Plastikdən istifadəni azaltmaq üçün nə edə bilərik? - ARAŞDIRMA

Son illər həyatımızın hər sahəsinə nüfuz edən, bütün canlıların, xüsusən də insanların sağlamlığına son dərəcə zərərli olan, təbiəti və sularımızı çirkləndirən plastiklərdən istifadə getdikcə artmaqdadır. İçdiyimiz su qabından mətbəxdə istifadə etdiyimiz saxlama qabına, istehlak etdiyimiz qidaların qablaşdırmasından istifadə etdiyimiz materiallara, təmizlik məhsullarına, kompüterlərə, telefona, lampadan elektrik kabellərinə qədər işıq mənbəyimiz, paltarlarımızdan tutmuş avtomobillərimizə qədər saya bilməyəcəyimiz bir çox yer plastiklə əhatə olunub.

Bəs plastiklər həyatımıza nə vaxt daxil olub?

Plastik ilk dəfə 1862-ci ildə Alexander Parkes tərəfindən istehsal edilmişdir. Neylonun ixtirası ilə plastik gündəlik həyatımıza daxil olmağa başladı. İkinci Dünya Müharibəsi zamanı plastikə olan həddindən artıq tələbat onun istifadə sahəsini də genişləndirdi. 1950-ci illərdə ildə 2 milyon ton plastik istehsal edildiyi halda, bu gün dünyada hər il 350-400 milyon ton plastik istehsal olunur. Elmi araşdırmalar göstərir ki, plastik istehsalında bu artım davam edərsə, 2050-ci ilə qədər dünyada 34 milyard ton plastik olacaq.

Təbiətə, ətraf mühitə, insanlara və heyvanlara zərər verən ən böyük düşmənin plastik olduğunu bilirikmi?

İstehsal olunan plastiklərin əksəriyyətinin xammalı neft və kömür kimi fosil materiallardır. Plastiklər qalıq yanacaqlardan istehsal edildiyi üçün onların istehsalı üçün milyonlarla barel xam neft və ton kömür emal edilməlidir. Bu gün xam neftin 4%-nin plastik istehsalı üçün istifadə edildiyi bildirilir. İstehsal etmək və istifadə etmək digər qalıq yanacaqlara nisbətən daha asan olduğundan, neftdən torbaların istehsalı dolayı yolla neftə olan tələbatı artırır. Bu, daha çox neftin emalına gətirib çıxarır. Neftin emalı və yanması zamanı təbiətə atılan zəhərli qazlar ətraf mühitin çirklənməsinə səbəb olur.

Plastiklərin ətraf mühitə vurduğu zərərlər bunlarla məhdudlaşmır, təbiətdə əriməsi uzun illər davam edən plastik tullantılar uzun müddət yox olma prosesində qida zəncirinə daxil olur və ətraf mühitə mənfi təsirləri ilə ekosistemin tarazlığını pozur. Torpağı və suyu çirkləndirir.

Plastikdən olan toksinlər günəşlə təmasda olduqda, insan sağlamlığını təhdid edən və ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb olan kanserogen təsirlərə səbəb ola bilər. Neylon torbaya isti qoyulan çörək, plastik torbanın istiliklə reaksiyası nəticəsində insanlar üçün zəhərə çevrilə bilər.

Okeanlarda yığılan plastik zibil dənizlərdə mexaniki aşınma və kimyəvi eroziya nəticəsində ciddi ekoloji problemlər yaradır.

İnsanların ətraf mühitə buraxdığı plastik tullantılar ətraf mühitə və insanlara zərər vurmaqla yanaşı, təbiətə buraxılan plastik tullantılar nəticəsində dənizlərdə yaşayan canlılara və bu canlılarla qidalanan vəhşi heyvanlara da mənfi təsir göstərir. küləklərin təsiri ilə dənizlər.

Bunun üçün insanların plastikdən istifadə edərkən və istehlak edərkən şüurlu davranması, onları tullantı kimi atarkən məsuliyyətli olması və istifadəsini mümkün qədər minimuma endirməsi üçün ən vacib həllər kimi qarşımıza çıxır.

İqlim dəyişikliyi ilə yanaşı, plastik çirklənmə günümüzün ən böyük iki ekoloji problemindən biridir. Ümumbəşəri miqyasda hərəkətə keçməsi lazım olan bu problemlərdən biri olan plastik çirklənmənin qarşısını necə almaq olar? Bütün bu plastiklərin hara getdiyi sualı hamımızın ağlındadır, elə deyilmi?

Amma cavab göründüyü qədər sirli deyil. Bu gün istehsal olunan plastik tullantılarının böyük bir hissəsi dənizlərə, sonra isə okeanlara yayılır və orada nəhəng yığınlar halında həll olunmamış qalır. Bu tullantılar o qədər böyük kütlə təşkil edirdi ki, dünyanın “yeddinci qitəsi”nin plastik tullantılardan ibarət olacağı deyilirdi; 7 milyon ton ağırlığında üzən plastik... İstifadə etdiyimiz bütün plastik materialların dənizə tökülməsi dolayısı ilə bizə təsir edir, amma əslində dənizdə yaşayan canlılara ilk zərərli təsirini verir. Suda yaşayan minlərlə canlı bu plastik tullantılara görə ya keyfiyyətsiz həyat sürür, ya da yaşaya bilmir. Mövcud təmiz suyu, eləcə də plastik torbalara, torlara, qutulara ilişib qalmış minlərlə canlını çirkləndirən bu tullantılar sonrakı illərdə də indiki sürətlə artmağa davam edərsə, bir çox dəniz canlılarının nəsli kəsiləcək.

- Hər il təxminən 5 trilyon plastik torba istehsal olunur və hər il təxminən bir milyard quş və məməlilər plastik tullantıları həzm edərək ölür.

- Plastik çirklənmədən təsirlənən canlı növlərinin sayı 400-ə yaxındır.

- 1950-ci ildən bəri 8,3 milyard tondan çox plastik istehsal edilib və bu plastiklərin 60%-i poliqonlara və ya birbaşa ətraf mühitə atılır.

- 2015-ci ildə 6300 ton plastik tullantı əmələ gəlib və bu tullantıların yalnız 9%-i təkrar emala yönəldilib.

- Əgər tədbir görülməsə, plastik tullantıların 2050-ci ilə qədər 56 milyard ton karbon emissiyasına səbəb olacağı təxmin edilir.

Dəniz balıqlarının demək olar ki, yarısının mədələrində mikroplastik hissəciklər var.

Plastik torbalar 1000 il, plastik butulkalar 400 il təbiətdə yoxa çıxmır

Plastik tullantılar təbiətə ən çox zərər vuran tullantı növlərindən biridir. Təbiətə atılan plastik tullantı illərlə, hətta əsrlərlə yoxa çıxmaya bilər. Xüsusən də torpağın plastik udmaq qabiliyyəti olmadığı üçün torpaqda uzun müddət qalan plastik torpağa zəhərli və zərərli kimyəvi maddələr buraxır. Torpaqda yaşayan canlılar zamanla plastik tullantıları həzm etməyə çalışır və plastiğin mənfi təsirlərinə məruz qalırlar. Plastik torba təbiətə atıldıqdan təxminən 1000 il sonra tamamilə yox olur. Eynilə, plastik boşqabların təbiətdə yox olması üçün 500 il, pet şüşələr üçün isə 400 il lazımdır. Bundan əlavə, təbiətdəki plastik tullantılar neftdən qaynaqlandığı üçün karbon dioksid emissiyasına təsir edərək qlobal istiləşməni sürətləndirir.

Dünyada plastik istehsalının çox hissəsi Asiya ölkələrində həyata keçirilir. Lakin onların əksəriyyəti aşağı keyfiyyətli plastik məhsullardan ibarətdir. Çin dünyanın ən böyük plastik istehsalçısı kimi birinci yerdədir. Çini Avropa ölkələri izləyir. Bir çox ölkədə plastikin ətraf mühitə vurduğu zərərə görə plastik torbaların istifadəsini azaltmaq üçün araşdırmalara başlanılıb. Bəzi ölkələrdə bunun üçün müxtəlif qadağalar tətbiq edilib. ABŞ və Avropadan başqa, Meksika və Hindistan kimi bəzi ölkələr də plastik torbalardan istifadəni qadağan edib. Bəzi ölkələrdə plastik torbalar ödənişli olaraq istehlakçılara verilir.

Plastikdən istifadəni azaltmaq üçün nə edə bilərik?

• Plastik torbaların istifadəsini məhdudlaşdırmalıyıq. Alış-veriş üçün parça çantalar və ya şəbəkələrdən istifadə edə bilərik.

• Bazardan aldığımız tərəvəz və meyvələri torbaya deyil, kağız torbaya qoya bilərik. Eyni şəkildə, soyuducuda bir kağız torbada saxlaya bilərik.

• Plastik torbalar təkrar emal edilməlidir.

• Plastik saxlama qabları, boşqablar yerinə şüşə, keramika və ya metal məmulatlardan istifadə edə bilərik. Eyni şəkildə, plastik qablar yerinə bəzi qəhvə zəncirlərinin üstünlük verdiyi kimi karton qablaşdırılmalardan istifadə etməyə üstünlük verə bilərik.

• Plastik pet butulkalar yerinə şüşə və ya metal butulkalara üstünlük verə bilərik.

• Fərdi qulluq vasitələrində sintetik tekstil məhsulları yerinə plastiksiz məhsullara, təbii pambıq və kətanlara üstünlük verə bilərik.

STATİSTİKA

* Hər il təxminən 5 trilyon plastik torba istehsal olunur.

* Hər il təxminən 1 milyard quş və məməlilər plastik tullantıları yeyərək ölür.

* Dənizdə yaşayan balıqların demək olar ki, yarısının mədələrində mikroplastik hissəciklər var.

* Aydındır ki, plastiklərin geniş yayılmasına insanların tələbləri öz təsirini göstərir.

* Ona görə də bu plastik çirklənmənin qarşısını alacaq da insanlardır. Bunun üçün ictimaiyyəti Plastiklərin zərərləri haqqında maarifləndirmək lazımdır.

* Plastik çirklənməni azaltmaq üçün görüləcək tədbirlərdən biri də plastik torbaların ödənişlə verilməsidir. Son illərdə plastiklərin ətraf mühitə təsiri qlobal miqyasda zərərlər haqqında “maarifləndirmə” artmağa başladı. Bir çox beynəlxalq təşkilat plastik tullantıların ətraf mühitə vurduğu ziyanı və onların həlli yollarını müzakirə edirlər.

* Bəzi ölkələr ödənişli olaraq birdəfəlik plastik torbalar istehsal edir.