Boşanan cütlüklərdə mal-mülk necə bölünür? - ARAŞDIRMA

Yaşadığımız dövrlə valideynlərimizin yaşadığı dövr arasında ciddi fərqlər var. Keçmişdə münasibətlərin və evliliklərin sona çatması üçün müxtəlif səbəblər olduğu halda, bu gün tamamilə fərqli səbəblər ortaya çıxır. Bəs bu gün insanlar niyə boşanır?

Yanlış səbəblərə görə evlilik qərarı vermək

Bu gün boşanmaların ən çox yayılmış səbəblərindən biri insanın evlənməyə qərar verdiyi anla bağlıdır. Ailə qurmaq qərarı verərkən cəmiyyət, maddi zənginlik, sosial mühit və yaş kimi xarici faktorlardan çox təsirlənən insanlar bir müddət sonra düzgün münasibətdə olmadıqlarını anlayır və peşman olurlar. Təəssüf ki, bu peşmançılıq boşanmalara gətirib çıxarır.

Fərdi fikrinin olmaması

Əgər fərd evləndikdən sonra özünü fərdi olaraq təyin edə bilmirsə, cütlük kimi sahib olduğu fikirlərdən kənara çıxa bilmirsə, öz maraqlarından uzaqlaşıb cütlük kimi yaşamağa davam edirsə, bu vəziyyət uzunmüddətli perspektivdə münasibətlərdə ciddi problemlər yaradır. İnsanın öz bəyənmələrini, istək və ehtiyaclarını açıq şəkildə ifadə edə bilmədiyi və qarşılaya bilmədiyi münasibətlər, təəssüf ki, boşanma qərarına doğru sürüklənir.

Valideynlik vəzifələrinə qurban getmək

Evliliklərdə fərdlər üçün həyat yoldaşları prioritet olsa da, uşağın doğulması ilə bu prioritetlər aradan qalxır. Uşaq tərbiyəsi ilə çox məşğul olan cütlüklər bir-birlərinin qayğısına qalmağı və münasibətlərini inkişaf etdirməyi unudurlar. Uşaq böyüyüb evdən uzaqlaşanda ana və ata qayıdıb münasibətlərinə baxırlar. Bütün bu illər ərzində bir-birlərindən ayrı olduqlarını anlayır və münasibətləri və ortaq cəhətləri zəiflədiyi üçün boşanmağa qərar verirlər.

Eyni baxış bucağına sahib olmamaq

Evlilikdən əvvəl cütlüklər bir-birlərini nə qədər uzun müddət tanısalar da, bəzən eyni evdə yaşamağa başlayanda hər şey dəyişə bilər. Məsələn, sizin üçün həftə sonu tətili evdə ayaqlarınızı yuxarı qaldıraraq oturmaq, onun üçün isə çölə çıxıb dostlarla görüşmək ola bilər. Həyat yoldaşlarından biri pul xərcləməyi sevərkən, digəri sadəcə xərcləmə həvəskarı ola bilər.

Cinsi həyatın zəif olması

Ümumiyyətlə, kişilər cinsi yaxınlıq arzulayırlar. Hər ikisinin birlikdə yaşandığı cinsi əlaqə hər iki tərəfi də qane edəcək.

Gözləntilərin qarşılanmaması

Hamımızın evliliyimiz və həyat yoldaşımızdan müəyyən gözləntiləri var. Bu gözləntilər qarşılanmadıqda biz gülmürük və tərəfdaşımızın mövcud problemi aradan qaldırmasını istəyirik. Buna görə də istər-istəməz şikayət etməyə, tənqid etməyə, hədələməyə, cəzalandırmağa və ya deyinməyə başlayırıq. Gözləntilərimiz çoxaldıqca və yerinə yetirilmədikcə davranışımız daha sərt olur. Davamlı olaraq bu gərginlik içində yaşayan cütlüklər münasibətdən yorularaq boşanma yolunu seçə bilərlər.

Uyğun olmayan maddi perspektiv

Keçmişdə olduğu kimi, bu gün də evliliyi köhnədən səbəblər arasında maddi problemlər öz yerini tapır. Cütlərdən biri indini düşünərək yaşayır, digəri isə gələcəyi düşünərək qənaət etmək istəyirsə və hər iki tərəfin maliyyə perspektivi heç vaxt çevik deyilsə, bu, əlaqənin dağılmasına və ayrılığa səbəb ola bilər.

Fərqliliyi sevmək

Evliliklərdə insanın öz şəxsi məkanının olması çox vacibdir. Ancaq demək olar ki, bütün maraqlarınızın fərqli olduğu və boş vaxtlarınızı tamamilə fərqli fəaliyyətlərə sərf etdiyiniz bir münasibət uzun sürməyəcək.

Şəfqətli toxunuşların yox olması

Həyat yoldaşları arasında cinsi əlaqə qədər vacib olan şeylərdən biri də iki insanın bir-birinə şəfqətlə yaxınlaşması və toxunmasıdır. Məsələn, gün ərzində əl-ələ tutmaq, qucaqlaşmaq kimi şəfqətli davranışlar yoxdursa, münasibətdə soyuqluq yarana bilər.

Türkiyədə 2020-ci ildə boşanan cütlüklərin sayı 136 min 570 olduğu halda, 2021-ci ildə 174 min 85 olub. Boşanma üçün müraciətin ən çox yayılmış səbəbi cütlüklər arasında sevgi və yaxınlıq arzusudur. İştirakçıların 47%-i aralarındakı sevginin bitdiyini və bunun onların ailəsinin dağılmasına səbəb olduğunu bildirib. Boşanmalar nikah müddətinə görə təhlil edildikdə, 2021-ci ildə boşanmaların 33,6 faizi evliliyin ilk 5 ilində, 20,9 faizi isə nikahın 6-10 ilində baş verib.

2015-ci ildə Azərbaycanda 68 985 nikah qeydə alınıb. Azərbaycanda boşanma səbəbləri arasında əsas olan xasiyyətlərin uyğunsuzluğudur. Əvvəlki illərlə müqayisədə uşaq olmaması səbəbindən boşananların sayı isə azalıb.

2015-ci ildə Azərbaycanda xəyanətə görə boşanmaların sayı 413, sərxoşluqla bağlı 369, narkomaniya ilə bağlı 171, maddi duruma görə 302, xəstəliyə görə boşanmaların sayı üzrə 224 fakt qeydə alınıb. Boşanmalar daha çox 25-35 yaş arası insanlar arasında olur.

2021-ci ildə Azərbaycanda cari ilin yanvar-fevralında Ədliyyə Nazirliyinin rayon (şəhər) qeydiyyat şöbələri tərəfindən 5672 nikah və 2417 boşanma halları qeydə alınmış və əhalinin hər 1000 nəfərinə nikahların sayı 3,5, boşanmaların sayı isə 1,5 olmuşdur.

Cari ilin yanvar-fevral aylarında Ədliyyə Nazirliyinin rayon (şəhər) qeydiyyat şöbələri tərəfindən 9606 nikah və 2505 boşanma halları qeydə alınmış və ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə əhalinin hər 1000 nəfərinə nikahların sayı 3,5-dən 5,9-a qədər artmış, boşanmaların sayı isə dəyişməyərək eyni səviyyədə qalmışdır.

Türkiyədə 2018-ci ildə boşanan cütlüklərin sayı bir əvvəlki ilə görə yüzdə 10,9 artaraq 142 min 448-ə yüksəlib. Məlumatlar göstərir ki, 2007-ci ildən sonra Türkiyədə boşanmaların sayı 10 il ərzində davamlı olaraq artıb. Bununla belə, Türkiyə Avropada boşanma nisbətinin ən aşağı olduğu ölkələrdən biridir.

Avropa Statistika Təşkilatı Eurostatın Avropa ölkələrindəki boşanma nisbətlərini illər üzrə göstərən məlumatları, Türkiyədə boşanma nisbətinin 2007-ci ildən 2017-ci ilə qədər yüzdə 52 artdığını ortaya qoyur.

Eurostatın məlumatına görə, 2017-ci ildə Türkiyədə hər 100 evlilikdən 22,5-i boşanma ilə nəticələnib.

2017-ci ildə Avropanın 13 ölkəsi arasında Rumıniyadan sonra ən az boşanan ölkə Türkiyə olub. Rumıniyada hər yüz nikahdan 21,8-i elə həmin ildə boşanma ilə nəticələnib.

Avropa ölkələrində ümumiyyətlə boşanma nisbətləri artsa da, 10 ildə azalma yaşayan ölkələr də olub. İsveçrə və Belçikada boşanma nisbətləri 10 il ərzində müvafiq olaraq 20 və 21 faiz azalıb.

Cənubi Avropa ölkələri yüksək boşanma nisbətləri ilə siyahıya başçılıq edir. 2017-ci ildə Portuqaliyada hər yüz nikahdan 64-ü sona çatdığı halda, İspaniyada bu rəqəm 57-yə yüksəlib.

Türkiyədə Mövcud Mülki Məcəlləyə görə hüquqi mülkiyyət rejimi “Alınmış əmlakda iştirak rejimi”dir. Yəni ailə qurarkən müqavilə bağlamağa ehtiyac yoxdur. Belə desək, həyat yoldaşları nikah şəhadətnaməsini imzaladıqdan dərhal sonra satın alınan bütün əmlak, bir qayda olaraq, boşanma zamanı yarıya bölünəcəkdir. Boşanma zamanı əmlak bölgüsündə əsas qayda nikah birliyi davam edərkən əldə edilən malın yarıya bölünməsidir. Lakin ər-arvadın şəxsi əmlakı bu çərçivədən çıxarılır. Şəxsi əmlak boşandıqdan sonra da şəxsdə qalmağa davam edir. Bəs, Azərbaycanda qadın nigah dövründə özünə hər hansı mülk alarsa, boşandıqdan sonra kişiyə bundan pay düşür? Bizdə bu barədə qanunvericilikdə vəziyyət necədir? SİA mövzu ilə bağlı hüquqşünas və vəkillərin fikirlərini öyrənib.

2012-ci ildə boşanmış Lalə Əliyeva: "2012-ci ildə ailədaxili münaqişələr səbəbindən boşanmışam. Həyat yoldaşımla yaşadığımız ev qayınatamın adına olub. Qanunla faktiki olaraq evdən mənə pay düşsə də, imtina etdim. Yəni, qanunla orada mənə yaşamaq hüququ verilirdi.

Deputat, hüquq müdafiəçisi Çingiz Qənizadə: “Ər və arvadda nikah dövründə əldə etdikləri bütün əmlaklara bərabər şəkildə pay hüquqları yaranır. Yəni, birgə nikah dövründə kişi və ya qadın mülk əldə edərsə, bu əmlak bərabər şəkildə bölünür.

Bəzi hallarda tərəflər hər hansı pay gözləməyə bilər. Qadına valideynləri və ya yaxın qohumları tərəfindən əmlak pay hədiyyə edilərsə, o bağışlanmalarda tərəflər arasında bərabər bölgü hüququ yaranmır.

Birmənalı şəkildə qeyd edirəm ki, nikah dövründə ər və arvadın əldə etdikləri əmlak bölünür”.

Vəkil Turan Abdullazadə: “Ailə məcəlləsinin 37.1 maddəsinə əsasən ər-arvad arasında müqavilədə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, ümumi əmlakın bölünməsi zamanı bu əmlakdakı payları bərabər hesab olunur.

Eyni zamanda ailə məcəlləsinin 37.2 maddəsinə əsasən nikah müddətində ər və arvadın əldə etdiyi əmlak onların ümumi mülkiyyəti sayılır.

Lakin nikaha daxil olanadək onlara məxsus olan əmlak, habelə nikah dövründə hədiyyə şəklində və ya vərəsəlik əsasında digər əvəzsiz əqlər üzrə əldə etdikləri əmlak ər və arvadın hər birinin ayrıca mülkiyyətindədir. Yəni ər və arvadın hər birinin öz şəxsi əmlakı sayılır.

Zinət əşyaları istisna olmaqla fərdi istifadə olunan əşyalar ər və arvadın ümumi vəsaitindən əldə edilsə də, ər və arvaddan kimin istifadəsində olubsa ona məxsusdur. Yəni, qadın öz adına birgə nikah dövründə əvəzli əqd əsasında hər hansı bir əmlak alarsa, boşanan zaman həmin əmlak ər və arvad arasında bərabər şəkildə bölünəcək. Çünki birgə nigah dövründə alınmış sayılır. Əvəzli əqd əsasında alınıbsa xanıma vərəsəlilk əsasında keçməyibsə, yəni xanımın öz vəsaitinə alınıbsa bu zaman o əmlakdakı paylar bərabər hesab edilir”.

Hüquqşünas Fariz Əkbərov: “Ailə Məcəlləsinə görə kişi ilə qadın nikaha daxil olduqdan sonra ər-arvadın qarşılıqlı öhdəlikləri yaranır. Ər-arvadın birgə mülkiyyətinin rejimi onların əmlakının qanuni rejimi hesab olunur. Nikah müqaviləsində başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, ər-arvadın əmlakının qanuni rejimi fəaliyyət göstərir. Ailə kəndli təsərrüfatı üzvlərinin birgə mülkiyyəti üzərində ər-arvadın istifadə, sahiblik və sərəncam hüquqları mülki qanunvericiliyinə uyğun olaraq müəyyən olunur.

Ümumi rejimdə nikah müddətində ərlə arvadın əldə etdikləri və qazandıqları əmlak və ondan gəlirlər onların ümumi birgə mülkiyyəti sayılır. Ər-arvadın birgə mülkiyyətinə onların hər birinin qanunla qadağan edilməyən fəaliyyət (əmək, sahibkarlıq və ya intellektual fəaliyyət) nəticəsində əldə etdikləri gəlirlər, aldıqları pensiya və müavinətlər, onların ümumi gəlirləri hesabına əldə edilən əşyalar, qiymətli kağızlar, kredit idarələrinə qoyulmuş paylar, əmanətlər və nikah dövründə ər-arvadın qazandığı hər hansı sair əmlak daxil ola bilər. Qeyd olunan məsələlər Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin 225-ci və Ailə Məcəlləsinin 31- 37-ci maddələri ilə müəyyən edilir.

Nikaha girənədək ər-arvaddan hər birinə məxsus olmuş əmlak, habelə onlardan birinin nikah dövründə hədiyyə kimi və ya vərəsəlik qaydasında aldığı əmlak və fərdi istifadədə olan əmlak (paltar, ayaqqabı, kitab) ümumi birgə mülkiyyət sayılmır.

Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəlləsinin 8.2-ci maddəsinə müvafiq olaraq, həmin Məcəllənin 36.9-cu maddəsində müəyyən edilmiş 3 illik iddia müddətinin axımı Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 377.1-ci maddəsinə əsasən, ər-arvadın hər birinin ümumi əmlaka olan mülkiyyət hüququnun pozulduğunu bildiyi və ya bilməli olduğu gündən hesablanır”.

Ayşən Vəli

Bütün xəbərlər Facebook səhifəmizdə