Yuxuların insan həyatına təsiri necədir? ARAŞDIRMA

Röya və yuxu tarix boyu maraq mövzusu olmuşdur. Bir çox fövqəlbəşəri və sirli mənalar insanların həyatının demək olar ki, üçdə birini keçirdiyi yuxulara aid edilmişdir. Qədim yunan mifologiyasında yuxunun “hipnoz” adlı ilahə tərəfindən idarə olunduğuna inanılırdı. Hipnoz ölüm ilahəsi Tanatosun qardaşıdır. Hipnozun Yunan adalarından birində bir mağarada yaşadığı və bu mağaranın su altında qaldığı barədə bir rəvayət var. Yuxuda görülən xəyalları və fantaziyaları təmsil edən ilahənin oğulları Morfey, Fobetor və Fantasosdur. Bütün bu mifoloji xüsusiyyətlər yuxu xüsusiyyətlərinin fərdiləşdirilmiş vəziyyətidir. Fobetor kabusların təcəssümüdür, Morfey yuxularda sürükləyən və unutmağa imkan verən ilahədir. Yunan mifologiyasına əlavə olaraq, qədim dövrlərdə bir çox mədəniyyətlər yuxuları gələcəydən xəbər verən təcrübələr kimi görürdülər.

Yuxu məzmunu

Yuxu məzmununu təşkil edən duyğular arasında ən çox rast gəlinən duyğu narahatlıqdır. Kişilər qadınlardan daha aqressiv yuxular görürlər. Tapıntılar yuxularda canlı məzmunun qaldığını göstərdi. Yuxuların 10%-i cinsi məzmun daşıyır və daha çox yeniyetmələrdə olur. İnsanların 12%-i yalnız ağ və qara rəngdə yuxu gördüyünü bildirib. Bundan əlavə, çox vaxt insan müəyyən vəziyyətlərdə özünü görə bilir. Bunlara qovulmaq, havada uçarkən görmək, yavaş qaçmaq, yıxılmaq, çılpaq olmaq, gecikmək, imtahana hazırlaşmamaq, ölü görmək, qəzaya düşmək, xəstələnmək daxildir.

Yuxular və onun ardınca gələn psixoanalitiklər üzərində mühüm araşdırmalar aparan Freydin fikrincə, yuxular şüurlu dünyamızda normal olaraq basdırdığımız duyğu və istəklərin ifadəsini təmin edir və beləliklə, zehnimizdə basdırılmış və açıq məzmun arasında harmoniya və ya tarazlıq yaradır. Freyd yuxuların başqa bir funksiyasının yuxunu saxlamaq olduğunu irəli sürdü. Freydə görə yuxu təcrübəsi insanın diqqətini daxili fantaziya aləmində saxlayır, ətraf mühitin stimulları ilə oyanmasına mane olur. Yuxular sayəsində gecə saatlarında xarici stimullar oyanmadan yuxuların bir parçası kimi yaşaya bilirik və beləliklə yuxu təmin edilir. Digər tərəfdən, ağıl təhlükə qıcıqlarını dərk etdikdə fövqəladə halları gözləyərək oyanır. Digər mühüm psixoanalitik və analitik psixologiya məktəbinin banisi Yunqa görə yuxular həm fərdi, həm də kollektiv şüursuzluğu əks etdirən simvollarla ifadə olunur, bu simvollar bir çox mədəniyyətlərdə yayılmışdır və insanların əsas qorxularını ifadə edir.

Yuxu, zamanı yaşanan vizual görüntüləri, səsləri və digər bədən hisslərini müşayiət edən duyğu və düşüncələrdən ibarətdir. Yuxuda bütün bu hiss və düşüncələr bir danışanın yaratdığı ssenari daxilində filmə köçürülməyə bənzəyir. Röyada danışan, ssenarist və ya rejissor əslində insanın özündən başqası deyil. Xəyal həyatında rast gəlinən vəziyyətlər və hadisələr çox vaxt mümkün deyil və xəyalpərəstin nəzarətindən kənarda olur. Görülən yuxu təcrübəsinin yalnız kiçik bir hissəsi yadda qala bilər, ancaq xatırlanan epizodlar əsasən emosionaldırsa və insana təsir edərsə mümkündür. Bu vəziyyətə baxmayaraq, ağıllı yuxuda insan yuxu gördüyünün fərqindədir. Bəzi insanlar bunu yuxu içində yuxu görmək kimi hiss edə bilərlər. Bəzən yuxunun müxtəlif aspektlərinə, məsələn, ətraf mühitin, obyektlərin və ya şəxslərin, hadisələrin gedişatının dəyişdirilməsinə müdaxilə etmək mümkündür. Ağıllı yuxularda şüur ​​vəziyyəti qismən bərpa olunur. İnsan yuxuda olduğunu bilsə də, xəyal etdiyi həyatına davam edir. Yuxudakı mühit daha realdır, qavrayış və hisslər yüksəlir. Ağıllı yuxu oyananda daha qabarıq görünür, daha çox xatırlanır. Ağıllı yuxu forması yuxuların problem həllində, istixarada yatmaq xəyallarında işə düşür. İnsan yuxu gördüyünü anlayır və yuxu prosesinə yarı şüurlu şəkildə müdaxilə etməyə başlayır.

REM yuxusu nədir?

Yuxu tək bir dövrdən ibarət deyil, yüngül yuxu, dərin yuxu və sürətli göz hərəkətlərinin müşahidə edildiyi REM yuxu mərhələləri müəyyən edilmişdir. Dərin beyin strukturlarından qaynaqlanan və gözlərdə meydana gələn sürətli göz hərəkətləri izləndiyi üçün buna REM yuxusu deyilir. Hər gecə təxminən 2 saat davam edən REM yuxusunda biz daha çox yuxu görürük, həyatımız boyu 6 il yuxu görürük. REM yuxusu gecənin ikinci yarısında daha çox olur. REM mərhələsində görülən yuxular zamanı beyindəki duyğuların mərkəzi olan amigdala çox aktiv olur. Müşahidələr yuxu görmənin REM yuxusu ilə güclü əlaqəyə malik olduğunu ortaya qoyub. REM dövründə oyanan insanların 80%-i yuxu təcrübəsində olduqlarını bildirib. Digər tərəfdən, qeyri-REM yuxusu da daha az tez-tez olsa da, yuxu təcrübələrinə malikdir. REM yuxusu yuxuları daha çox şüursuz proseslərlə əlaqəli olsa da, qeyri-REM mərhələlərində görülən yuxular daha realdır. Səbəb-nəticə əlaqəsi və zaman və yer əlaqələri daha yaxşı qorunur.

Bəs REM yuxusu olmasa yuxular necə olar?

REM yuxusuna girərkən oyandıqda REM məhrumiyyəti olan fərdlərin ertəsi gün daha çox narahatlıq, əsəbilik, dözümsüzlük və diqqəti cəmləməkdə çətinlik çəkdiyi müşahidə edilmişdir. Fiziki bacarıqlar zəifləyir. Fiziki və əqli bacarıqlarını inkişaf etdirmə çağında olan körpələr 50%-ə qədər REM yuxusunu yaşayırlar. Yetkinlik dövründə bu nisbət 25%-ə, qocalıqda isə 15%-ə qədər azalır.

Yuxular olmadıqda nə baş verir sualının cavabı hələki məlum deyil, çünki yuxular unudulduğu üçün yuxu görmədiyini sübut etmək çətindir. Digər tərəfdən, heç yuxu görməyən insanların gecə yuxusunda çox az fasilələr olduğunu və bu insanların sağlam və dərin yatdıqlarını söyləyə bilərik. Digər tərəfdən, çox yuxu görən insanlar tez-tez oyandıqları üçün yuxularını daha çox xatırlayırlar. Lakin bu hədsiz xatırlama zehnin yorulmasına səbəb olur və yuxunun rahatlıq xüsusiyyətləri azalır.

Niyə yuxuları unuduruq?

Yuxular isti havada əriyən qar kimi tez unudulur. Yuxunun 50%-ni yuxu bitdikdən 5 dəqiqə sonra, 90%-ni isə 10 dəqiqə sonra unuduruq. Bəs nəyə görə belədir? Freyd deyirdi: “Biz yuxularımızı unuduruq, çünki onlar bizim basdırılmış istəklərimizi və impulslarımızı ehtiva edir və biz onları şüurumuzda xatırlamaq istəmirik”. Bununla belə, bu gün inkişaf etdirilən müasir nevrologiya nəzəriyyəsinə görə, unutma yuxularda düşüncələrin davamlı irəliləməsi ilə əlaqəli ola bilər. Yuxuda əsaslandıran, fikirləri yenidən nəzərdən keçirən, geri dönüşlər edən redaktor yuxudadır, yuxu həmişə irəli axan və heç vaxt bu barədə düşünməyən mətn kimi axır. İlk yuxudan oyandığımızı yuxunu xatırlamırıq, sonra həmin yuxuya oxşar vəziyyətlər yaranarsa xatırlayırıq. Unutmağımızda rol oynayan digər mühüm amil yuxu görüntülərinin çoxunun birmənalı olmamasıdır. Bu, asan unutmağa gətirib çıxarır. Gündəlik həyatımızda buna bənzər bir proses var, məsələn, kimsə təcrübələrimizlə heç bir əlaqəsi olmayan bir şey deyirsə, onu başa düşmək və xatırlamaq üçün təkrar etmələrini xahiş edirik. Ertəsi gün yuxularımıza bənzər bir hadisə baş verərsə, biz keçmişin izini tanıyırıq və onu tez xatırlayırıq. Xatırlamağımıza diqqət yetirsək, yuxunun digər hissələrini də xatırlamaq şansımız olacaq. Yəni yuxu zamanı şüur ​​və yaddaş qeydi olmadığı üçün kifayət qədər xatırlaya bilmirik. Edilən araşdırmalar onu göstərib ki, yuxuların insan həyatında rolu böyükdür.

Psixoloq Aytən Ələkbərova: “Yuxu bir dirçəliş, ətraf dünya ilə əlaqənin kəsilməsi, gerçəklikdən ayrılmaqdır. Yuxu zamanı ruhi yaşantılar ayıq vaxtdan tamamilə fərqlidir. Çünki burada yuxunun araşdırılması dərin psixi proseslərin öyrənməsinə doğru ən gözəl, etibarlı yollardan biridir. Yəni insanlar dərk etsələr ki, yuxunun onların orqanizması üçün, onların müsbət enerjisinin yüksəlməsi üçün ən gözəl yollardan biridir. Yuxu zamanı insan artıq demək olar ki, ən çətin xəstəliklərin bərpası belə yuxu vasitəsi ilə olur. Buna misal olaraq bəzən bir insanın komaya düşməsi və onun ayılması ən gözəl şad xəbər olur. Onun həmin koma vəziyyətində olduğu sanki bir yuxu olaraq nəql edilir. Apardığım araşdırmalar, eyni zamanda, alimlərin apardığı araşdırmalar yuxu haqqında ona gətirib çıxarır ki, ən çətin vəziyyətdə olan bir məqamda insan gecəni rahat yatırsa, bu, sabah onun üçün sirli görünəcək qapıların açılmasına gətirib çıxarır. Ümumiyyətlə, yuxu zamanı saat 22:00 ilə 02:00 arasında olmalıdır. Axşam saatlarının bir yuxusu var ki, serotonin hormonunun birbaşa ən gözəl və gur şəkildə ifraz olunmasına gətirib çıxarır. Bu cür gur şəkildə olan ifraz, bir insanın xoşbəxtlik hormonunu artırırsa deməli bu xoşbəxtlik hormonu nə qədər çox olarsa, insan bir o qədər də xoşbəxt həyata addımlaya bilir. Odur ki, hər bir insan öz yuxusuna diqqət etməlidir”.

Sosioloq Lalə Mehralı: “Məncə yuxuların bizim həyatımıza təsirini elə biz özümüz uydururuq. Tutaq ki, gecə yaxşı yuxu görsək, əhvalımız gün boyu kifayət qədər yüksək olacaq. Çünki biz özümüzü buna kökləyirik. Əgər gecə pis yuxu görsək gün ərzində əhvalımız da aşağı olur, başımıza nəsə gələcəyindən qorxuruq. İnsanlar var ki, gecə yuxuda öldüyünü, ağır xəstələndiyini görüb və bu fikirlə də yuxudan oyanır. Həmin insanlar səhər gün boyu xəstəxanaları dolaşır, həkimdən-həkimə qaçır ki, ola bilər gizli bir xəstəliyim olar və mən bunu bilmərəm. Yəni məncə, yuxunun bu baxımdan təsirini ciddiyə almamaq lazımdır. Bu sadəcə yuxudur, oldu, bu yuxunu gördük və bu yuxunun təsirindən tez bir zamanda çıxmaq lazımdır. Biz gün boyu o yuxunun təsiri ilə gəzib dolaşsaq, heç nəyə adaptasiya ola bilmərik və normal həyatımıza dönə bilmərik”.

Psixoloq Fərqanə Mehmanqızı: “Bəli, yuxuların insana həyatına təsiri çoxdur. Nəzərə alsaq ki, insanın psixologiyası nə qədər güclü olsa da hər bir insan yuxuların verdiyi təsirə düşür. Düzdür ki, bu təsirə düşmə dərəcəsi də insanın psixologiyasından, həssaslığından asılıdır. Lakin mütləqdir ki, yuxular insana aiddir. İnsanlar həmişə qeyri-müəyyənliyə meyilli olublar. Psixologiyanın atası Freydin də yuxuyozmalar haqqında öz fikirləri, tabuları və yazıları olub ki, hər hansı bir yuxunun mənası necədir. Lakin psixologiyada belə deyilir ki, yuxu gördüyün zaman nə hiss keçirdiyin önəmlidir ki, o yuxunun sənin psixologiyana, həyatına hansısa təsiri olsun. Yuxular keçmiş və gələcəklə də əlaqəli olur və yuxuların önəmi insanın həyata baxış önəmindən gəlib çıxır. Çünki insan özü bilir ki, yuxuda nə hiss keçirir və çoxmənalıdır ki bu şüuraltından gələn bir şeylərdir. Yuxu, oyandıqdan 2 dəqiqə sonra unudulur, ancaq onun təsiri unudulmur. Buna görə də düşünürəm ki, yuxuların insan həyatına təsiri böyükdür”.