib. Oktyabrın 13-də dünya təşkilatının məlumatına görə, İsrail tankları Livanın cənubunda sülhməramlıların bazası ərazisinə soxulub. İsrail ordusu hadisəni qəza adlandırıb. Yəhudi dövlətinin baş naziri Benyamin Netanyahu isə hadisəni Livan Hizbullahının sülhməramlılardan “insan qalxanı” kimi istifadə edərək UNIFIL-in arxasında gizləndiyini söyləməklə izah edib. O, BMT sülhməramlılarının Livandan dərhal çıxarılmasını istəyib, lakin bu çağırış dünya təşkilatı tərəfindən məhəl qoyulmayıb.

BMT ilə İsrail arasında münasibətlər getdikcə gərginləşir. Oktyabrın 14-də BMT-nin baş katibi İsrail hərbçilərinin Livanın cənubunda sülhməramlıların bazasına hücumlarını pisləyib. BMT-nin müvəqqəti qüvvələri bazar günü İsrail tanklarının onun bazasına daxil olaraq giriş qapısını məhv etdiyini bildirib. Digər insidentdə isə İsrail tərəfdən atılan tüstü bombaları BMT-nin 15 sülhməramlısının yüngül xəsarət almasına səbəb olub. Oktyabrın 13-də axşam saatlarında İsrail ordusunun yaydığı bəyanatda deyilir ki, Merkava tankı yaralı əsgərləri təxliyə etməyə çalışır və tüstü ilə dolu şəraitdə atəş altında geri dönərkən səhvən sülhməramlıların postuna dəyib. Baş nazir Benyamin Netanyahu bildirib ki, İsrail hadisədən təəssüflənir və oxşar hadisələrin qarşısını almaq üçün əlindən gələni edir.

“Lakin bunu təmin etməyin sadə və aşkar yolu BMT qüvvələrini təhlükəli zonadan çıxarmaqdır”, - deyə siyasətçi vurğulayıb və baş katib Quterreşi sülhməramlıları Livanın cənubundan çıxarmağa çağırıb. Antonio Quterresin sözçüsü Stefan Dujarrik İsrail baş nazirinin çağırışını rədd edərək, UNIFIL sülhməramlılarının “öz mövqelərində qaldığını, BMT bayrağının Livanın cənubunda dalğalanmağa davam etdiyini” vurğulayıb. “Baş katib bir daha təkrar edib ki, UNIFIL sülhməramlılarına və onların obyektlərinə hücum edilməməlidir. Sülhməramlılara hücumlar beynəlxalq hüququ pozur. Bu, müharibə cinayəti sayıla bilər”, - deyə BMT sözçüsü xəbərdarlıq edib.

Bu arada radikal qruplaşma da bu və digər tələblərə məhəl qoymayaraq sərhədə yaxın və BMT sülhməramlılarının bazalarının yaxınlığında hərbi anbarlar və raket buraxılış qurğuları yerləşdirib. Oktyabrın 13-də İsrail hərbi komandanlığı xarici jurnalistlər üçün UNIFIL bazasından cəmi 200 metr aralıda yerləşən Hizbullah qrupuna aid tuneli və silah anbarlarını göstərmək üçün xüsusi press-tur təşkil edib. Buna baxmayaraq, İsrailin hərəkətləri yenidən dünya liderlərinin tənqid fırtınasına səbəb olub. Belə ki, Aİ-nin xarici siyasət idarəsinin rəhbəri Jozef Borrell İsrailin hərəkətlərini tamamilə qəbuledilməz adlandırıb, İspaniyanın baş naziri Pedro Sançes isə Aİ ölkələrini İsraillə azad ticarət sazişinin dayandırılması məsələsini nəzərdən keçirməyə çağırıb. Avstriyanın xarici işlər naziri Alexander Schallenberg İsrail və Livandan BMT qüvvələrinin “mandatına hörmətlə yanaşmağı” və onların təhlükəsizliyini və müdafiəsini təmin etməyi tələb edib.

Hər halda, Benyamin Netanyahu onun bəyanatının hər hansı təsir göstərəcəyini çətin ki, gözləmirdi: sülhməramlılar BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnaməsinə əsasən Livan ərazisindədirlər və onların çıxarılması baş katibə müraciətlə deyil, yalnız eyni qurum vasitəsilə həyata keçirilə bilər. Eyni zamanda, İsrail hərbi əməliyyatını dayandırmaq fikrində deyil. Birincisi, bütün sərhəd yaşayış məntəqələri artıq Hizbullahdan təmizlənib və hazırda İsrail ordusu Livanın şimal bölgələri də daxil olmaqla zərbələr endirir. Belə bir zərbə oktyabrın 14-də keçirilib, nəticədə (Livan hakimiyyətinin məlumatına görə) azı 18 nəfər həlak olub. İkincisi, İsrail ordusu Hizbullah liderlərini məhv etməyə davam edir. Oktyabrın 13-də İsrail Ordusu görünür, bölmələrdən birinin komandiri Məhəmməd Kamel Naimi (qrup hələ onun ölümünü təsdiqləməyib) öldürüb.

İsrail telekanalı Kan anonim mənbəyə istinadən yazıb ki, 1 oktyabr raket hücumuna görə İsrail ordusunun gözlənilən cavabı məhdud olarsa, İran İsrailə ümumiyyətlə hücum edə bilməz. Kan yazır ki, İran rəsmiləri bu barədə üçüncü ölkə vasitəsilə ABŞ-ı xəbərdar edib. “The New York Times” yazır ki, İsrailin cavab hücumunun ən çox ehtimal olunan hədəfi İran hərbi bazaları ola bilər. Oktyabrın 7-də Kan bildirib ki, ABŞ İran hədəflərinə hücumdan imtina etdiyi üçün İsrailə təzminat təklif edib. İran İsrailin hücumuna məruz qalacağı təqdirdə daha da sarsıdıcı zərbə vuracağını bildirib. Xüsusilə İran İsrailin bütün enerji sistemini məhv edəcəyinə söz verib. Oktyabrın 11-də “The Wall Street Journal” qəzeti yazıb ki, İran həmçinin ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki müttəfiqlərini ərazilərindən və ya hava məkanından İrana hücum etmək üçün istifadə edərsə, onlara zərbə endirməklə hədələyib.

V.VƏLİYEV