Oleq Bondarenko: “Qlobal böhran bütün dünyaya təsir edəcək” - MÜSAHİBƏ

Proqressiv Siyasət Fondunun direktoru, Balkan ölkələri üzrə rusiyalı ekspert Oleq Bondarenko “Caliber” analitik mərkəzinə müsahibəsində dünyada hökm sürən siyasi, iqtisadi və hərbi böhranıla bağlı maraqlı fikirlər səsləndirib. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.

- Oleq Vladimiroviç, hazırkı geosiyasi vəziyyət Balkanlara təsir edə bilərmi? Qitənin bu hissəsində yeni gərginlik ocaqlarının yaranması üçün real ilkin şərtlər varmı?

- Balkanları bir neçə gərginlik ocağının qaldığı Avropanın qaynar toz çəlləyinə bənzətmək olar: Kosovo, Bosniya və Herseqovinadakı qeyri-müəyyən status. İnanıram ki, Qərb oradakı vəziyyəti partlatmaq istəsə, o zaman partlayış baş verəcək. Əgər Qərb sülh istəyirsə, onu saxlayacaq. Amma indiki mərhələdə hadisələri əvvəlcədən proqnozlaşdırmaq tamamilə düzgün deyil, hər an hər şey dəyişə bilər.

- Qərbin Rusiya Federasiyası ilə bağlı siyasətini obyektiv qiymətləndirməyə çalışın...

- Qərb faktiki olaraq Rusiya ilə açıq müharibə aparır. Üstəlik, müasir tarixdə belə bu müharibənin analoqu yoxdur. Bu, artıq “soyuq” deyil, silah təchizatı və digər məsələlərlə bağlı “isti” müharibədir. Bəli, etiraf etmək lazımdır ki, Qərb həmişəkindən daha möhkəmdir və biz Karib böhranını xatırlasaq, hələ Sovet İttifaqının güclü vaxtlarında belə vəziyyətə düşməmişik. Hesab edirəm ki, hazırkı vəziyyətdə Koreyadakı müharibə ilə müəyyən paralellər aparmaq olar.

- Tam olaraq hansılar?

- Koreya Müharibəsi İkinci Dünya Müharibəsindən sonra baş verdi və qismən onun nəticələrindən sonra planetdə təsir dairəsinin yenidən bölüşdürülməsini davam etdirən bir epizod idi. Orada iki dünya gücü toqquşdu, iki qalib - SSRİ və ABŞ. Ancaq bu, hələ də dünyanın periferiyasında lokal müharibə idi, pərdə arxasında yalnız bu iki tərəf iştirak edirdi. İndi biz tamamilə fərqli bir hekayə görürük- kollektiv Qərb və bununla da Avropada öz təsirini gücləndirməyə çalışan bəzi Avropa ölkələrinin, xüsusən də Polşa, Almaniya və Böyük Britaniyanın daha aqressiv davranışı.

- Yaxın gələcəkdə Rusiyanın kollektiv Qərblə qarşıdurmada Çinlə möhkəmlənməsi mümkündürmü?

- Bu, birmənalı cavab verməyin mümkün olmadığı çətin sualdır.

- Avropa hələ də Rusiyanın karbohidrogenlərindən, kömürdən, titandan və digər məhsullarından imtina etmir. Bu, Rusiya ilə Avropa arasında münasibətlərdə yekun qırılmanın heç vaxt baş verməyəcəyi anlamına gəlirmi?

- Bəli. Aydındır ki, yaxın illərdə Rusiya ilə Avropa arasında yekun fasilə olmayacaq. Onlar enerji sektorunda bir-birindən çox asılıdırlar. Beləliklə, yaxın gələcəkdə biz Avropa ilə sıx bağlıyıq və onunla qalırıq.

- Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiya siyasəti necə dəyişəcək?

- Qərb Rusiyadan bütün qoşunlarını Ukrayna ərazisindən çıxarmağı tələb edir və bu şərt Moskva tərəfindən yerinə yetirilə bilməz. Qərb qoşunların çıxarılması ilə, ilk növbədə, Donbass və Krımı nəzərdə tutur və Rusiya oradan çıxmayacaq. Eyni zamanda, anlamaq lazımdır ki, sanksiyalar tez bir zamanda aradan qaldırmaq üçün tətbiq edilmir. Qərbin Sovet İttifaqına qarşı sanksiyaları- 1974-cü ildə tətbiq edilən eyni Cekson-Venik düzəlişi 21-ci əsrə qədər qüvvədə idi və yalnız 2010-cu ildə, SSRİ-nin dağılmasından təxminən 20 il sonra ləğv edildi. Bu, sanksiyaların heç bir halda ləğv edilmək üçün tətbiq edilmədiyinin bariz nümunəsidir.

Rusiyaya qarşı sanksiya rejiminin sərtləşdirilməsinə gəlincə, hesab edirəm ki, Qərb müəyyən mənada özünü dalana dirədi. Əslində, Rusiya Federasiyasının Qərbdə olan qızıl-valyuta ehtiyatlarının yarısı bloklanmayın, onlar sadəcə oğurlanıb. Bu vəsaitin bir hissəsinin Ukraynanın bərpasına yönəldilməsi ilə bağlı bəyanatları ancaq əsrin oğurluğu adlandırmaq olar. Sanksiya potensialı tükənib, onu daha da inkişaf etdirmək üçün heç bir yer yoxdur.

- Rusiya iqtisadiyyatının Qərb sanksiyalarına uyğunlaşması nə qədər vaxt aparacaq?

- Bu, kifayət qədər uzun prosesdir. Rusiya iqtisadiyyatını, eləcə də Avropa iqtisadiyyatını uyğunlaşdırmaq üçün bir neçə il lazım olacaq. Qlobal dünyada hamı bir-birindən asılıdır. Bəzi hallarda Rusiyadan da çox Avropanın özü sanksiyalardan əziyyət çəkib. Avropalı iş adamları bəzən rusiyalı həmkarlarından daha çox əziyyət çəkdikləri üçün saçlarını yolurlar. Onlar bazarı, məkan investisiyalarını, yaxşı biznes imkanlarını və s. itirdilər. Bir sözlə, indi onlar bu və ya digər şəkildə aradan qaldırılmalı olacaq bir çox problemlə üzləşirlər. Amma yenə də deyirəm, Avropa bazarını, eləcə də Rusiya bazarını yenidən istiqamətləndirmək üçün illər lazım olacaq. Ona görə də hazırda yaranmış geosiyasi vəziyyətdən ABŞ-dan başqa, həm də Avropa və Rusiya zərər çəkir.

- Avropadan fərqli olaraq, ABŞ və Rusiya arasında münasibətlərin tamamilə kəsilməsindən danışmaq düzgündürmü?

- Əslində, indi Rusiya ilə ABŞ arasında heç bir münasibət yoxdur. Aydındır ki, səfirlər işləyir, etiraz notaları mübadiləsi aparılır, vaxtaşırı iki ölkənin hüquq-mühafizə orqanlarının nümayəndələrinin zəngləri olur. Ona görə də ABŞ-Rusiya münasibətlərinin gələcəyindən danışmağa ehtiyac yoxdur.

- Dünyada və Rusiyada gələcək qlobal prosesləri necə görürsünüz?

- Təəssüf ki, bütün dünyanın yaxın gələcəkdə gələcəyi mənə problemli görünür. Aydındır ki, qlobal tənəzzül qaçılmazdır: sosial, iqtisadi, işgüzar sahələrdə. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra bəzi istehsal sahələri inkişaf etmədiyi üçün Rusiya 20-ci əsrin sonlarındaki istehsal səviyyəsinə qayıtmalı olacaq. Müvafiq olaraq, bir çox yerli texnoloji baza 80-ci illərin sonları səviyyəsində qalıb. Bu illər ərzində, o cümlədən Qərb texnologiyalarının alınması hesabına inkişaf etməyib. Nəticədə, hazırda Rusiyada öz istehsal bazasının yenidən yaradılması ilə bağlı problem var.

- Qlobal ərzaq böhranı hamı üçün qaçılmaz olacaqmı?

- Əlbəttə. Bu, təkcə Rusiyaya təsir etməyəcək. Beləliklə, bütün dünya çətin dövrlərə hazırlaşmalıdır.

Tərcümə - Elçin Bayramlı

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “İnsan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi, vətəndaşların hüquqi, siyasi mədəniyyət səviyyəsinin yüksəldilməsi, sosial və siyasi fəallığının artırılması” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb.