Zoofobiyadan necə yaxa qurtarmaq olar? - ARAŞDIRMA

Bəzi insanlar heyvanlardan qorxur. Bu qorxu, pişiklər, itlər və böcəklər kimi fərqli heyvanların qorxusudur. Heyvan fobiyasının bir çox səbəbi ola biləcəyi üçün bu hissin də üstünü açmaq mümkündür. Hər heyvan qorxusu zoofobiya deyil. İlan və əqrəb kimi heyvanlardan qorxmaq normaldır.

Zoofobiyası olan insanlar, heyvanın növündən asılı olmayaraq hər cür heyvandan qorxurlar. Fobiya bir növ narahatlıq pozğunluğudur. Heyvan qorxusuna zoofobiya deyilir. Bu insanlar, təhlükəli hesab etdikləri vəziyyətlərdən və hadisələrdən qaçırlar.

Zoofobiya, heyvan qorxusu üçün tibbi bir termindir. Adətən gənc yaşda başlayan bu xəstəlik, hər təbəqədən və hər yaşdan insanlarda görülə bilər. Zoofobi olan insanlar müxtəlif heyvan növlərindən qorxurlar.

Adətən uşaqlıq dövründə ortaya çıxan bu xəstəlik, həyat boyu insan üçün çətinliklərə səbəb olur. Bəzi hallarda müalicə olunmayan problemlər yarana bilər. Heyvan fobiyası xəstəni ömür boyu izləyir və bunun öhdəsindən gəlmək üçün psixoloqdan kömək istəmək lazım ola bilər. Bu xəstəliyi olan insanlar heyvanın növündən asılı olmayaraq bütün heyvanlardan qorxa bilərlər.

Zoofobiya olan insanların reaksiyaları nələrdir?

Heyvanlarla qarşılaşanda zoofobiyanız olub-olmadığını asanlıqla başa düşə bilərsiniz. Aşağıdakı reaksiyalarınız varsa, bu zoofobiya olduğunuz deməkdir:

- ürək atışlarında sürətlənmə

- çaxnaşma vəziyyəti

- dəhşət, qorxu

- başgicəllənmə

- tərləmə

- ağlama

- qaçmaq

Zoofobiya müalicə üsulları nələrdir?

Zoofobiya vacib bir problemdir və müalicə edilməlidir. Heyvansevərlər bu qorxunu anlaya bilmirlər və çox vaxt buna məhəl qoymurlar.

Qorxunun öhdəsindən gəlmək üçün qorxu aradan qaldırılmalıdır. Davranış terapiyası xəstələr üçün ən yaxşı müalicədir. Davranış terapiyası çox təsirli bir üsuldur. Zoofobi olan insanları körpə heyvanlarla təmasa cəlb edə bilərsiniz. Qorxularının əsassız olduğunu başa düşməsi üçün ona heyvan sənədli filmlərinə baxmağa kömək edə bilərsiniz.

Xəstələr tədricən desensitizasiya üsulu ilə də müalicə oluna bilərlər. Bu üsulla xəstənin ekranda qorxduğu canlıya yaxınlaşıb baxması təmin edilir.

Əvvəlcə qorxulan heyvanın fotoşəkilləri, filmləri və modellərindən istifadə olunur. Daha sonra, qorxulan heyvanla qarşılaşanda qorxusu ilə mübarizə aparmaq üçün insana rahatlama və nəfəs məşqləri öyrədilir. Nəfəs alma yavaş və dərindən nəfəs alaraq həyata keçirilir.

İstirahət texnikaları, əvvəlcə yavaş-yavaş daralmağa və sonra bədəndəki bəzi əsas əzələ qruplarını rahatlamağa əsaslanır. Faydalı üsullardan biri, təsəvvür etmək və qorxulu vəziyyətlə mübarizə aparmaqdır. Bu mərhələdən sonra, mümkünsə, insanın qorxduğu heyvan qapalı bir qutuda göstərilir. Daha sonra ona toxunmaq hədəflənir.

Bəs, müalicə üçün dərman nə vaxt lazımdır?

Heyvan fobiyaları çox şiddətlidirsə, adətən, insanda narahatlıq, çaxnaşma pozğunluğu, depressiya kimi başqa bir problemlə qarşılaşırıq. Əgər belə bir əlavə psixi problem aşkar edilsə, dərman müalicəsi tələb olunur. Müalicədə bəzi antidepresan dərmanlar və trankvilizatorlardan istifadə edirik.

Müalicə nə qədər çəkir?

Başqa heç bir psixi problem yoxdursa, hətta bir seans belə kifayət edə bilər. Ancaq müalicələr bəzən bir ay və ya bir neçə ay çəkə bilər. Dərman müalicəsi ümumiyyətlə altı aydan bir ilə qədər davam edir. Bəzi hallarda bu müddət daha uzun ola bilər.

Dərman və psixoterapiyaya cavab verməyən xəstələr necə müalicə olunur?

Psixoanalitik psixoterapiya müalicəyə cavab verməyən və şəxslərarası münasibətlərdə problem yaşayanlar üçün faydalı ola bilər. Bu tip terapiya qorxunun mənşəyini araşdırır. Psixoanalitik psixoterapiyalar, adətən həftədə bir dəfə, bir neçə il çəkə bilər.

Qorxularınıza qarşı nəfəs alın, rahatlayın

Qorxularınızla mübarizə aparmaq üçün nəfəs məşqlərindən istifadə edə bilərsiniz.

Budur asanlıqla tətbiq edə biləcəyiniz bəzi nəfəs alma texnikaları:

* İşıqsız bir otaqda yumşaq musiqi açın. Sonra divanda uzanın və gözlərinizi yumun.

* Gün batımı və ya dəniz kənarı kimi sakit və gözəl yerləri düşünün.

* Bir və ya iki dəfə burnunuzdan dərindən və yavaş -yavaş nəfəs alın. Nəfəs alarkən sinənizi deyil, qarnınızı hərəkət etdirin. Altı saniyə nəfəs alın və ekshalasiya müddətini uzadın.

* Əvvəlcə var gücünüzlə yumruq edərək əlinizi sıxın. Sonra 10 saniyə istirahət edin. Gərginlik və boşluq arasındakı fərqi hiss etməyə çalışın.

* Üz, boyun, çiyinlər, ayaqlar, ayaq barmaqları və bütün bədəninizdə rahatlama və zövq alın.

Zoofobiyaya nə səbəb olur?

Zoofobiya, bir çox səbəbdən meydana gələ biləcək hər cür heyvan qorxusu və narahatlıq vəziyyətidir. Bəzən xəstələr birdən çox növ üçün qorxu yaşaya bilər, ancaq bəzən bir növ üçün. Cəmiyyətdəki zoofobiyaya ümumiyyətlə itlər, pişiklər və böcəklər səbəb olur.

Uşaqlıq travmaları da qorxuların kökündə ola bilər. Bəzən beynin öz funksiyasını tam yerinə yetirə bilməməsi nəticəsində yaranan pozuntular zoofobiyaya səbəb olur. Bu səbəbdən xəstələr zoofobiya üçün psixoloji dəstək almalı və qorxu mənbəyini təyin etməlidirlər.

Bu xəstəlikdən əziyyət çəkən insanlar pişiklərin və itlərin qidalandığı evlərə gedə və qorxduqları heyvanı televizorda izləyə bilməzlər. Qorxular həyata mənfi təsir edir.

Dünyada milyonlarla fərqli heyvan növü yaşayır. Onların çoxu insanlara sevimli və simpatik görünə bilər. Ancaq heyvanlar aləminin guşələrinə baxanda sizi qorxudacaq varlıqlar var. Bəziləri okeanların dərinliklərində, bəziləri isə meşələrdə və ya yeraltında yaşayır.

Dünyada tapılan təhlükəli heyvan növləri arasında ən çox diqqət çəkən meduzadır. Bu növ meduza çox zəhərlidir və insanı 90 dəqiqə ərzində öldürə bilər.

Dünyanın ən təhlükəli heyvanları və onların xüsusiyyətləri nələrdir?

Dünyanın ən təhlükəli heyvanları arasında bir çox növ var. Bu heyvan növləri ilə qarşılaşmanız ölümcül nəticələrə səbəb ola bilər.

1. Qutu meduzası

Meduza növü olan bu canlı çox zəhərlidir. Ümumiyyətlə Sakit okean və Avstraliya sularında rast gəlinir. Aralıq dənizi və Egey bölgələrində nadir hallarda görülür. Cəmi 24 gözü olan bu canlı çox yaxşı bir baxış bucağına malikdir. Digər meduza növlərindən xeyli fərqlənir.

2. Qara mamba

Bir ilan növü olan qara mamba çox təhlükəli bir heyvandır. Görünüşündə belə qorxulu olan bu heyvan son dərəcə zəhərlidir. Saldığı zəhərlə birlikdə çox yüksək ölüm nisbətinə malik olan bu ilan növü çox sürətlə hərəkət edə bilir. Təxminən saatda 20 kilometr sürətlə hərəkət etmək qabiliyyətinə malikdirlər.

3. Nil timsahı

Kifayət qədər böyük olan Nil timsahları çox təhlükəli heyvanlardır. Uzunluğu 5 metrə, çəkisi 750 kiloqrama çata bilər. Təcavüzkarlığı ilə tanınan bir timsah növüdür. Afrikada tapılan timsah növlərindən ən böyüyü olaraq bilinir.

4. “Blowfish”

Təhlükəli bir növ olan bu canlının vətəni Qırmızı dənizdir. O, zəhərli olub, insan orqanizmində iflicə səbəb ola bilər. Həm də dənizdə kiçik balıqları tez -tez ovlayır.

5. Böyük ağ köpək balığı

Bu köpək balığı növünün uzunluğu 6 metrə çata bilər. Çox böyük bir balıq növü olan bu köpək balığı dünyanın bütün mülayim sularında yaşaya bilər. Onların sürəti saatda təxminən 65 kilometrdir.

6. Ox qurbağası

Bu zəhərli qurbağa çox təhlükəli bir heyvandır. Mərkəzi və Cənubi Amerikada yayılmış bir heyvan növüdür. Bu qurbağa növü ilə təmasda olanda asanlıqla insanı öldürə bilər. Bu səbəbdən ondan uzaq durmaq faydalıdır.

SİA olaraq məsələ ilə bağlı araşdırma aparıb ekspert, psixoloq və şəhər sakinlərinin fikirlərini öyrəndik:

Sosial ekspert, jurnalist Rövşən Rəsulov: “Elə bir insan yoxdur ki, onun ən azı hansısa hala qarşı fobiyası olmasın. Onlardan biri də heyvanlardan qorxmaq halıdır, yəni zoofobiya. Lakin zoofobiyadan danışarkən bir məqamı da unutmamalıyıq ki, bütövlükdə qorxu reflekslərinin hərəkətə gəlməsinin səbəbi nə zamansa beyinə, düşüncəyə ötürülmüş, həkk olunmuş siqnallarla bağlıdır. Bu isə əsasən insanlarda uşaqlıq vaxtlarından formalaşır. Misal üçün, bir uşaq hündür meyvə ağacının altından keçir və ağacın meyvələrini dərmək həvəsinə düşür. Çıxır ağaca və ani bir ehtiyyatsızlıq üzündən oradan yıxılır. Aldığı fiziki travmaları ilə yanaşı, uşaqda həm də yüksəklik qorxusu yaranır. Həmin uşaq böyüsə belə, hündürlük fobiyası onda demək olar ki, ömürlük olaraq yaranır.

Eləcə də zoofobiyada da təxminən eyni vəziyyət yaşanır. Uşaq bir köpəklə oynayır və köpək onu dişləyir, yaxud onun gözü qarşısında hər hansı bir heyvan digər birinə zərər verir. Təbii ki, zoofobiya refleksləri yaranır və bu da bilavasitə psixoloji təsirlə ötürülür.

Ümumiyyətlə, bizim həyatımızda baş verən bütün proseslər həm də psixoloji amillərlə bağlıdır. Əgər bizə mənfi təsir edən, fobiyalar yaradan hər nə varsa onun öhdəsindən gələ biləcək də özümüz ola bilərik. Bəli, əgər özünəinamımız olarsa... Əks halda psixoloji yardımdan istifadə etməyə gərək duyulacaq. Yəni demək istədiyim budur ki, hətta ən çətin fobiyalara qarşı iradəmizlə qalib gələ bilərik. Biz dəfələrlə müxtəlif ölkələrdə ölümcül xəstəliklərə mübtəla olmuş insanların mübarizə ruhlarını, onların özlərinin-özlərini necə sağaltdıqlarını görmüşük, müşahidə etmişik. Mövzudan kənara çıxmayaraq bir daha qeyd etmək istərdim ki, qorxu hissinə qalib gəlmək, həyata real baxmaq lazımdır ki, sonradan insanlarda fobiyalar yaranmasın. Hər kəsə foobiyasız həyat arzulayıram”.

Psixoloq Fərqanə Mehmanqızı: “Zoofobiya heyvanlardan qorxu fobiyasıdır. Bu fobiyanın çox müxtəlif növləri var. Misal üçün kinofobiya var, itlərdən, aqrezofobiya vəhşi heyvanlardan, allerofobiya pişikdən, apifobiya arı, ağcaqanad, milçək və s. bunun kimi bir çox fobiyalar var.

Fobiyaların yaranmasının əsas 3 səbəbi var. Genetik faktor, düzgün olmayan tərbiyə, yəni uşaqlara heyvanlarla qorxudaraq verilən tərbiyə və heyvanlarla bağlı hər hansı bir hadisə nəticəsində travma alınır və heyvanlardan qorxulur.

Zoofobiyanın səbəbləri müxtəlif olduğu kimi müalicəsi də müxtəlifdir, adətən, psixoterapevt və nervopotoloqla bir yerdə farmakoloji müalicə olunur. Amma, bu gün müasir dövrdə psixoterapiya o qədər inkişaf edib ki, oyuncaqlar var ki, heyvanlara bənzəyir, onlara toxunmaqla, yanında durmaqla müalicəsi yolları var və adətən koqnektiv terapiya ilə müalicə edirlər. Amma, əgər müalicə olunmasa fobiya o qədər kəskinləşə bilər ki, insanlar çölə çıxmaya, qorxduqları heyvanla qarşılaşma qorxusundan evdən çıxmaya, asosiallaşa, panikatak yaşaya bilərlər və müxtəlif xəstəliklər yaşaya bilərlər.

İnsanlar var ki, bu fobiyanı kəskin yaşayır. İnsanlar da var ki, zəif yaşayır və bu da yenə insanın psixoloji halından, xasiyyətindən, yaşadığı mühitdən asılıdır və əgər müalicə olunmasa evə də qapana bilərlər".

İndi isə şəhər sakinlərinin fikirlərini öyrənək:

Şəhər sakini Aliyə Qarayeva: “Həyatda ən çox qorxduğum heyvan itdir. İtdən hədsiz dərəcədə qorxuram. Məsələn, yolda gedərkən bir it görəndə, hətta it məndən biraz uzaqda da olsa o dəqiqə qorxmağa başlayıram, həyəcan keçirirəm, sanki mənə elə gəlir ki, artıq it ayaqlarımdan yapışıb. Bu qorxu hissi məni çox narahat edir. İti görəndə gözüm arxada qalır, elə bilirəm ki, sanki məni izləyir. Çox çalışıram ki, bu qorxu hissindən can qurtarım, amma bacarmıram”.

Şəhər sakini Alidə Əliyeva: “Mənim ən çox qorxduğum heyvan şir, ilan və itdir. Uşaqlıqdan bəri bu canlılardan çox qorxuram və bu insanın özündən asılı olan birşey deyil. Artıq mənim psixologiyamda izi qalıb. Uşaq vaxtı it üstümə gəlmişdi. 41 yaşım var və hələ də unuda bilmirəm. Həqiqətən çox qorxmuşdum. Çox az adam tapılar ki, heyvanlardan qorxmasın”.

Şəhər sakini Rüqəyya Orucova: “Ən qorxduğum canlı həşəratlardır. Çünki istəmədən ürkürəm. Ən sevdiyim pişikdir. Çünki pişiklər tam bir yadplanetlidir. Yəni, çox qəribə və maraqlı davranışları var”.

Şəhər sakini Aytac Ali: “Ən sevdiyim heyvan pişiklərdir. Çünki çox şirindirlər və gözlərinə baxanda əsəbim, stresim keçir. Sanki pişiklər məni rahatladır. Onları sığallayanda, xırıltılarını eşidib gözlərində o məsumluğu görəndə mənəvi cəhətdən sakitləşirəm. Ən qorxduğum heyvan isə qeyd şərtsiz ilandır. Sürünməyi məni hürküdür, tüklərim biz-biz olur. Səsini eşidəndə isə o dünyanı görüb gəlirəm”.

Şəhər sakini Fidan Məmmədova: “Mən ümumiyyətlə pişiyi, dovşanı və balaca cins itləri çox sevirəm. Səbəb isə onların çox şirin və sevimli olmasıdır. Özüm də pişik saxlamağı düşünürəm. Sevmədiyim heyvanlar isə ilan, böcəklər, şir, canavar və bu qəbildən olan digər yırtıcı heyvanlardır. Səbəb isə adlarından da görsəndiyi kimi, yırtıcı və təhlükəli olmalarıdır”.

Ayşən Vəli