ABŞ-ın borc böhranı və… - ANALİTİK

ABŞ borc böhranına doğru gedir. Mütəxəssislər hesab edir ki, ölkənin stabil kriptovalyutalara – stabilkoinlərə ciddi münasibəti bunun qarşısını ala bilər. Stabilkoinlər ABŞ dövlət borcunun ən böyük alıcılarından birinə və yeni tələbatın etibarlı mənbəyinə çevrilə bilər. Dollarla dəstəklənən “stabilkoinlər” ABŞ hökumətinin borcuna olan tələbi və Çinlə ayaqlaşmaq qabiliyyətini təmin edir. Amerika təcrübəsi bir sıra sınaqlarla üzləşib. Və bəlkə də heç bir yerdə bu, dövlət borcunun trayektoriyasında olduğu qədər aydın deyil. ABŞ proqnozlaşdırıla bilən, lakin qarşısı alına bilən borc böhranına doğru gedir. Heç bir şey edilməzsə, iqtisadiyyat dayanacaq və hökumət səhiyyə və pensiya ilə bağlı verdiyi vədləri yerinə yetirə bilməyəcək. Milli müdafiə xərclərinin azaldılması ölkəni riskə atar.

Əgər fiskal həll tapılmazsa, böhran çox güman ki, uğursuz Xəzinədarlıq auksionu ilə başlayacaq, ardınca isə çirkin sekvestr olacaq. İqtisadiyyat daraldıqca, dollara inam zəifləyəcək və artım perspektivlərini daha da təhdid edəcək. Aydın cavab problemin kök səbəblərini aradan qaldırmaqdır. Hüquq proqramları borcu artırır və islahatlara ehtiyac duyur, lakin siyasətçilərin lazımi addımları atmağa cəsarəti çatmır. Nəticədə ölkə sürüşkən yollarla getməyə davam edir. Nə etmək olar?

Stabilkoinləri və ya kriptovalyutaları ciddi qəbul etməklə başlaya bilərsiniz. Xəzinədarlıq Departamenti və kriptovalyuta analitikası saytı DeFi Llama görə, ABŞ dövlət borcunun artan hissəsi dollarla dəstəklənən stabilkoinlərdə saxlanılır. Mərkəzi bank tərəfindən dəstəklənən stabilkoinlərin emitentləri bir ölkə olsaydı, onlar Xəzinə istiqrazlarına sahib olan ilk 10 ölkə arasında olmaq ərəfəsində olardılar - başqa sözlə, Honq Konqdan aşağıda, lakin Səudiyyə Ərəbistanından yuxarıda. Sektor böyüməyə davam edərsə, stabilkoinlər kollektiv şəkildə ABŞ dövlət borcunun ən böyük alıcılarından birinə və yeni tələbatın etibarlı mənbəyinə çevrilə bilər.

Onların dolları təşviq edən mexanizm kimi meydana çıxması heç vaxt bu qədər əlverişli olmamışdı. ABŞ dolların dünyanın aparıcı ehtiyat valyutası statusundan faydalanır. Bu, bir sıra üstünlüklər vəd edir: büdcə xərclərinin ucuz və etibarlı maliyyələşdirilməsi və qlobal maliyyə sisteminə əhəmiyyətli təsir. Qlobal maliyyə fəaliyyətinin əhəmiyyətli bir hissəsi məhz dolların hökmranlığı sayəsində ABŞ bankları vasitəsilə axır. Lakin qlobal iqtisadiyyat daha rəqəmsal və çoxqütblüləşdikcə, dolların üstünlüyü daim təhlükə altındadır.

Çin nə baş verdiyini anlayır və qeyd edir. Pekinin maliyyə orqanları rəqəmsal valyutanı ölkənin beynəlxalq inkişaf strategiyasının və xarici siyasətinin sütununa çeviriblər. Çin hökuməti yuanı Pekinin təsir göstərdiyi idarə olunan şəbəkəyə daxil etmək üçün inkişaf etməkdə olan bazarlarda fiziki və rəqəmsal infrastruktura investisiyalardan, “maliyyə mühəndisliyi” ilə birlikdə məharətlə istifadə edir. Ən böyük beynəlxalq rəqibi təhlükəsiz və rahat rəqəmsal pula olan gizli tələbdən istifadə edərkən ABŞ boş otura bilməz. Dünya dəyişir və biz dolların gücünü haradan aldığını başa düşmə strukturunu yeniləmək lazımdır.

Dolların dominantlığının canlılığını vurğulayan bir nümunəyə baxaq. Tutaq ki, Yapon şirkəti Viskonsin ştatında bir müştəriyə məhsul satır və ya xidmət göstərir. Bir şirkət aldığı dollarla nə edə bilər? 1970-ci illərin əvvəllərindən etibarən onları böyük və likvid xəzinədarlıq istiqrazları bazarında yerləşdirə bilmişdir. Onun əsas cazibəsi ondan ibarətdir ki, xəzinədarlıq qiymətli kağızları dünyanın ən dinamik iqtisadiyyatı tərəfindən dəstəklənir. Axı ABŞ dövlət borcunu almaq Amerika iqtisadiyyatının gələcəyinə sərmayədir.

Amma gəlin ABŞ-ın dövlət borcunun artması ilə bağlı çətinlikləri bir kənara qoyaq. Sem dayının hər şeyə rəğmən beynəlxalq bazarda öz borcunu çox vaxt aşağı faizlə uğurla satması bizə çox vacib bir şeyi deyir: dünyanın qalan hissəsi doymaq bilmir, dollara acdır. Ancaq status-kvonun tez bir zamanda dəyişə biləcəyinə dair əlamətlər də var.

Tarixən ABŞ borcunun böyük alıcısı olmuş bir neçə ölkə, xüsusən də Çin və Səudiyyə Ərəbistanı tədricən bazarı tərk edir. Bundan əlavə, onlar daha çox dollar sistemindən kənar ödəniş hesablaşma variantlarını axtarırlar. Nəhayət, ABŞ hökumətinin tezliklə uğursuz borc hərracı ilə üzləşməsi riski artır. Hadisələrin bu cür dönüşü bazarları və Amerikaya olan inamı ciddi şəkildə sarsıdacaq.

Əgər digər ölkələr xəzinə borclarını dempinq edərkən öz valyutalarının təsirini uğurla gücləndirsələr, ABŞ dolları daha cəlbedici etmək üçün yeni yollar tapmalı olacaq. Cavablardan biri də dollar stabilkoinləridir. Stabilkoinlərin əksəriyyəti zəif iqtisadiyyatı olan ölkələrin investorları və “daha yaxşı” pul axtaran əsas qurumlar tərəfindən saxlanılır. Keçmiş Əmtəə Fyuçers Ticarət Komissiyasının sədri Timoti Massadın bu yaxınlarda Brookings İnstitutunun tədqiqat məqaləsində təsvir etdiyi kimi, stabilkoinlər Soyuq Müharibə dövründə dolların üstünlüyünü dramatik şəkildə gücləndirən ABŞ-ın ofşor borcları olan avrodollarların analoqudur.

Dollarla dəstəklənən stabilkoinlərin təşviqi həmişəki kimi davam edəcək və qısa müddətdə aydın faydalar vəd edir. Birincisi, ABŞ-ın borcuna tələbin dərhal və uzunmüddətli artması borc hərracının uğursuz olması və onu müşayiət edən böhran riskini azaldar. İkincisi, Çinin rəqəmsal maliyyə infrastrukturundan fərqli olaraq, ictimai və icazəsiz blokçeynlərə əsaslanan dollarla dəstəklənən stabilkoinlər Amerikanın azadlıq və açıqlıq dəyərlərini dərindən təcəssüm etdirir.

Stabilkoinlər üçün möhkəm və proqnozlaşdırıla bilən tənzimləmə bazası Konqresdə ikitərəfli dəstəyə malikdir və mühüm bir zamanda rəqəmsal dollarların istifadəsini əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirməyə kömək edəcək. Seçki ilində, bütün çirkin siyasi döngələri nəzərə alsaq, əlbəttə ki, qalib gəlmək zərər verməzdi.

V.VƏLİYEV