Niyə qadınlar kişilərdən çox yaşayır? - ARAŞDIRMA

Aydındır ki, kişilər dünyaya gəldikləri andan etibarən əhalinin yarısından daha tez öləcəklər. Səbəb onların cinsidir. Kişi olduqları üçün qadınlardan orta hesabla üç il daha az yaşayacaqlar. Bəs, niyə bu belədir, niyə kişilər qadınlardan daha az yaşayır? Bu fərq onilliklər ərzində məlumdur, ancaq bu suala cavab tapmaq üçün yalnız indi addımlar atılır.

Bu mövzuda ilk fikirlərdən biri, kişilərin ağır iş şəraiti səbəbindən vaxtından əvvəl öldüyü idi. Mədənlərdə işləyən və torpağı becərən adam bədəninə əlavə ağırlıq verirdi və illər keçdikcə bunun təsirini görürdü. Ancaq problem bu olsaydı, kişi və qadınların oxşar şərtlərdə işlədiyi bir vaxtda boşluq bağlanmalı idi.

Ancaq cəmiyyətdəki böyük dəyişikliklərə baxmayaraq, kişi və qadın arasındakı orta ömür fərqi eyni olaraq qaldı. Məsələn, 1800 -cü ildə İsveçdə orta yaş qadınlar üçün 33, kişilər üçün 31 yaş idisə, bu gün müvafiq olaraq 83.5 və 79.5 -dir. Hər iki halda da qadınlar kişilərdən 5 faiz daha uzun yaşayır.

Həyat tərzidirmi?

Mütəxəssislər, bu fərqin hər bir ölkədə hər il qorunub saxlanıldığını və bunun insan biologiyasında ən sabit tendensiya olduğunu bildirirlər.

Kişilərin bədənlərinə qarşı daha pis niyyətli olduqlarını sübut etmək də mümkün deyil. Siqaret, spirt və piylənmə kimi faktorlar fərqli ölkələrdə bu fərqin az və ya çox olduğunu müəyyən edə bilər. Məsələn, alkoqol və siqaret səbəbiylə Rusiyada kişilərin ömrü qadınlardan 13 il qısadır.

Xromosomlar?

Görünür bu sualın cavabı təkamüldür. Mütəxəssislər, sosial faktorların və həyat tərzinin də vacib olduğunu, ancaq qocalmanın əsas müəyyənedicisinin biologiyamızda olduğunu düşünürlər.

Hər bir hüceyrənin DNT-sindəki xromosomlarda bir çox potensial mexanizm var. Xromosomlar cüt-cütdür. Qadınlarda iki X xromosomu, kişilərdə X və Y xromosomları var.

Bu fərq hüceyrələrin yaşlanmasını dəyişir. İki X xromosomuna sahib olduqları üçün qadınlar hər genin nüsxələrini saxlayır. Yəni bir gendə problem varsa, bir ehtiyat var. Kişilərdə isə belə bir əlavə yoxdur. Bu səbəbdən, zaman keçdikcə daha çox hüceyrə məhv olur və bu da kişiləri xəstəlik riski altına qoyur.

Digər izahlar arasında "tempo ilə qaçan qadın ürəyi" hipotezi də var. Qadınların menstrual dövrünün ikinci yarısında ürək dərəcəsi sürətlənir və bu, yüngül məşq effekti verir. Buna görə də ürək-damar xəstəlikləri daha gec yaşda baş verir.

Bədən ölçüsü də bir faktor ola bilər. Uzun boyluların hüceyrələri daha çoxdur. Bu, hüceyrələrin mutasiya riskini artırır. Bundan əlavə, daha böyük bədənlər daha çox enerji istehlak edir və onun tullantıları bədəndə daha çox aşınmaya səbəb olur. Kişilər daha uzun boylu olduqları üçün uzun müddətdə daha çox zərər görürlər.

Hormonların təsiri var?

Ancaq bəlkə də əsl problem kişilərə səs, artıq saç və keçəllik kimi digər xüsusiyyətlər verən testosteron hormonundadır. Testisləri çıxarılan insanların daha uzun yaşadıqlarına inanılır, baxmayaraq ki, digər kəsilmiş kişilər müayinə edildikdə fərq o qədər də aydın deyildi.

London UCL Universitetindən David Gem inanır ki, yetkinlik yaşına çatanda kişilər artıq gördükləri ziyanı görmüşlər. 20 -ci əsrdə ABŞ -da ruhi xəstəxanalarda yatan kişilərin bəziləri məcburi sterilizasiyaya məruz qaldılar. Bu kişilər 15 yaşından əvvəl müalicə alsalar, digər məhbuslardan daha uzun yaşadıqları müşahidə edilmişdir.

Testosteron bədəni qısa müddətdə gücləndirsə də, səbəb olduğu dəyişikliklər insanı daha yaşlı yaşlarda ürək xəstəlikləri, infeksiya və xərçəngə qarşı daha həssas edir.

Qadın cinsi hormonu estrogen "antioksidan" rolunu oynayır və hüceyrələrə zərər verən zəhərli kimyəvi maddələri təmizləyir. Heyvanlar üzərində aparılan təcrübələrdə, yumurtalıqları çıxarılanların hüceyrə təmirini yetərincə edə bilmədikləri üçün daha az yaşadıqları görülüb.

Mütəxəssislər bunu təkamül mükafatı ilə əlaqələndirirlər. Kişilər və qadınlar genlərini ötürmə şanslarını artırırlar. Cütləşmə zamanı qadınlar testosteronlu dominant kişini seçirlər və uşaqlar dünyaya gəldikdən sonra kişilər söz mövzusudur. Nəsilə davam edəcək uşağın rifahı ananın bədəni ilə bağlı olduğundan, atasından daha sağlam olması vacibdir.

Dünyada qadınlar kişilərdən daha uzun yaşayır.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, 2016-cı ildə dünyada orta ömür uzunluğu 72 idi.

Ancaq cinsiyyətə görə bölüşdürüldükdə, ömür uzunluğu qadınlar üçün 74 il 2 ay, kişilər üçün isə 69 il 8 aydır.

2010-cu ildə edilən bir araşdırmaya görə, ABŞ-da 100 yaşdan yuxarı 53.364 nəfər yaşayır. Bu insanların yalnız 9162 nəfəri kişidir. Onlardan 44 min 202-si qadındır.

Niyə qadınlar, ümumiyyətlə, kişilərdən daha uzun yaşayırlar? Onlara bu üstünlüyü verən nədir?

İlk 3 səbəbi nəzərdən keçirək.

1. Genlər

İnsan ölümləri ilə bağlı məlumatlar toplayan İnsan Ölüm İndeksi 40-dan çox ölkədən məlumatlara malikdir. İsveç və Fransa kimi ölkələrdə bu məlumatlar 1751 və 1816-cı illərə aiddir. Ancaq Yaponiya və Rusiya üçün məlumatlar yalnız 20-ci əsrin ortalarından başlayır.

Ancaq hər il hər bir ölkədə verilənlər bazasında qadınların doğum müddəti kişilərə nisbətən daha yüksəkdir.

Kişilərin genetik quruluşuna görə finiş xəttinə daha yaxın olduğu görünür.

Embrionlar

Londondakı UCL Universitetinin professoru David Gems "Kişi embrionları qadın embrionlarından daha sürətli nəsli kəsilir" deyir. Səbəblərdən biri cinsiyyətimizi təyin edən xromosomların oynadığı rolda ola bilər.

Qadınlarda XX, kişilərdə XY xromosomları var.

Xromosomlarda genlər var.

X xromosomlarında sağ qalmağınızı təmin edəcək bir çox gen var.

X xromosomunda genetik bir qüsur varsa və qadınsınızsa, bir ehtiyata sahibsiniz. Ancaq kişi olsanız, ehtiyatınız yoxdur.

Exeter Universitetindən Lorna Harries, "Oğlan körpələrin hamiləlikdə daha sonra ölmə ehtimalının yüzdə 20-30 ilə daha çox olduğunu, erkən doğulma ehtimallarının yüzdə 14 daha çox olduğunu" söyləyir.

2. Hormonlar

Yetkinlik dövründə, oğlan və qızlar, hormonal dəyişikliklərdən asılı olaraq kişi və qadına çevrilir.

Bədəni daha böyük və güclü edən testosteron hormonu kişilərin bir çox xüsusiyyətlərindən məsuldur.

Son yetkinlik illərində testosteron hormonunun artdığı anda ölüm nisbətləri də artır. Mütəxəssislər bunun kişilərin döyüş, yüksək sürətlə velosiped sürmə və intihar kimi riskli fəaliyyətlərindən qaynaqlandığını söyləyirlər.

Bir neçə il əvvəl koreyalı alim Han-Nam Park, Chosun sülaləsinin 19-cu əsrin ətraflı qeydlərini təhlil etdi. O, yetkinlik yaşına çatmamış kastrasiya edilmiş 81 nəfərin təfərrüatlarını araşdırdı.

Onun təhlili göstərdi ki, məhkəmədəki digər kişilər orta hesabla 50 il yaşadıqları halda, təxminən 70 il yaşadılar.

Hətta 3 xadim 100 yaşını belə gördü.

Ebuchs ilə bağlı digər araşdırmalar belə dramatik fərqlər tapmasa da, testisləri olmayan insanlar ümumiyyətlə daha uzun yaşayırlar.

Heyvan təcrübələri, östrojen çatışmazlığı olan qadınların digərləri qədər uzun yaşamadığı anlamına gəlir.

İspaniyalı tədqiqatçılar, 2005 -ci il məqaləsində östrojenin uzunömürlülüklə əlaqəli genləri artırdığını irəli sürmüşlər. Estrogen də ürək xəstəliklərindən qoruya biləcək pis xolesteroldan xilas olmağa kömək edir.

3. İş və davranış

Münaqişədən təsirlənən bölgələrdə kişi ömrü azalır.

Kifayət qədər sağlamlıq xidmətinin olmadığı yerlərdə bir çox qadın doğuş zamanı ölür.

Siqaret çəkmək, içmək və həddindən artıq yemək cins fərqinin ölkədən ölkəyə niyə bu qədər geniş dəyişdiyini izah edə bilər.

Məsələn, Rusiyada kişilər qadınlardan 13 il əvvəl ölür. Bunun səbəblərindən biri də həddindən artıq alkoqoldur.

Daha uzun, lakin sağlam deyil.

Ancaq bu, qadınların tamamilə qazanclı olduğu anlamına gəlmir. Qadınlar daha uzun yaşasalar da, xüsusilə, yaşlılıq dövründə xəstəliklərlə daha çox qarşılaşırlar.

Müxtəlif ölkələrdə 16-60 yaş arası qadınlar eyni yaşdakı kişilərdən daha çox həkimə müraciət edirlər.

Alabama Universitetindən Steven N. Austad və Kathleen E. Fischer tərəfindən nəşr olunan bir məqalədə "Qərb cəmiyyətlərindəki qadınlar daha çox həkimə müraciət edir, daha çox dərman qəbul edir, iş yerində daha çox xəstəlik məzuniyyəti alır və xəstəxanada daha çox vaxt keçirirlər".

Boşluq yaxınlaşır

Son araşdırmalar, cinslər arasında ömrünün tezliklə bağlanacağını göstərir.

İngiltərədə aparılan bir araşdırmada, 2030 -cu ilə qədər kişi ilə qadın arasındakı fərqin 1 il 9 aya enəcəyi bildirilir.

İngiltərənin Milli Statistika İdarəsinə görə bu gün İngiltərədə doğulan bir oğlan uşağının 79 il 2 ay, bir qız uşağının isə 82 il 9 ay yaşayacağı gözlənilir.

Başqa bir araşdırma göstərir ki, 2032 -ci ildə qadın və kişilərin ömrü üst -üstə düşəcək.

Araşdırmaya rəhbərlik edən professor Les Mayhew, "Guardian" qəzetinə verdiyi müsahibədə, "Tütün və spirt istehlakının azalması qadınlardan daha çox istehlak edən kişilərə fayda verdi" dedi.

Yol qəzalarının azaldığı ölkələrdə kişilərin ömrü uzanmalıdır. SİA məsələ ilə bağlı araşdırma apararaq ekspert, sosioloq və psixoloqların fikirlərini öyrənib.

Yazıçı kulturoloq, analitik-ekspert Aydın Xan Əbilov məsələyə belə münasibət bildirib: “Tarixən qadınlar kişilərə nisbətən daha çox ömür sürüblər. Bunun bir çox səbəbləri var. Səbəbləri sosioloqlar, psixoloqlar, cəmiyyətşünaslar müxtəlif tərəflərə yönəldərək izahını verirlər. Bunun həm ailə-məişət, həm ictimai-siyasi, sosial-psixoloji, iqtisadi səbəbləri var.

Bildiyimiz kimi, bəşəriyyət cəmiyyətləşməyə başlayanda insanlar fərdiyyətdən topluma keçəndən sonra hər zaman həm iqtisadi baxımdan, həm torpaqları zəbt etmək baxımından həm də digər səbəblərdən mənafe toqquşmaları, müharibələr, məhəlli və beynəlxalq dünya müharibələri baş verib və bu müharibələrin böyük əksəriyyətində də ancaq kişilər döyüşçü, sərkərdə, şah, kral olaraq iştirak edib. Çoxlu sayda kişilər bu müharibələrdə məhv olub gediblər.

Kişi qadına nisbətən möhkəm cinsin nümayəndəsi sayılır. Çöldə, bacada müxtəlif davalarda, münaqişələrdə iştirak edib, qəzalarda, texnogenik qəzalarda birinci növbədə məhv olublar. Çünki kişilər özlərinə rəva bilmirlər ki, hansısa bir çətinliyi görüb qaçıb aradan çıxsınlar. Amma qadınlar bunu yaxşı bacarırlar.

Müharibələrdə çoxsaylı ölüm faktı, ümumiyyətlə, statistik rəqəmlərə təsir edir və qadınlarla kişilər arasında orta səviyyədə götürülən uzunömürlülük və orta yaş məsələsində kişilərin deyil, qadınların qabağa düşməsinə səbəb olur. Digər tərəfdən, kişilər psixoloji varlıq olaraq, möhkəm varlıq sayılsalar da bu yalnız fiziki olaraq möhkəm görsənir. Psixoloji və eyni zamanda mənəviyyat baxımından kişilər çox zəifdilər və baş verən hadisələr onlara daha çox təsir edir. Bu təsir nəticəsində də hətta son araşdırmalara görə koronaya tutulanlar arasında qadınlara nisbətən kişilər daha çoxdur. Bu araşdırmalar da göstərir ki, kişilər cəmiyyətdən, kosmosdan, günəşdən gələn müxtəlif dalğalar, radiasiyalar, zərbələr, müxtəlif mənfi təsirlərə daha tez tuş gəlirlər, nəinki qadınlar. Çünki kişi çöldə-bayırda olur. Qadınlar isə daha çox evdə olur. İstər-istəməz qadınlar özlərini qoruya bilirlər, kişilər isə qoruya bilmirlər.

Digər tərəfdən kişilər ağlaya, içindəki dərdi kiməsə söyləyə bilmir. Bunu yalnız fiziki olaraq davada göstərə bilər. Amma daxilən içi bir boşluq olur və tənhalığa çəkilir. Lakin qadınlarda biz bunu müşahidə etmirik. Qadınlar əksinə bir şey olan kimi ağlayırlar, göz yaşlarını tökürlər, psixoloji olaraq özlərini sakitləşdirirlər və fiziki olaraq da beyin təzələnir. Beyni təmizləmək bütün orqanizmi təmizləmək deməkdir. Qadınlar buna görə də çox yaşayırlar.

Ata obrazı bizdə ana obrazına nisbətən daha zəifdir. Çünki qazanan ata olsa da, yemək bişirən və sənə sevgi göstərən, xəstələnəndə başını sığallayan anadır. Bu baxımdan, kişilərin obrazı möhkəmdir. Bizim beynimizdə belə bir fikir var ki, ata sarsılmazdır və ata nə vaxt xəstələnir, ayağı büdrəyir, ata ağrıyırmı, kişi ağrıyırmı deyilən bir ifadə yoxdur. Yəni, biz ona o qədər də əhəmiyyət vermirik.

Kişilər son anda xəstəxanaya gedərlər, amma eybi yox, ailəmə görə dözərəm deyib gözləyirlər. Üstəlik, kişilərin iş şəraitinə baxın, qadınların iş şəraitinə baxın. Qadınlar əsasən asan və fiziki cəhətdən yüklənməyən sahələrdə çalışırlar. Amma kişilər mədənlərdə, ən ağır işlərdə, hərbidə, polisdə, metroda və s. ağır işlərdə ancaq əksəriyyət kişilər işləyir. Üstəlik də kişilərin işlərinin çox hissəsi həm fiziki cəhətdən, həm oturaq iş olduğuna görə müxtəlif xəstəliklərə səbəb olur. Buna peşə xəstəlikləri deyirlər və bu da kişilərin ömrünü azaldır.

Fikir versəniz bizdə ata obrazı ana obrazından daha zəif olduğuna görə, hətta beynimizdə belə bir psixoloji amil var ki, ata öləndə adam özünü yetim hiss etmir, amma ana öləndə adam özünü yetim hiss edir. Yəni, ana obrazı o qədər möhkəmdir. Amma biz bunu kişilərə şamil edə bilmirik və kişilərin də sadəcə bir insan, fərd, ətdən, qandan olduğunu dərk etmək istəmirik. Kişilərə olan bu yad, qaba münasibət ona gətirib çıxarır ki, kişilərin ömrü qadınların ömrünə nisbətən daha az olur.

Azərbaycan cəmiyyətində bu, ümumiyyətlə, qabarıq görsənir. Kişi ağlaya bilməz, kişi zəif ola bilməz, kişi öz dərdini kiməsə söyləyə bilməz. Eyni zamanda, sən kişisən, sən döyüşməlisən, vuruşmalısan, müharibəyə, əsgərliyə, hərbiyə getməlisən, ən ağır işləri sən görməlisən, gecə-gündüz çalışmalısan, ailəni dolandırmalısan və s. Bu da əlbəttə ki, kişinin bir fərd olaraq məhvinə aparıb çıxaran amillərdən biridir. Ona görə də, bizdə kişilər daha az yaşayır, uzunömürlü olmurlar, amma əksinə, qadınlarımız uzunömürlü olur.

Digər problem isə kişilərin ümumiyyətlə, zatən əvvəllər də, indinin özündə də qadınlara nisbətən say etibarilə çox olmasıdır. Birinci fikir verin, pandemiyalarda, müharibələrdə epidemiya və xəstəlik çöldə, bayırda olan kişini daha çox tutur, nəinki qadınları. Əgər qadın az doğulsa belə indi də bilirsiniz ki, doğuşları süni surətdə ləğv edilməsi gedir. Hətta qadın, qız uşaqları az doğulsa belə kişilər yaşlaşdıqca daha çox ölürlər və üstəlik, digər məsələlər də var. Kişilərin xəstə, əlil olması, qəzalarda, müharibələrdə kütləvi surətdə qırılması bu uzunömürlülük məsələsinə təsir edir.

Mən, ümumi statistik məlumatlardan çıxış edib bunu deyirəm. Amma fərd olaraq kişilərin özlərinə baxmaması da problem yaradır. Məsələn, fikir verin, az sayda olar ki, qadınlardan tər qoxusu gəlsin, amma kişilərdən tər qoxusu gələndə biz deyirik ki, zəhmətkeşdir, işləyir. Halbuki, kişi özünə gigiyenik olaraq baxmağa imkanı yoxdur. Kişi öz yeməyinə, gigiyenik təmizliyinə fikir vermir, vaxtı vaxtında çimmir, yorğun olur yatır. Üstəlik də spirtli içki aludəçisi olmaq, narkotik vasitələrdən, tütün məmulatlarından istifadə etmək, ət yeməklərini daha çox yemək, vitamin və digər minerallarla dolu qidaları qəbul etməmək kişilərin ömrünü qısaldır. Eyni zamanda, kişilər qadınlara nisbətən özünün həm dərisi, həm üst-başını səhmana salmaq üçün kosmetik vasitələrdən demək olar ki, istifadə etmirlər.

İndi oğlanlar arasında saqqal və uzun saç saxlamaq dəb olub. Saqqal və uzun saç da bilirsiniz ki, nə qədər onların bioloji rolu olsa da, amma onlar həm də ölü hüceyrələrdir, müxtəlif bakteriyaları və xəstəlikləri özündə daşıyan bir hissədir. Əgər sən hər gün çimmirsənsə saqqalın da, saçın da sənin ömrünü qısaldacaq. O qədər çoxsaylı səbəblər var ki, biri- ikisi ilə izah etmək olmaz. Bunun üçün uzun müddət beyin mərkəzləri qərbdə və SSRİ-də çalışırdılar ki, biraz bunları azaltsınlar. Amma, insan cəmiyyətində olan beyinlərində daşlaşmış həmin o ideya ki, kişi kişi olmalıdır qadın da qadın olmalıdır. Bu prinsip əlbəttə ki, bu məsələdə çox önəmli rol oynayır. Üstəlik, son vaxtlar bilirsiniz ki, uniləşmə gedir. Yəni, bu translaşma deyil, bu uniləşmədir. Bu kişi və qadın arasındakı bəzi münasibətlərin birləşdirilməsi sintezindən ibarət olan eyni insan növünün yaranmasına gedir.

Yaponiyada və bir çox qərb ölkələrində biz artıq uniləşmənin mənfi və müsbət tərəflərini görürük. Mənfi tərəfi odur ki, kişilər artıq evlənmək istəmir, kişilər də qadınlar kimi kosmetik vasitələrdən istifadə edirlər, daha çox idman zallarına, gözəllik salonlarına getməklə məşğuldurlar. Kişilər evlənmirlər, ailə yükünü çəkmək istəmirlər, ağır işlərdə işləmirlər. Əksinə deyirlər ki, əgər bu işi avtomatikləşdirmək, robotlaşdırmaq mümkündürsə, niyə mən işləməliyəm qadın yox?! Ona görə texnoloji yeniliklər olur, amma digər tərəfdən insanın bioloji varlıq olaraq ilkinliyinə xələl gəlir. Ona görə də ən çox Yaponiyada intihar halları baş verir. Amma kişi qadın uzunömürlülük məsələsində yəni, artıq bərabərləşməni biz görürük”.

Sağlam Cəmiyyət Hərəkatının sədri, sosioloq Lalə Mehralı: “Araşdırmaçı alimlər, həkimlər və bu işlə məşğul olan mütəxəssislər, adətən, qadınların kişilərdən çox yaşamasına bir yox, bir neçə səbəb göstərirlər. Bunun bir səbəbi xromosomlardır, digəri gendir, növbətisi qadın-kişi davranışıdır. Yəni, səbəb çoxdur.

Qadınlıq xromosomları kişi xoromosomlarına nisbətən daha uzun ömürlüdür. Kişilərdə keyfiyyət baxımından xromosom tez bitirsə, qadında bu belə deyil. Qadının daha uzun yaşatma və yaşama bacarığı var.

Daha sonra zərərli vərdişlərdən alkoqol, narkomaniya da kişilərin ölümünü sürətləndirir. Bunların hərəsinin öz təsiri var. Hətta mən bir dəfə bir məqalə oxumuşdum ki, orada erkən ölüm səbəblərindən biri də kişilərin daha çox münaqişə, dava etməkləri göstərilir. Həmçinin, daha sürətlə avtomobil idarə etmə də kişilərdə ölüm riskini artırır. Yəni, adrenalinə bağlı olaraq daha sürətli yaşlanma gedir.

Hətta mən bir araşdırma da oxumuşdum ki, dünyaya uşaq gətirən qadınların yaşama müddəti öz həmyaşıdlarına nisbətən daha çox olur. Yəni, söhbət təbii yolla doğuş edən xanımlardan gedir.

Ən çox yayılmış səbəblərdən biri də kişilərin öz emosiyalarını içlərində yaşamasından irəli gəlir. Qadın kədərlənəndə və yaxud sevinəndə bunu rahatlıqla büruzə verir. Məsələn, qadın stresini ağlamaqla ata bilir. Kişilər isə bunu daxilən yaşayırlar. Ona görə də kişilərdə ürəklə bağlı xəstəliklərə daha çox rast gəlinir”.

Psixoloq Vüsalə Əmiraslanova: “Statistikaya görə, qadınlar kişilərdən çox yaşasalar da, lakin son vaxtlar qadınların da erkən ölümünə rast gəlinir. Qadınlar daha emisoyanal olduqlarına görə, əsəbini və kədərini rahatlıqla büruzə verir. Yəni, qadınlarda daxili qapanma daha azdır.

Qadınlar kişilərə nisbətən daha çox danışır, danışdığına görə də içindəki neqativləri çıxara bilir. Kişilər isə daha çox məntiqi düşünür və hərtərəfli analiz edir. Ailənin maddi-mənəvi yükü də kişinin üzərindədir. Ona görə də onlarda ölüm halları daha çoxalır. Ümumiyyətlə, kişilərin sinir sistemi elə qurulub ki, 40-45 yaş arasında onlarda ürək tutmaları və infarktlar daha çox özünü göstərir.

Həmçinin, kişilərin siqaretdən istifadə etməsi, gərgin işlə məşğul olması, gecə gec gəlməsi, səhər tezdən oyanıb işə getmələri və normal yuxu, qida rejiminin olmaması onların yuxu rejimini azaltmış olur”.

Ayşən Vəli