Ermənistanın Avropa, yoxsa avro istəyi? - RAKURS

İrəvan Aİ-yə daxil olmaq üçün ilk növbədə Rusiya ilə iqtisadi ittifaqdan çıxmaq lazımdır

Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenskinin Ermənistana səfəri ilə bağlı söz-söhbətlər yerli hakimiyyət orqanlarının erməniləri Avropa İttifaqına üzv olmaq barədə düşünməyə dəvət edənədək səngimək bilmirdi. Respublika iqtisadi cəhətdən böyük ölçüdə Rusiyadan asılı olduğu üçün bu ideya milli təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi və demokratiyanın inkişafı bəhanəsi ilə irəli sürülür. Bunun səbəbi nədir və nəyə gətirib çıxara bilər?

Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan milli televiziya kanalına müsahibəsində bildirib ki, Avropa İttifaqı İrəvanı üzvlüyünə dəvət etsə, Ermənistan hakimiyyəti bu barədə düşünəcək. Eyni zamanda, o qeyd edib ki, Brüssel artıq əməkdaşlığı mümkün qədər genişləndirməyə hazır olduğunu bəyan etsə də, Aİ-nin hələ də çox geniş gündəliyi var. Buna baxmayaraq, Qriqoryan əmindir ki, zaman keçdikcə Avropa İttifaqı ilə Ermənistan arasında münasibətlər yalnız möhkəmlənəcək. Beləliklə, onun fikrincə, İrəvan “Avropa təhlükəsizlik alətlərinin bir hissəsi” olmaq istəyir. Öz növbəsində Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan hesab edir ki, Avropaya inteqrasiya istiqamətində düşünmək lazımdır, lakin tələsmək lazım deyil. O cümlədən İrəvanın addımları birtərəfli olmamalıdır. Eyni zamanda, Simonyan Ermənistanda demokratiyanın səviyyəsinin artıq bəzi Aİ ölkələrindən yüksək olduğunu vurğulayıb.

Buna baxmayaraq, hakim “Mülki Müqavilə” partiyası respublikanın Avropa İttifaqı ilə daha sıx əlaqələr qurmağa hazır olduğunu iddia edir. Parlament fraksiyasının katibi Artur Hovhannisyanın dediyi kimi, Aİ ilə yaxınlaşma Ermənistan üçün, ilk növbədə, təhlükəsizliyin gücləndirilməsi baxımından vacibdir. Bundan əlavə, inteqrasiya prosesi erməni malları üçün yeni bazarlar aça bilər. Mülki müqavilənin deputatı Vladimir Vardanyan da qeyd edib ki, ölkənin dörd qonşusundan ikisi Aİ üzvlüyünə namizəddir və onun fikrincə, bu, “Aİ-nin Ermənistana daxil olmasının sərhədlərini sıxışdırır”.

Bu arada, Avrasiya Ekspert Klubunun üzvü Aqasi Tavadyanın sözlərinə görə, 2023-cü ildə Ermənistan öz məhsullarının əsas hissəsini Rusiya, BƏƏ və Çinə ixrac edib. Tədarükün 40,6%-i Moskvanın, 34,4%-i isə digər iki ölkənin payına düşüb. Üstəlik, 2021-ci ildə Əbu-Dabi və Pekin ixracın cəmi 2,8%-ni təşkil edib. Ekspert izah edib ki, Rusiyanın qiymətli daşları və metalları əsasən Çin və BƏƏ-yə reeksport edilir. 2022-ci ilə qədər konyak əsasən Rusiyaya satılırdı, lakin indi telefonlar, avtomobillər, tibbi cihazlar və radio avadanlıqları kimi mallar lider mövqeləri tutur. Moskvanı ümumi statistikadan çıxarsaq, məlum olur ki, 2023-cü ildə Ermənistan ixracatı 12,2% azalıb, son iki ildə isə cəmi 0,6% artıb.

Avropa İttifaqına gəlincə, 2023-cü ilin sonunda o, yalnız dördüncü yerdə idi. Ermənilər mallarının cəmi 8,4 faizini ora ixrac edirdilər. Lakin Aİ-yə daxil olmaq üçün Ermənistan ilk növbədə Aİİ çərçivəsində Rusiya ilə iqtisadi ittifaqdan çıxmalı olacaq. Üstəlik, bu, çox güman ki, Avropa İttifaqı ilə assosiasiyanın imzalanmasından əvvəl, yəni real inteqrasiyadan xeyli əvvəl edilməli olacaq.

Nə olursa olsun, Ermənistan parlamentinin vitse-spikeri və respublikanın Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşdırılması üzrə xüsusi nümayəndəsi Ruben Rubinyan əmin edir ki, İrəvan Aİİ-dən çıxmaq fikrində deyil. Aİ-nin Cənubi Qafqazdakı böhran üzrə xüsusi nümayəndəsi Toivo Klaar da iddia edir ki, Brüssel erməni həmkarlarının Avropa İttifaqında deyil, Avrasiyada inkişaf etmək qərarına hörmət edir. “Biz bunu nəzərə alaraq əlaqələr qurmağın bir yolunu tapdıq. Burada biz hazırkı kontekstdə əlaqələrimizin inkişafı üçün potensial görürük”, - diplomat bildirib.

“Müasir şəraitdə Ermənistanın Avropaya inteqrasiyasının mümkün olduğunu düşünmürəm. Aİ-nin üzləşdiyi çətinlikləri nəzərə alsaq, onun genişlənmək istəməsi ehtimalı azdır. Bununla belə, Avropaya inteqrasiya perspektivi Avropa İttifaqının postsovet məkanında təsirini yaymaq üçün çox səmərəli vasitədir. Bundan əlavə, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan üçün bu, həmvətənlərini Rusiyadan Qərbə yönləndirmək zərurətinə inandıracağı “kozır”lardan birinə çevrilə bilər. Eyni zamanda, Paşinyan çox yaxşı başa düşür ki, ortamüddətli perspektivdə ən yaxşı halda Avropa İttifaqı ilə assosiasiyaya nail ola biləcək. Qoşulmanın özü, nə vaxtsa baş tutsa, çox da tez olmayacaq”, - Strateji Araşdırmalar və Təşəbbüslər üzrə Analitik Mərkəzin (ACSSI) rəhbəri Hayk Xalatyan hesab edir.

Postsovet Araşdırmaları Mərkəzinin əməkdaşı Stanislav Pritçin hesab edir ki, Avrointeqrasiya cəhdi Ermənistan iqtisadiyyatının çökməsinə gətirib çıxaracaq. “Birincisi, Ermənistan heç bir şəkildə Aİ üzvlüyünə namizəd statusuna uyğun gəlmir. Son zamanlar Brüssel tərəfindən nəzərdən keçirilən bütün ölkələrdən Gürcüstan ən münasibdir, lakin bunun üçün o, uzun bir yol qət etməli və siyasi institutlarını yenidən qurmalıdır. Və burada ikinci məqama gəlirik: Ermənistan Aİİ-dən çıxmalı olacaq. Rəsmi İrəvanın ritorikasında bu mövzu ümumiyyətlə görünmür, çünki Ermənistan hakimiyyətinin bu təşkilata qarşı heç bir şikayəti yoxdur. Bu, Ermənistan ticarətini stimullaşdırır və respublikaya investisiya cəlb edir. Aİİ-dən çıxmaq Moskva ilə İrəvan arasında münasibətlərin köklü şəkildə yenidən nəzərdən keçirilməsinə gətirib çıxaracaq. Avropa İttifaqı heç vaxt Ermənistana Rusiya kimi strateji tərəfdaşın getməsinə görə kompensasiya verə bilməyəcək”, - ekspert izah edib.

Pritçinin sözlərinə görə, Aİİ-dən çıxmağı Ermənistanın intiharı ilə müqayisə etmək olar, bunun yeganə səbəbi İrəvan üzərində Aİ bayrağını qaldırmaq istəyi olacaq. Bu baxımdan o, respublika hakimiyyətinin bu addımı ciddi düşünə biləcəyinə inanmır. Ekspert Avrointeqrasiya mövzusunda söhbətləri Ermənistan rəhbərliyinin öz vətəndaşlarını və beynəlxalq ictimaiyyəti onların reaksiyasını qiymətləndirdikdən sonra yeni xarici siyasət kursu hazırlamaq cəhdi kimi izah edir.

“Fransız öpüşü”

GALLUP Ermənistanda bu dəfə KTMT ilə bağlı problemlər və Fransadan silah tədarükü ilə bağlı daha bir sorğunun nəticələrini təqdim edib. Sorğunun müəllifləri nəticələrin təqdimatına düşünülmüş “Fransız öpüşü” adını verdilər. Sorğu 26-28 fevral tarixlərində telefon vasitəsilə aparılıb. Sorğuda 1100 respondent iştirak edib və səhv nisbəti 3 faizdir. Sorğuda iştirak edənlərin 35 faiz hesab edir ki, ölkənin düşdüyü vəziyyət hakimiyyətin, 29,9 faiz xarici qüvvələrin, 24 faizdən çoxu dünyadakı münaqişələrin nəticəsidir. Baş nazirin KTMT-yə üzvlüyün dondurulması təşəbbüsü ölkənin maraqlarına uyğundurmu, sualına 23 faizdən çoxu “hə” cavabını verib, 13,9 faiz isə bir qədər uyğun gəldiyi qənaəyindədir, 16 faizdən çoxu hesab edir ki, milli maraqlara bir qədər uyğun deyil, 42 faizdən çoxu isə bunun maraqlara tamamilə uyğun gəlmədiyinə inanır.

“Ermənistan KTMT-də qalmalıdır, yoxsa NATO-ya qoşulmalıdır” sualına respondentlərin 40 faizdən çoxu “ölkənin neytrallığını qoruyub saxlamalı və heç bir hərbi blokda olmamalıdır” deyib, 28 faizdən çoxu isə KTMT-də qalmalı olduğunu bildirib. Eyni zamanda, təxminən 80 faiz müharibənin ola biləcəyinə inandığını qeyd edib. Təxminən 56 faiz Fransa ilə hərbi əməkdaşlığın inkişafını müsbət, cəmi 4,7 faiz mənfi qiymətləndirib. 46 faiz Fransadan, 21,9 faiz Rusiya Federasiyasından, 15,9 faiz İrandan, ikinci yerdə ABŞ, Hindistan və Çindən silah almağa üstünlük verib. Sorğuda iştirak edənlərin demək olar ki, 60 faizi bu və ya digər şəkildə hakimiyyətin “Dağlıq Qarabağ” hərəkatının ildönümü ilə bağlı tədbirlər keçirməkdən imtina etmək qərarını yanlış hesab edib. Aİ viza liberallaşdırılmasına başlamaq üçün şərt kimi KTMT və Aİİ-dən çıxmağı tələb edərsə, qiymətin məqbul olub-olmayacağı ilə bağlı suala 23,5 faiz belə bir qiyməti mütləq məqbul, 19 faiz kifayət qədər məqbul, 15 faiz kifayət qədər qəbuledilməz, 32,9 mütləq qəbuledilməz hesab edib.

Makronun 102-ci baza planı

Fransa liderinin NATO-ya üzv ölkələrin hərbi birləşmələrinin Ukraynada hərbi əməliyyatlara cəlb oluna biləcəyi ilə bağlı bəyanatı dünya ictimaiyyətində səs-küyə səbəb oldu, baxmayaraq ki, söhbət yalnız məsələnin müzakirəsindən gedirdi. Fransa Müdafiə Nazirliyi dərhal öz əsgərlərini Ukraynaya göndərmək fikrində olmadığını açıqladı və Xarici İşlər Nazirliyi də oxşar bəyanatla çıxış etdi. Müxalifət mediası isə Makronu “məsuliyyətsiz” və “dəli” adlandırdı. Fevralın 29-da Federal Məclisə illik müraciətində Putin Ukrayna qoşunlarını əvəz etmək və cəbhəyə göndəriləcək ehtiyatları boşaltmaq üçün Belarus sərhədləri yaxınlığında xarici kontingentin yerləşdirilməsi ideyasına toxunub. Onun sözlərinə görə, Ukraynadakı bütün kontingentlər məhv edilmə hədəfinə çevriləcək.

Rusiyada Fransanın rus hərbçilərinin Cənubi Qafqazdan sıxışdırıb çıxarmaq planlarından və 102-ci hərbi bazanı Fransız legionu ilə əvəz etmək cəhdlərindən danışılır. Rusiyalı analitiklər hesab edirlər ki, Vaşinqton Makronun hərəkətlərini istiqamətləndirir və Moskva Parisə məsələn, Fransanın Mali və digər Afrika dövlətlərindəki müstəmləkələrini itirməsi kimi cavab verə bilər. Moskva Şimali Kipr və Türkiyə ilə əlaqələrin gücləndirilməsinin vacibliyindən danışmağa başlayıb.

Son günlər uzun müddət SSRİ-dən aldıqları silah-sursat yığıb təkmilləşdirdikləri Yunanıstana da təzyiqdən danışılır. Bu gün Vaşinqton Afinanı bu silahların bir hissəsini Ukraynaya göndərməyə məcbur edir. Avdeevkanın ələ keçirilməsindən sonra Rusiya isteblişmentində və mətbuatında xüsusi əməliyyat qüvvələrinin Nikolayev, Oçakov, Xerson, Dnepropetrovsk və Xarkov istiqamətində irəliləməsi, həmçinin Dnestryanıya çıxışı barədə danışıqlar intensivləşib. Tez-tez Odessanın ələ keçirilməsi və Ukraynanın Qara dənizə çıxışının kəsilməsi zərurəti xatırlanır.

Amerika Birləşmiş Ştatları başa düşür ki, Rusiya Federasiyasının noyabr seçkiləri ərəfəsində qeyd-şərtsiz qələbəsi Baydenin yenidən seçilməsinə mənfi təsir göstərə bilər. Respublikaçılar və Demokratlar arasında sövdələşmə davam edərkən, Vaşinqton avropalı tərəfdaşlarını ön plana çıxarıb. Makronun kloun kimi səhnədə tamaşaçıları əyləndirməsi də buna dəlalət edir. Demokratların gündəmi Ukrayna, Respublikaçıların gündəmi isə cənub sərhədləridir. Başqa sözlə ifadə etsək, Amerika seçkiyə bir neçə ay qalmış nədən danışacağı çox maraqlıdır.

ABŞ Fransa və Almaniyadan necə faydalanır?

Eyni zamanda Rumıniya ərazisində Amerika hərbi bazası gücləndirilir və Dnestryanıda vəziyyət hər gün kritik həddə çata bilər. Bu, böyük müharibənin perspektivləri ilə bağlı ritorikadır. Tramp vəziyyətin belə bir müharibəyə doğru sürüşməsinin qarşısını alacağını vəd edir, lakin ABŞ-ın çoxmərhələli seçki sistemi fonunda əsas namizədlərin reytinqləri və onların qalib gəlmə şansları ilə bağlı bütün proqnozlar heç nə vəd etmir.

Hazırda dünyada gedən proseslər kontekstində radikal bəyanatlar vermək, ən azı, uzaqgörənlikdir. Yalnız böyük siyasət işlərində təcrübəsiz və az xəbəri olan Paşinyan belə bəyanatlar verə bilər. Ermənistan Parlamentinin son 4 günlük iclasının tribunasından danışandan sonra məlum oldu ki, bu rəqəm nə və harada dediyindən xəbərsizdir. Parlamentin tribunasından bu sözlərin səsləndirildiyi intonasiya kifayətdir: “Biz KTMT-yə sual vermişik və hələ də cavab almamışıq ki, bu da Ermənistan Respublikasının müstəqilliyinə və ərazi bütövlüyünə təhlükə yaradır”. Müstəqilliyə, ərazi bütövlüyünə təhlükə yaradan KTMT-dir?!

Rejim lideri şikayət edib ki, 2021-ci il mayın 12-dən (Azərbaycanın Laçın rayonu ilə sərhəddəki Qara gölün ətrafında baş verən hadisələr), noyabrdan (həmin ilin noyabrın 16-da baş verən toqquşmalar) və 2022-ci ilin sentyabr hadisələrindən sonra Ermənistan seçimini edib. İrəvanın KTMT-də rəsmi nümayəndəsi yoxdur, erməni tərəfi təşkilatın tədbirlərində iştirak etmir, Paşinyanın vurğuladığı kimi konsensusa müdaxilə etmir, eyni zamanda qərarın qəbulunda da iştirak etmir. Paşinyan KTMT-nin Ermənistandakı məsuliyyət sahəsi ilə bağlı sualı təkrarlayaraq, təşkilatın bu məsələdə konsensusa malik olmadığını vurğulayıb. Aydındır ki, Ermənistan tərəfinin KTMT-yə qarşı iddiaları əsassız deyil, söhbət ondadır ki, Paşinyan vəziyyəti tənzimləməyə yox, yaratmağa çalışır.

Makronun ritorikasına və Paşinyanın bəyanatlarına etibar etmək olmaz, çünki hər ikisinin arxasında əlində dondurma çubuqunu çətinliklə saxlayan Vaşinqtonun işarə və istiqamətləndirici əli dayanır.

V.VƏLİYEV